Семинарлар
«Тіл біліміне кіріспе» пәні бойынша терминдерге түсініктеме (ГЛОССАРИИ) (студенттер үшін) 1. Агглютинация (латын тілінен –жабыстыру, қабысу)- жалғаудың бір түрі; түбірге немесе негізгі сөзге бір мәнді жұрнақтардың жалғануы арқылы сөз және форма тудырудың түрі 2. Аккомодация (латын – бейімделу) – көршілес дауыстының әсерінен дауыссыз дыбыстар артикуляциясында болатын өзгерістер. 3. Акустика (есту) – физика тарауы, дыбыс туралы ілім. 2) дыбыстық акустика – жалпы акустика тарауы, дыбыстық сигнал құрылымын, дыбыстық пайда болуы мен қабылдануын қарастырылуы. 4. Акцент (латын – «екпін») – 1) екпін; 2) дыбысталудың бір ерекшелігі; 3) жеке алып ерекшелеу; 4) шетел тілдерінен енген дыбыстарды туған тіл нормаларына сай дыбыстау. 5. Алфавит –(грек алфавитінің алғашқы екі әрпі атауынан туған alpha u beta) тарихи тәртіппен орналасқан фонографиялық жазу әріптерінің жиынтығы. 6. Антонимия –(гректің anti - қарсы және onima - атау) қарама-қарсы мағыналы лексикалық бірліктер арасындағы семантикалық қатынас түрі. 7. Тілдерді ареалды жіктеу – аумақтық қарым-қатынасқа түсу негізінде, әлем тілдерін зерттеу және оларды ұқсастығына қарай жіктеу. 8. Артикуляция (латын «мүшеге бөліп айту») – дыбыстарды айту кезінде сөйлеу мүшелерінің жұмысы. 9. Ассимиляция ( латын –ұқсасу) – сөйлеу кезінде бір типтес дыбыстардың артикуляциялық ұқсасуы. (мысалы, қатаң, ұяң ұқсастығы). 10. Әріп – жазудың фонографиялық белгісі. 11. Әдеби тіл – жалпыға ортақ белгіленген нормасы мен қоғамда жоғары статусқа ие және тарихи қалыптасқан жалпыхалықтық тілдің түрі. 12. Белгі – ақиқат шындықтың кез келген құбылысын көрсетуге және ақпаратты жеткізуге арналған материалдық-идеалдық құрылым. 13. Белгілеу(тілдерді) Кодификация - тілдік норма мен қалыптардың грамматикада, сөздіктер мен анықтамаларда бекітіп жүйеленуі. 14. Валенттілік ( латын –«күш») – сөздің басқа сөздермен синтаксистік байланысқа түсу қабілеттілігі. 15. Вариант (латын «өзгермелі») – тілдік бірліктің әртүрлілігі, білдірудің бір тәсілі, нақты сөйлеу бірліктерінің іске асу түрлері. 16. Генеалогия (гректің «шежіре») – тұлғалар мен құбылыстардың шығу тегі мен туыстық байланыстарын зерттейтін пән. 17. Гиперо-гипонимикалық топтар – сөздердің семантикалық өрістегі ұқсастығы мен иерархиялық байланыстылығы. Гипероним – басқа сөздердің мағынасын өзіне бағындыратын бірлік. 18. Г ипоним – сематикасы жағынан басқа сөзге тәуелді сөз. 19. Грамматика (грек «әріп, жазба») 1) грамматикалық құрылым, ереже жүйесі мен тіл бірліктерінің үйлесімді құрамы. 2) грамматикалық құрылым жайлы ілім. 20. Г рамматикалық форма – лексика тұрғысынан өзгермей, тек грамматикалық мағынасы өзгеретін лексема нұсқасы. 21. Грамматикалық класс(сөздің) - ортақ грамматикалық мағынасы және морфологиялық, синтаксистік белгілері бар лексемалар жиынтығы 22. Грамматикалық мағына – тілдік бірліктер арасындағы байланысты көрсететін жалпылама мағына. 23. Графика – алфавит әріптері мен диакритикалық таңбалардың дыбыстық тіл құрамына қатысын зерттейтін тіл білімінің саласы. 24. Денотат - сөзбен берілген зат немесе шындық құбылысы. 25. Диакритикалық белгілер - әріп оқылуындағы өзгерістер мен нақтылауларды көрсететін жазу жолы үсті, асты немесе ішіндегі таңбалар. 26. Диалект – белгілі бір аймақ шеңберінде қолданылатын тіл ерекшеліктері. 27. Диахрония – бір уақыт шеңберінде тілдің тарихи дамуы және даму үрдісінде тілді зерттеу. 28. Дивергенция – екі немесе одан да көп тілдік құбылстардың немесе тілдердің тарихи даму барысында бір-бірінен алшақтауы. 29. Диссимиляция - біркелкі немесе ұқсас дыбыстардың әр басқа немесе сәл ғана ұқсас дыбыстар болып өзгеруі. 30. Диэреза – сөз ішінде белгілі бір дыбыстың немесе буынның түсіріліп айтылуы. 31. Дыбыс – акустикалық тұрғыдан –сөйлеу мүшелерінің қатысы арқылы пайда болған ауадағы діріл, вибрация; артикуляцияда – сөйлеу мүшелер жұмысының өнімі; функционалды тұрғыдан – мағына ажырату және құрылымдық қызмет атқаратын фонема варианты. 32. Жазу – уақыт пен қашықтыққа тәуелсіз, сөйлеудің графикалық тіркеу түрі. 33. Жаргон –белгі бір әлеуметтік топта қолданылатын жалпыхалықтық тілдің түрі. 34. Жаргонизм – жаргонға тән ерекше сөздер тобы. 35. Жалпыхалықтық тіл – тілдің қызмет ететін бар топтарының(әдеби тіл, диалект, жаргон т.б.) жиынтығы 36. Жүйе - өзара байланысты бірліктер жиынтығы. 37. Идеограмма – идеографиялық жазу таңбалары (цифрлар, химиялық, математикалық белгілер, иероглифтер) 38. Идеография – шартты белгілермен сәйкес келетін адам санасындағы ұғымдарды 39. Иерархиалық қарым-қатынастар – тілдік бірліктер арасындағы өзара тәуелді пен бағынышты қарым-қатынас түрі.
|
