Атмосфераны қорғаудағы заңдық негіздер.

 

Атмосфералық ауаны қорғау аумағындағы заңдық қатынастар жеткілікті мөлшерде заң атқарушы актілер санымен реттеледі, соның ішінде ең маңыздысы болып:

1. Қоршаған ортаны қорғау туралы заң ҚР Басты нгізгі табиғатты қорғау заңы. 2002 жылы 14 қаңтарда қоршаған ортаны қорғауда конституциялық негізге сәйкес қабылданды. Бұл заңды табиғатты қорғау заңдылығының жүйесімен мәселесі қоршаған ортаны қорғау қағидалары, қоршаған ортаны қорғау нысандары, экологиялық құқық қарастырылады.

2. Атмосфералық ауаны қорғау туралы заң 1999 жылы 4 мамырда қабылданған. Оның негізгі мәселесі осы салада қоғамдық қатынастарды атмосфералық ауаның жағдайын жақсартуды реттеу химиялық, физикалық, биологиялық зиянды заттардың атмосфераға әсерін төмендету және атмосфералық ауаны қорғауды заңды күшейту.

Заңда келесідей түсініктерге анықтама беріледі: атмосфералық ауа, зиянды заттар, атмосфералық ауаның ластануы, атмосфералық ауаны қорғау және т.б

Заңды атмосфералық ауаны қорғаудың негізгі қағидалары анықталған:

· Атмосфералық ауаға шекті мүмкін болатын әсердің бекітілуі (ауаның гигиенасының және нормативті эколгиялық нормативті сапасы, зиянды физикалық әсерлер шығарындысының техникалық нормативтері және шекті рұқсат етілген шығарындылар;

· Өндіріс кезінде шыгарындыларды реттеу;

· Шығарындыларды сақтау зиянсыз етуде, өндіріс қалдықтарын жағуда реттеу;

· Атмосфералық ауаға зиянды заттарды шығарып қоршаған ортаны ластағыш үшін төлем төлеу;

· Атмосфералық ауаны қорғау туралы іс-шараларға азаматтардың заңды тқлғалардың және біріккен қоғамның қатысуы;

Атмосфералық ауаны қорғаудағы негізгі зңды құралдарға атмосфералық ауаның сапасын,мөлшерлеу, зиянды заттардың атмосфераға әсерін реттеу, кәсіпорындармен жәәне т.б нысандардың экологиясын сараптау жобасы жатады.

Атмосфералық ауаны қоғау заңының арнайы талаптарына ауа райына және климатқа тигізетін әсерін реттеу жатады. Атмсфераны және атмосфералық құбырлады шаруашылық мақсатта жасанды жолмен өзгерту тек арнайы мемлекеттік органдар рұқсатыменжәне де ол ауа райына және климатқа жағымсыз әсер тигізбейді деген жағдайда ғана жүзеге асырылады. Ауа райына деген мұндай әсерлер ауыл шаруашылығында және де басқа орталарда маңызды мақсаттарда өткізіледі, мысалы бұршақтың болуын ескерту және т.б

Ауаны қорғау заңында атмосфераға зиянды әсерлермен бірге қызметтің барлық түрі реттеледі,- олар келесідей:

· Орналастыру, жобалау, пайдалануға жаңа реконструкцияланған кәсіпорындар енгізу, жаңа технологиялық процестермен жабдықтарды пайдалануға енгізу;

· Автокөліктерді, ұшақтарды,кемелерді және де басқа жылжымалы құралдар мен құрылғыларды пайдаланумен өндіруді жобалау

· Қалалардың және де басқа халықтық тармақтардың дамуы және орналастырылуы

· Өсімдікті қорғауда, оның өсуін ынталандыруда, халық шаруашылықтарында рұқсат етілген тыңайтқыштарды қолдану;

· Пайдалы қазбаларды өндіру және жарылу жұмыстарында үйінді және қоқыс тастайтын жерлерді орналастыруды реттеу.

Заңда атмосфералық ауаны қорғауға қатысты тыйым салынатын жағдайлар қарастырылады. Жекелей айтқанда, атмосфералық ауаны қорғау заңымен бекітілген талаптарына сәйкес келмейтін жаңа техникалар, материалдар, заттар, өнімдер мен технологиялық жабдықтарды енгізуге тыйым салынады.

Практикалық жағдайда мұндай тыйымдар үнемі бақылана бермейді. Мәліметтер бойынша пайдалануға қайта өндірілген кәсіпорында бекітілген талаптарға сәйкес қамтамасыз етілмеген.Олар уақытша келісілген шығарындылар бойынща жұмыс істейді. Яғни атмосфераға зиянд заттарды шамадан тыс шығарады, нормативтерді бұзады.

Заңға сай атмосфералық ауаға тигізетін зиянды заттар әсеріне мемлекеттік есептеулер жүргізіледі, сонымен қатар зиянды заттарды түгелдеу, зиянды заттардың физикалық әсерлері қарастырылады.

Ресей федерациясында атмосфералық ауаға бақылау жүргізіледі. Бақылаудың негізгі функциялары арнайы уәкілетті органдарға тиесілі. Бұл органдарға атмосфералық ауаға бақылаулар өткізу міндеті кіреді.

Арнайы уәкілетті органдарға келесілер жатады:

Табиғи ресурстар министрлігі – бақылау органы;

Госкомсанпиднадзор – қадағалау органы;

Госкомгидромет – бақылау органы.

ГИБДДМВД экологиялық милиция - автокөлік бақылауы

Атмосфеаралық ауаны қорғауда мемлекеттік арнайы уәкілетті орындарда, табиғатты қорғауды, атмосфералық ауаға бақылау жасауда мемлекеттік инспекторлар жүзеге асырады. Ауаны қорғауды бақылау бойынша инспектордың жұмысын 3 негізгі бағытқа бөлуге болады:

· Кәсіпорынның істері және құжаттарымен жұмысы;

· Ауаны қорғау кәсіпорындарын толық тексеру;

· Жедел және мақсаттық тексерулер;

Толық инспекторлық тексеру мерзімділгі кәсіпорындарының санатына, атмосфераға тасталатын зиянды заттардың жалпы көлеміне байланысты анықталады және жылына 2 реттен 5 жылда 1 рет аралықтарында жүзеге асырылады. Кәсорындарды толық тексеруде инспектор жұмысы келесідей негізгі кезеңнен тұрады:

1. Атмосфералық ауаны қорғайтын ұйым жұмысымен танысу; нормативті және заңды құжаттардың кәсіпорын бойынша,жарлықтың атмосфераны қорғау туралы жоспарлы және есептік құжаттың техникалық қайта жабдықтау және жаңа құрылыс жобалаудың бар болуы және атмосфераға ластаушы заттарды шығаруға рұқсаттың болуы және т.б

2. Кәсіпорынды тексеру- ауаны қорғау жағдайын тексеру, өндіріс алаңдарына тікелей қатысты келесі кезеңдерден тұрады:

· Техникалық регламентпен танысу, өндіріс ерекшеліктерімен танысу

· Атмосфераның тұрақты ластаушы көздерін техникалық тексеру;

· Ұйымдастырылмаған шығарынды көзі;

· Ауаны тазарту жабдықтары орнатылмаған ұйымдастырылмаған шығарынды көзі.

· Ауа тазарту құрылғылары бар ұйымдастырылған шығарынды көзі;

· Ауа тазарту құрылғысы

· Ұсталған қалдықтарды жинау және тазрту;

3. Атмосфераға тасталатын шығарындыларға бақылау бойынша зертхананың жұмысын және бақылау нәтижелерін тексеру;

4. Шығарындыдан сынама алатын орынмен және жабдықтың орналасуымен танысу;

5. Өндіріс нысанының құрылыс жағдайын және тазарту құрылғысы жағдайын тексеру;

6. Кәсіпорынның автокөлікті бөлімшелерін тексеру, бақылауды реттеу пунктінің техникалық жабдықталғандығы;

7. Тексеріс қорытындыларын жинақтау:

· Тексеру актісін құрастыру және рәсімдеу;

· Айыппұлға хаттамаларда рәсімдеу;

· Кәсіпорынды тексеру қорытындысы бойынша кәсіпорын жетекшілігімен, қызметшілерімен техникалық мәжілістің өткізілуі;

· Белгіленген тәртіппен тексеру актісіне қол қою;

Акт жобасын кәсіпорын әкімшілігімен бірге талқылау ұсынылады. Егер талқылау кезінде қарсы пікір орын алса, мемлекеттік инспектор актке ескертулер жазады. Бұл ескертулерді жоғарғы лауазымды тұлғалар қарап, нақты шешім қабылдайды және кәсіпорын жетекшісіне арнайы хат түрінде жіберіледі.

Тексеру актісі заңды құжат болып табылады. Осының негізінде прокуратураға жіберрілетін құжаттар жасалуы мүмкін және жеке бөлімшелердің цехтардың өндірістердің жұмысын тоқтатуы мүмкін. Сонымен қатар акт қоршаған ортаны қорғау туралы ақпараттық база, осының негізінде төлемдер талаптар жасалады. Сондықтанда актте көрсетілген ақпараттың толықтығы және анықтығы өте маңызды.

Заңға сәйкес атмосфералық ауаны қорғауда өндірістік және қоғамдық экологиялық бақылаулар ұйымдастырылды. Атмосфералық ауаны қорғау бойынша іс шарада белсенді қатысушы қоғам болып табылады. Мемлекеттік органдар қызметіне қоғамдық табиғат қорғау ұйымдарымен атмосфераны қорғауда, бақылауды жүзеге асыруда өзара әрекет ету болып табылады.

Тұрақты шығарынды көзі бар заңды тұлға шығарындыны тазартуға және өңдеуге аз қалдықты технологиялар енгізуге, ластану қалдықтарын жоюға және атмосфералық ауаны қорғаудың талаптарын сақтауға міндетті.

Заңды атмосфералық ауаны қорғау заңдылығын бұзғаны үшін ҚР заңы бойынша жауапкершілікке тартылады. Жауапкершілік келесідей бөлінеді: тәртіптік, мүліктік, әкімшіліктік, қыллмыстық және азаматтық құқықтық жауапкершілік.

Экологиялық заңды бұзушы субъект физикалық заңды және лауазымды тұлға мен азаматтар боллуы мүмкін. Субъекттің құрамы экологиялық заң бұзушулыққа тәуелді. Тәртіптік жауапкершіліктің субъектісіне лауазымды тұлға мен кәсіпорын жұмысшысы, қылмыстық жауапкершілік субъектісіне лауазымды тұлға және азаматтар, әкімшілік жауапкершілікке – заңды лауазымды тұлғалар және азаматтар жатады.

Экологиялық заң бұзушының субъективті жағы заңды бұзу кінәсімен сипатталады. Кінәнің екі түрі болады: Әдейі (тікелей немесе жанама) және байқаусызда (менменсінушілік немесе немқұрайшылық)