Тақырып 1. Мұнай мен газдың әлемдік қоры. Қазақстанның негізгі мұнай – газды аймақтары

Әр түрлі бағалаулар бойынша дәлелденген мұнайдың әлемдік қоры 143,4 млрд. тоннаға (немесе 1035 млрд. баррельге) жетеді; оның ішінде шамамен Таяу Шығысқа – 91,2, Орталық және Оңтүстік Америкаға – 13,0, Солтүстік Америкаға – 11,5, Африкаға – 10,1, Ресейге – 6,7, Еуропаға – 2,7, ал қалған елдерге -8,2 млрд тоннадан келеді. Әлемдегі мұнайдың ең ірі қоры (-260 млрд баррель) – Сауд Арабиясында.

Табиғи газдың әлемдік қорлары елдер бойынша былайша таралған (%): Ресей -38,4, Иран – 15,8, Қатар – 5,8, Сауд Арабиясы – 4,8, Әбу – Дәби – 3,8, АҚШ – 3,2, Алжир – 3,1, Венесуэла – 2,8, Нигерия – 2,4, Ирак – 2,1, басқа елдерде – 18,6. Газдардың барлау жасаған қорлары бойынша Ресей әлемдегі бірінші орынды алады (әлемдік қордың 38,4%- ы) және қазіргі уақытта әлемдік өндірудің 30% - ын қамтамасыз етеді.

Қазақстан комірсутектік шикізіаттың мол қоры бар 15 мемелекеттің қатарына кіреді. Теңіздегі кен орындарының есептемегеннің өзінде еліміздің терреториясында мұнай мен газ конденсатының қоры – 2,9 млрд тонна, газдың қоры – 1,8трлн м³. Қазақстанның жер қойнауында есептеліп дәлелденген көмірсутектердің әлемдік қорының 2% - ы бар.

Қазақстанның құрлықтағы және Каспий шельфіндегі мұнай мен конденсаттың болжамдық қоры 12-13 млрд тонна деңгейінде деп бағаланады.

Республикамыздың мұнай – газды аймақтарында орналасқан көмірсутектердің 210 – ға жуық кен орындары (100 мұнайды, 67 мұнай – газды, 22 газды және 11 конденсатты) 1,7 млн км²- ге жуық ауданды алып жатыр (Қазақстан аумағының шамамен 62% - ы). Оның ішінде 5кен орындарының үлесіне елімізде өндірілетін көмірсутектер қорының 2/3 бөлігі сәйкес келеді (жартысынан астамы – Теңіз қоры, қалған көлемі құрлықтағы басқа 4 ірі мұнай – газды аудандарға сәйкес келеді – Өзен және Қарашығанақ, Жаңажол және Құмкөл кен орындары топтары).

Бұл кен орындары Қазақстанның 14 облысының алтауында орналасқан: Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қызылорда және Маңғыстау облыстары. Оның ішінде көмірсутектердің шамамен 70% - Қазақстанның батысында шоғырланған.

Мұнайдың барланған қорының көпшілігі Атырау облысында, оның үлесіне Қазақстанда барланған сұйық көмірсутектердің үштен бірінен көбі сәйкес келеді. Облыстың ең ірі кен орны – Теңіз (республиканың барланған мұнайының шамамен үштен бірі осында).

Маңғыстау облысының аумағында елімізде өндірілетін мұнай қорының төрттен бірі шоғырланған. Мұнда 70 кен орны ашылған, олардың ең ірілері – Өзен, Жетібай, Қаламқас, Қаражамбас. Бұлардың ішіндегі Өзен кен орны республикадағы Теңізден кейінгі екінші орында, оның үлесіне Қазақстанның құрлықтан өндірілетін қорының 10% - ынан астамы сәйкес келеді.

Көмірсутектердің 15 – ке жуық кен орындары Батыс Қазақстан облысының аумағында орналасқан. Олардың ең ірісі – Қарашығанақ мұнай – газ конденсатты кен орны, ол республикамыздың ең ірі үш кен орнының бірі болып табылады.

Ақтөбе облыысында көмірсутектердің 25 кен орны ашылған, оның ең ірісі – Жаңажол кен орындарыныңтобы, одан алынатын мұнай мен конденсаттың қоры шамамен – 170млн тонна.

Қызылорда мен Қарағанды облыстары шекарасында Қазақстанның маңызы бойынша бесінші мұнай –газды провинциясы – Құмкөл кен орындарының тобы.

Қазақстан газының барланған қорының 95% - ы еліміздің батысында шоғырланған (Атырау, Батыс Қазақстан, Маңғыстау облыстары).

Газдың өнеркәсіптік қоры ең алдымен мұнай, мұнай – газ және мұнайгазконденсаттық кен орындарымен байланысты, ең алдымен, олардың төрт ең ірілері – Қарашығанақ мұнайгазконденсат, Теңіз мұнай, Имашев мұнайгазконденсат кен орындарымен байланысты. Көпшілігі кіщі категориялы болып келетін таза газ кен орындарының жиынтық қоры 1,5% -дан аспайды.

Жақын жылдары газдар қорының Каспий теңізі айдынында жаңа газ кен орындары қорының есебінен 1,5 – 2,0 есе өсуі көзделіп отыр. Болжам бойынша Каспийдің солтүстігіндегі Қашаған кен орнындағы газдың қоры 3,0 трлн м³ астамды құрайды.

Мұнай өндіретін елдердің ішінен Қазақстан қазіргі уақытта мұнай өндіру көлемі бойынша 23 – орынды алады. 2002 жылы республикада 45млн тонна сұйық көмірсутектер және 13 млрд м³ – ден астам газ өндірілген. 2005 жылы мұнайды өндіруді 60 млн тоннаға дейін, газды 20,5 млрд м3 - ге дейін, ал 2010 жылы мұнайды 100 млн тоннаға, газды 35 млрд м³ – ге дейін арттыру жоспарланып отыр.

НӘ /1, 2/, ҚӘ /1/

Бақылау сұрақтары:

1. Қазақстанның ең ірі кен орны қай облыстарда орналасқан?

2. 4 ірі мұнай – газды аудандарды атаңыздар

3. Облыстың ең ірі кен орнын атаңыздар