Зертханалық жұмысТақырыбы:Бақұлу мен тоспаұлудың сыртқы құрылысы мен кейбір тіршілік әрекеттері Мақсаты:Бақұлу мен тоспаұлудың сыртқы құрылысы мен кейбір тіршілік әрекеттерін зерттеп, зерделеу. Құрал-жабдықтар:түбіне тасқиыршықтары (ірі құм), бөлме өсімдіктерінің 2-3 жапырақтары төселіп ылғалданған жарты литрлік шыны банкаға жіберілген 2-3 тірі бақұлу, түбіне құм төселіп, оған 1-2 бұтақ кесіндісі орнатылған, ернеуінен төмен су құйылып 2-3 тоспаұлу жіберілген банка (бұл екеуінің саны әрбір екі үстелде отырған оқушыларға бірден келетіндей болуы керек), ұлғайтқыш қол әйнек, нанның жұмсақ кесегі, шыны (ауданы 10х30 см-дей) немесе аумағы кеңдеу Петри табақшасы, іскек, пияз кесегі. Жұмыстың барысы: 1. Банкадағы жағдайлар негізінде әр ұлудың қандай ортада тіршілік ететінін анықтау. 2. Бақұлуды шыны тақташаға жіберіп зерделеу. Тақташаның бір жеріне (жиегіне таяу) нанның кішкентай кесегін сулап езіп, жағып қою керек. Бақылау жоспары: 1) сыртқы құрылысы; – дене пішіні, бөліктері (жұмсақ, мүйізді қатты бөліктері), былқылдақ бөліктің пішіні, көзге түсетін екі жұп өсінділер –қармалауыштары. – Бақалшақтың пішіні, денедегі орны, сыртынан айқын көрініп, білетін иірімжолақтар, буылтықтар. – Жылжып қозғалғанда шыныда қалатын кілегейлі, мөлдір ізі. 2) Қозғалуы, айналадағы ортаны бағдарлауы, сезінуі – жылжыған кезде шыныны көтеріп дененің астыңғы (шынымен жанасқан) бөлігін, яғни «аяғының» тері-бұлшықет жүйесінің толқынды қимыл-қозғалысын жақсы көруге болады. –бастағы екі жұп қармалағыштардың қимыл-қозғалысын, жалпы сыртқы формасын, түрін ұлғайтқыш әйнекпен зерделегенде қармалауыштардың бір жұбы қысқа, екінші жұбы ұзын, жіңішкеліктері бірдей, ұштары сәл домаланып тұйықталғандай боп көрінеді. Осы қармалауыштар ұштарынан көздерін (қоңыр, қара ноқат тәрізді) тауып, қай қармалауыш жұбы заттарды көріп, бағдарлауға қызмет ететінін анықтау керек. –Ұлудың алдына іскекпен пияз кесегін (сәл езіп, иісін күшейтуге болады) ұстап, ұлудың әрекетін бақылау қажет. 3) Ұлудың қоректі тауып жеуі, мұны қамтамасыз ететін мүшелері – Нан жағылған «шыны аймағын» екі жұп қармалауыштарын иіп-қарап, «иіскелеп» табатыны жақсы аңғарылады. Осыдан және пиязға әрекетінен, ұлу көздері мен иіс-сезу мүшелерінің жұмысы туралы қорытынды жасау қиын емес. Дегенмен, ұлу көзі тек жақыннан ғана көретіні және түсті айырмайтыны есте болсын. 3. Тоспаұлуды банканың ішінде жүргенде бақылаған жөн. Сыртқы пішінінде, құрылысында сәл ғана ерекшеліктері болмаса, құрылысы тіршілік әрекеттері негізінен құрлық ұлумен бірдей. Бақұлудан гөрі таспаұлудың тыныс алу әрекеті жақсы көрінеді. Мантия қуысында оттегі таусылып, көмірқышқыл газы көбейгенде ол су бетіне көтеріліп газ алмастырады. – Су бетінде денесінің қандай бөлігін судан шығаратынын, ол бөліктен ашылатын саңылауды (атауы, мөлшері, пішіні қандай?), қанша уақыт (минут есебімен шамалап) солай тұрғанын, одан соң саңылауды жауып, суға қайта түскенін бақылап, бақұлу мен тоспаұлудың оттегінің қай түрімен тыныс алатыны, мұнда қандай мүшелер қатынасатыны туралы қысқаша қорытынды жасауға болады. 4. Осы зерделеу, бақылау негізінде «Бақұлу мен тоспаұлудың сыртқы құрылысы, кейбір тіршілік әрекеттері» тақырыбын қысқаша, нақтылы мазмұндап жазу қажет.
Нәтижесі: Ұлудың ішкі құрылысын жаз:
Қорытынды:____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
|
