править]Предыстория

Основная статья: Причины Иракской войны

Согласно резолюции 687 Совета Безопасности ООН, после завершения войны в Персидском заливе в Ирак прибыла Специальная комиссия ООН для надзора за ликвидацией иракского оружия массового поражения и прекращением программ по разработкехимического, ядерного, бактериологического оружия и ракет большой дальности. Комиссия успешно выполняла свои функции до1998 года, когда была вынуждена покинуть Ирак из-за отказа иракской стороны в дальнейшем сотрудничестве.

Другим долговременным последствием войны 1991 года и резолюции 687 было введение воздушных зон, в которых запрещались полёты боевой авиации Ирака. Эти зоны были созданы на севере и юге страны для защиты соответственно курдов и шиитов, подвергавшихся репрессиям со стороны правительства Саддама Хусейна. Патрулирование зон осуществлялось американской ибританской авиацией.

На протяжении 1990-х годов процесс ликвидации оружия массового поражения периодически сталкивался с трудностями, связанными с нежеланием иракских властей сотрудничать со Специальной комиссией. Существовали и другие проблемы. В январе 1993 года ВВС США, Великобритании и Франции нанесли два ракетно-бомбовых удара по позициям иракских зенитно-ракетных комплексов на юге страны, представлявших угрозу для союзной авиации, патрулировавшей неполётную зону. В декабре 1998 года после отказа Ирака от сотрудничества с международными инспекторами США и Великобритания провели против Ирака военную операцию «Лиса пустыни». После её завершения иракская система ПВО начала регулярно обстреливать американо-британские самолёты, патрулировавшие не полётные зоны, что приводило к ответным ударам, нередко сопровождавшимся жертвами среди местного населения. Вооружённые инциденты в иракском небе периодически происходили с декабря 1998 по март 2003 года, их число заметно выросло с середины 2002 года.

Первые предположения о возможной американской военной операции против Ирака появились в средствах массовой информации сразу после террористических атак 11 сентября 2001 года^[7]. Однако в первые месяцы после терактов внимание администрации Джорджа Буша-мл. было сосредоточено на боевых действиях против движения Талибан в Афганистане^[8]. К началу 2002 года талибы потерпели военное поражение и были отстранены от власти. С середины года США начали требовать возвращения в Ирак международных инспекторов.

По сообщениям СМИ, премьер-министр Великобритании Тони Блэр ещё в апреле 2002 года согласился на участие своей страны в будущей войне^[9]. В течение лета-осени ситуация вокруг возвращения инспекторов в Ирак приобрела черты американо-иракского кризиса. Под давлением со стороны США и после принятия СБ ООН резолюции 1441 в ноябре 2002 года Саддам Хусейн наконец дал согласие на возвращение международных инспекторов в страну. Комиссия UNMOVIC прибыла в Ирак и проводила поиск оружия массового поражения вплоть до начала Иракской войны, однако не обнаружила никаких следов возобновления его производства.

Кавказ соғысы – Ресей империясының Кавказ халықтарын бағындыру үшін 18 – 19 ғасырларда жүргізген соғыстары. 18 ғасырдың бас кезінен бастап Ресей үкіметі Кавказдағы өзара қырқысып жатқан халықтардың ішкі істеріне араласа бастады. 1722 – 23 жылы парсы жорығы кезінде Ресей әскерлері Дербент пен Бакуді басып алды және Солтүстік Кавказда әскери бекіністер тұрғыза бастады. 1768 – 74 жылы орыс-түрік соғысы кезінде Кавказдағы кейбір халықтар (ноғай, кабарда-черкес, шешен, т.б.) Ресейге қарсы түрік-татар әскерлері жағында соғысты. Бірақ, 1774 жылы Түркия жеңіліп, Кабарда мен Солтүстік Осетия Ресейге қосылды. Ресей үкіметі Грузия соғыс жолының құрылысын бастап, оның бойында бірнеше бекіністер, соның ішінде Владикавказ қорғанын (1784) салды. 1785 жылы Шешенстан мен Кабарда жерінде отаршыларға қарсы ұлт-азаттық көтерілісі басталып, бірден көрші аймақтарға тарап кетті. Көтеріліс басшысы Шейї Мансур Кавказ халықтарын ғазауат соғысына шақырды. Мансурмен соғысу үшін және Түркия тарапынан қауіптенген Ресей Шығасыр Грузиядағы әскерін кері шақырып алуға мәжбүр болды. Шешенстан мен Дағыстандағы көтерілістер діни сипат алып, 19 ғасырдың бас кезінде одан әрі күшейді. Олар Кавказдағы Ресей армиясына (қолбасшысы А.П. Ермолаев) бірнеше күшті соққылар берді. Патша әскерлері көтерілісшілерді қатты жазалап, Шекин, Шерван, Карабах хандықтарын жойып жіберді де, жаулап алған жерлерге Внезапная (1819), Бурная (1821) бекіністерін тұрғызды. Ал көтерілістер толастау орнына одан әрі күшейе түсті. Азаттық қозғалысы ислам дінінің жауынгерлік ағымы мүридшілдікті бетке ұстады. Бұл көтерілістерді Иран және Түркия үкіметтері өз мүдделеріне пайдалануға тырысты, бірақ орыс-иран (1826 – 28), орыс-түрік (1828 – 29) соғыстары Ресейдің жеңуімен аяқталды. 19 ғасырдың 30-жылдары Шешенстан және Дағыстан жерінде шешен, авар тайпаларынан тұратын жаңа мемлекет – имамат құрылды. Бұл мемлекет 3-имам Шамиль басқарған кезде нағыз дәуірлеу шағына көтерілді (қ. Шамиль). Шамиль имамат аймағын 2 есе ұлғайтып, Лазарев, Вельяминов, Николаев, Михайлов бекіністерін басып алды. Көптеген жазалаушы отрядтарды талқандап тастады. Осыдан кейін 1840 – 50 жылы Ресейге қарсы адыгейлер, абхаздар, Оңтүстік Осетия, Грузия, Кабарда, Дағыстан халқы түгелімен көтерілді. 1853 – 56 жылы Қырым соғысы кезінде Шамиль Түркия мен Англиядан көмек алуға ұмтылды. Бірақ ұзаққа созылған соғыстардан көтерілісшілер қажып, қатарлары сирей бастады, әрі Кавказ халықтары Ресей бекіністерін талқандағанымен, Түркияға да бағынғылары келмеді. 1856 жылы Париж бітімінен кейін Ресей үкіметі көтерілісшілерді басуға 200 мың әскер шығаруға мүмкіндік алды. 1859 жылы патша әскерлері көтерілістің негізгі ошағы Шешенстан мен Дағыстанның таулы аудандарын жаулап алды. 1859 жылы 25 тамызда Шамиль қолға түсіп, ішкі Ресейге жер аударылды. Сөйтіп, Ресей империясы орасан зор күш жұмсаудың арқасында Кавказ халықтарын бағындыруға қол жеткізді.