Оғамдық – саяси өмірі. Моғол хандығының этносаяси құрамында дулаттар үйсіндердің орнына уақытша аталғанМоғол хандығының этносаяси құрамында дулаттар үйсіндердің орнына уақытша аталған. Мемлекетті басқаруда Моғолстан ханына дулат тайпасының әмірлерінен шыққан ұлысбегілер көмектесті. Моғолстан мемлекетіндегі дулат тайпасының мұралық лауазымы ұлысбегі деп аталған. Моғолстандағы хан баласының тәрбиешісі атабек деп аталса, Моғол хандығында жастай сайланған ханға ақыл беретін кеңесші найб деп аталды. Ханның аңшылық ісін басқарғандар миршикар делінген.
Әмір Темір мемлекеті (ХІV – XV ғ.ғ) ХІV ғ. Орта Азия мен Қазақстандағы ең күшті мемлекет Темір мемлекеті. Темір түркіленген барлас тайпасынан шықан. Әкесі Тарағай бек. Темір 1336 – 1405 ж.ж. өмір сүрген. Ол 1370ж. Мәуеренахрды басып алып, әмір атанды. Содан 35 жыл (1370 - 1405) Орта Азияда жеке дара билік құрған. Темір империясының территориясы Мәуеренахр болса, Самарқанд қаласы болды. Темір Орта Азияны 18 жылда бағындырып біріктірген. Өз ғұмырында 27 мемлекетті жаулап алды. Темір Алтын Ордаға шабуыл жасамай тұрып, көоші жатқан Ақ Орда мен Моғолстанға бірінші шабуыл жасады. Әмір Темір 1371 – 1372 ж.ж. өз әскерлерін Моғолстанға алғаш рет жорыққа аттандырды. Темір 1371 – 1390 ж.ж. жер қайысқан қолымен Моғолстанға 10 шақты рет шабуыл жасады. 1395ж. Алтын Орданы бағындырып, 1402ж. Анкара түбінде Осман империясының сұлтаны Баязидпен ұрысқа түсіп, жеңіске жетті. 1404ж. Темір Қытайға жорыққа дайындалып, 1405ж. Қытайға аттанды. Алайда, 1405ж. Отырар қаласындағы қазіргі Темір стансасы жанына келгенде Темір қайтыс болды. Темір 1397 – 1399 ж.ж. Түркістанда Қ.А. Яссауи кесенесін салдырып, ал 1399ж. тайқазанды құйғызды. Тарихшы Қ.А. Яссауи кесенесін «дүние жүзіндегі ең ірі құрылыстардың бірі» деп атаған. Темірдің немересі, әйгілі ғалым Ұлықбек Самарқанд қаласында обсерватория салдырды. Темір және оның мұрагерлері тұсында Оңтүстік Қазақстанда «әмір» деген титулы бар ақша қолданылған.
|
