Инфекциялардың таралу жолдарыАс қорыту жолдары инфекциялық ауруларға шалдыққанда қоздырушылар нәжiстерге түседi. Осыған байланысты бұл аурудың ең қарапайым үш таралу жолы қарастырылады: Су арқылы - Тырысқақ, дизентерия сияқты аурулар жұғады. Егер гигиена мен санитарияның ең қарапайым ережелерi үнемi орындалмаса, аурулардың нәжiстерi тiкелей ас суларының көздерiне түседi немесе өзендерде жинақталады. Осындай жолмен бұл аурулар халық арасында жылдам тарайды. Ас арқылы: Ас азық – түлiктерi таза емес суда жуылса, кiр қолмен ұстаса немесе оған шыбындарды қондырса ластанып ластанған қалады. Заттар арқылы: Кез – келген заттар тiкелей кiрленудiң немесе дұрыс емес қолданудың нәтижесiнде жуынды – шайындымен ластанады. Осындай заттарды қолдан қолға бергенде, ауру астарлап айтқанда «қолдан ауызға» тасымалданады. Қорытынды:жануарлардың шағуымен тасымалданатын инфекциялардан тыс, жараларға аурушаң бактериялардың түсуiмен байланысты бiрқатар ауруларды атауға болады. Ең алдымен бұл iрiңдеу және сiреспе сияқты терең жарақаттардың инфекциялары. Екi ауруда әдетте жараға топырақтан түсетiн Clostridium –ның әр түрлерiмен қозады. Көптеген үстiңгi жарақаттар мен күйген жерлер стафилококктармен және стрептококктармен инфекцияланады. Үйге тапсырма: § 4 оқып келу Күні:_____________ Сыныбы: 7 Пәні: Биология Сабақтың тақырыбы: Бактериялардың маңызы. Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік:Бактериялар туралы түсінікті тереңдету. 2.Дамытушылық;: Ботаника ғылымының басқа ғылымдармен байланысы. 3. Тәрбиелілігі: Табиғатты қорғауға аялауға тәрбиелеу Сабақтың көрнекілігі:Сурет, кесте. Сабақтың түрі:Жаңа сабақ Сабақ өту әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, түгендеу. II Үй тапсырмасы: § 4 оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. III Жаңа сабақты түсіндіру: Микроорганизмдердiң адам үшiн маңызы зор: бiрiншiден, олар биосферада үлкен рөл атқарады және екiншiден, оларды әртүрлi әдiстер арқылы қажеттi мақсатта қолдануға болады. Адам барған сайын бактерияларды кеңiнен қолдануда. Бұл қазiргi өндiрiстiң қайта қурылуы және биотехнологияның пайда болуының алғы шарттары. Осыған қарамастан, бiз күнделiктi қолданыс заттарының, соның iшiнде қоректi заттар мен энергия көзiнiң алыну әдiсiнiң түбiрiмен өзгертетiнiне сенiмдiмiз. Биотехнологияның өркендеуi көп жағынан генетикамен байланысты. Генетикалық бiлiмнiң жиналуынан, кез-келген организм генiмен, соның нәтижесiнде, айналымға қатысуға еркiн мүмкiндiк алдық. Осылай гендiк инженерия пайда болды. Биогеохимиялық циклдар (биогендi элементтер айналымы). Азот айналымына келесi бактериялар қатысады: а) азоттүзушi бактериялар, еркiн тiршiлiк ететiн сапрофиттер, мысалы Azotobacter, немесе симбионттар, мысалы Rhizobium; б) нитраттаушы бактериялар, органикалық қосылыстарда байланысқан азотты (мысалы, ақуызда) нитратқа, мысалы Mitmsomonos Nitobactor: айналдырады; в) нитраттайтын бактериялар, мысалы Thiobacillus, яғни нитратты бос азотқа айналдырады. Ағын суларды тазарту Тазартушы құрылыстардағы бактериялардың рөлi, топырақтағымен бiрдей-ақ. Екеуiнде де, олар органикалық заттарды ыдыратып, оларды еритiн зиянсыз бейорганикалық қосылыстарға айналдырады. Күнделiктi ағын суларды алдын ала арнайы қоймаларда сұйық бөлшек пен құмды тұнбаға бөледi, және содан кейiн оны, аэробты және анаэробты бактерияларды қолдана отырып бiрнеше кезеңмен қайта өңдейдi. Анаэробты бактериялар түзетiн метан, кейде тазартушы құрылыстардың жұмыс iстеушi механизмдерiнде жанармай ретiнде қолданылады. Тазартудан кейiн, өзенге ағызатын тазартылған сұйықтық алады, және зиянсыз органикалық және бейорганикалық заттар мен микроорганизмдерден тұратын құмды (көбiне бактериялар мен қарапайымдылар), кептiрiп егер арасында ауыр металмен ластанбаса, тыңайтқыш ретiнде қодануға болады. Симбиотикалық бактериялар Сүтқоректiлер мен басқа жануарлар целлюлозаны қорыта алмайды, себебi целлюлоза ферментi жоқ. Шөппен қоректенушi жануарлардың қорегiнiң негiзгi массасы жасұнық құрайды. Бiрақ олардың iшектерiнде, жасұнықтарды қорытатын симбиотикалық бактериялар мен қарапайымдылар тiршiлiк етедi. Қояндарда ондай бактериялар соқыр iшекте және құрт тәрiздi өсiндiде, ал сиыр мен қойда – месқарында тiршiлiк етедi. Жанама түрде бұл бактериялар адамға да қызмет етедi, себебi адам үй жануарлар етiн қорек ретiнде қолданады. Адамға тiкелей қатысты, өзiнiң iшегiнде “микрофлорасы” бар. Iшекте көптеген бактериялар тiршiлiк етедi, адамның терiсiнде тiршiлiк ететiн бактериялар патогендi организмдерден қорғайды. Қорытынды:Көптеген пайдалы органикалық заттар ашу нәтижесiнде пайда болады, және адам оны мыңдағанжылдар бойы қолдануда. Ашу заттары келе-келе қорек пен жанармайдың жаңа көзi ретiнде маңызды болып келуде. Бұл сұрақпен көптеген ғалымдар мен техниктер айналысуда. Үйге тапсырма:§ 5 22-бет. Сурет салу, сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау.
Сыныбы: 6 «А,Ә,Б» Сабақтың тақырыбы: Тірі табиғаттың ерекше дүниесі ретінде саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік:Саңырауқұлақтардың тіршілік ерекшеліктерін сипаттау. 2.Дамытушылық;: Саңырауқұлақтардың шарауашылықтағы және табиғаттағы маңызын айқындау. 3. Тәрбиелілігі: Оқушыларға жеке тұлғалық денсаулық сақтауға үйрету. Сабақтың көрнекілігі: Сурет, кесте. Сабақтың түрі: Жаңа сабақ Сабақ өту әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, түгендеу. II Үй тапсырмасы: § 5 22-бет. Сурет салу, сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. III Жаңа сабақты түсіндіру: Саңырауқұлақтар – төменгi сатыдағы эукариоттар, тiрi организмдер дүниесi. Саңырауқұлақтардың ерекшелiгi өсiмдiк белгiлерiнiң (қозғалмайтындығы, шексiз өсуi, витаминдердi синтездеу қабiлетi, клетка жарғақшасының болуы), жануарлар белгiлерiнiң (гетеротрофты коректену, клеткалық жарғақшада хитиннiң болуы, гликогеннiң болуы, мочевинаның түзiлуi), сонымен қатар ерекше даму циклi (ядролық фазалардың алмасуы, дикариондардың, гетерокариоздың, парасексуальды процесстiң болуы) болуында. Саңырауқұлақтарды зерттеумен, алғашында ботаниканың бiр саласы болған – микология (грекше “микес” – саңырауқұлақ және “логос” – “iлiм”, “ой”) ғылымы айналысады. Микологияның негiзiн салушы деп саңырауқұлақтардың классификациясын жасаған және олардың көбею механизмiн зерттеп сипаттаған немiс биологы Генрих Антон де Баридi (1831 -–1888) атауға болады. Өсiмдiктердiң ауруын қоздыратын саңырауқұлақтарды зерттеуде Бари қыналар саңырауқұлақтар клеткалары мен балдырлардан тұратынын дәлелдеген. Өсiмдiктерге қарағанда саңырауқұлақтар күн сәулесi энергиясын пайдалана алмайды және ауадағы көмiрқышқыл газымен коректене алмайды. Тiршiлiк үшiн оларға барлық жануарларға сияқты өсiмдiктер мен жануарлардың түрлi қалдықтары түрiндегi дайын органикалық заттар қажет. Сол себептен саңырауқұлақтардың табиғаттағы рөлi шөптермен ағаштардың рөлiне тiкелей қарама қарсы. Өсiмдiктер көмiрқышқыл газбен минералды заттардан органикалық материяны өндiрсе, саңырауқұлақтар бактериялармен және кейбiр қарапайымдылармен оны ыдыратып планетаның тiршiлiк негiзiн құрайтын керемет айналымға қайтарады. Саңырауқұлақтардың сырттай байқалмайтын қызметiнсiз жерде кепкен жапырақтар мен шiрiген ағаштар және жануарлар қалдықтары жиналып, өлi материя астында бүкiл тiршiлiк құрып кететiн едi. Саңырауқұлақтарды кез-келген жерден табуға болады. Олар пiсiп-жетiлгенде қызыл шоғырбастары жарылып, олардан жаңа саңырауқұлақтар өсетiн спораларды шашып жiбередi. Көгергендерден, көптеген бактерияларды жойып жiберетiн пенициллин антибиотигiн өндiредi. Қорытынды: Саңырауқұлақтар ғаламшарымызда өте ертеде пайда болған тірі ағзалар тобы. Саңырауқұлақтар мөлшері жағынан өте кішкентай тек микроскоппен көретіндері және салмағы бірнеше килограмға жететіндері де бар. Бекіту сұрақтары: 1. Саңырауқұлақтың өсімдікке тән белгілері қандай? 2. Саңырауқұлақтың жануарға тән белгілері қандай? 3. Саңырауқұлақтар қандай жерлерде тіршілік етеді? Үйге тапсырма: §6 27-бет. Сурет салу, сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау.
Күні:_____________ Сыныбы: 7 Пәні: Биология Сабақтың тақырыбы: Зең саңырауқұлақтар. Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік:Саңырауқұлақтар туралы түсінікті тереңдету. 2.Дамытушылық;: Ботаника ғылымының басқа ғылымдармен байланысы. 3. Тәрбиелілігі: Табиғатты қорғауға аялауға тәрбиелеу Сабақтың көрнекілігі:Сурет, кесте. Сабақтың түрі:Жаңа сабақ Сабақ өту әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, түгендеу. II Үй тапсырмасы: § 6 27-бет. Сурет салу, сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. III Жаңа сабақты түсіндіру: Саңырауқұлақтар – бiрклеткалы (микроскопиялық) немесе көпклеткалы, көлемi мен құрылысы жағынан әртүрлi организмдер: гетеротрофтар, аэробтар. Саңырауқұлақтардың әртүрлi кластары, әртүрлi талшықтылар мен амебатәрiздi организмдерден полифелитикалық жолмен пайда болды деген жорамалдар бар. Вегетативтi дене субстраттың iшiнде немесе сыртында дамитын тарамдалған жiпшелер жүйесiнен тұрады және коректiк заттарды осмос арқылы сiңiру үшiн жанасу ауданы үлкен болып келедi. Саңырауқұлақтар вегетативтi, жыныссыз және жынысты жолмен көбейедi. Вегетативтi көбею мицелий бөлiмдерi немесе арнайы фрагменттер ашытқылар – бiршiктену арқылы жүредi. Саңырауқұлақтар дүниесi үш бөлiмнен тұрады: нағыз саңырауқұлақтар – эумикота, оомицеттер және миксомицеттер. Қазiргi уақытта саңырауқұлақтардың 120 мын түрi белгiлi және ғалымдар жыл сайын жаңа түрлердi ашып, сипаттауда. Саңырауқұлақтарды зерттеумен, алғашында ботаниканың бiр саласы болған – микология (грекше “микес” – саңырауқұлақ және “логос” – “iлiм”, “ой”) ғылымы айналысады. Микологияның негiзiн салушы деп саңырауқұлақтардың классификациясын жасаған және олардың көбею механизмiн зерттеп сипаттаған немiс биологы Генрих Антон де Баридi (1831 -–1888) атауға болады. Өсiмдiктердiң ауруын қоздыратын саңырауқұлақтарды зерттеуде Бари қыналар саңырауқұлақтар клеткалары мен балдырлардан тұратынын дәлелдеген. Өсiмдiктерге қарағанда саңырауқұлақтар күн сәулесi энергиясын пайдалана алмайды және ауадағы көмiрқышқыл газымен коректене алмайды. Тiршiлiк үшiн оларға барлық жануарларға сияқты өсiмдiктер мен жануарлардың түрлi қалдықтары түрiндегi дайын органикалық заттар қажет. Сол себептен саңырауқұлақтардың табиғаттағы рөлi шөптермен ағаштардың рөлiне тiкелей қарама қарсы. Өсiмдiктер көмiрқышқыл газбен минералды заттардан органикалық материяны өндiрсе, саңырауқұлақтар бактериялармен және кейбiр қарапайымдылармен оны ыдыратып планетаның тiршiлiк негiзiн құрайтын керемет айналымға қайтарады. Саңырауқұлақтардың сырттай байқалмайтын қызметiнсiз жерде кепкен жапырақтар мен шiрiген ағаштар және жануарлар қалдықтары жиналып, өлi материя астында бүкiл тiршiлiк құрып кететiн едi.
Қорытынды:Саңырауқұлақтарды кез-келген жерден табуға болады. Олар пiсiп-жетiлгенде қызыл шоғырбастары жарылып, олардан жаңа саңырауқұлақтар өсетiн спораларды шашып жiбередi. Көгергендерден, көптеген бактерияларды жойып жiберетiн пенициллин антибиотигiн өндiредi.
Үйге тапсырма: § 7 сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. Күні:_____________ Сыныбы: 7 Пәні: Биология Сабақтың тақырыбы: Жоғары сатыдағы саңырауқұлақтар. Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік:Саңырауқұлақтар туралы түсінікті тереңдету. 2.Дамытушылық;: Ботаника ғылымының басқа ғылымдармен байланысы. 3. Тәрбиелілігі: Табиғатты қорғауға аялауға тәрбиелеу Сабақтың көрнекілігі:Сурет, кесте. Сабақтың түрі:Жаңа сабақ Сабақ өту әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, түгендеу. II Үй тапсырмасы: § 7 сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. III Жаңа сабақты түсіндіру: Саңырауқұлақтар – жұмбақ жаратылыстар. Жәй түлкi жем немесе әдемi ақ саңырауқұлақта не ғажап болуы мүмкiн. Оларды жинайды, кептiредi, куырып тұздайды. Бұл кәсiппен адамдар көне замандардан-ақ айналысқан. Мүмкiн оларды сол заманның өзiнде саңырауқұлақтардың санаулы күндерде және сағаттарда былай қарағанда ештемеден шығу қабiлетi таңдандырған шығар. Толығымен бiлмегендiктен құдай саңырауқұлақтардың жемiстiсiн – сыйға, улысын – жазаға жiбергенiне сену оңай. Кейбiр саңырауқұлақтарда, мысалы қарапайым шыбын жұттарда наркотикалық әсер туғызатын заттектер болады. Олардан адам қатты құштарланады және галлюцинацияларға ұшырайды. Бұл қасиеттер алты мың жыл бұрын белгiлi болған. Сондықтан Қытай, Алдыңғы Азия, Үндiстан, Мексика және Қиыр Шығыс тұрғындарының рәсiмдерiне саңырауқұлақ тұнбаларын пайдалану кездейсоқтық емес. Иран мифологиясында қасиеттелген iшiмдiк хаома (авестадан. “hav” – сығу) маңызды рөл атқарған. Тура солай Хаома деп осы iшiмдiкке арналған құдайды және оны жасайтын өсiмдiктi атаған. Бiр гипотеза бойынша галлюцинация шақыратын және уақытша күш арттыратын iшiмдiктi сүт қосылған шыбын жұт саңырауқұлақтарынан жасаған. Хаоманы дайындау мен iшу сенушiлерге мәңгiлiктi нышандайтын қасиеттi iс болған. Көне Қытайда мәңгiлiк өмiр мен әулиелiктi (ең жоғарғы күй қалып – “сянь”) сыйлайтын Чжи саңырауқұлағы, сиқырлы болып саналған, әсiресе мыңжылдық ағаштарда немесе олардың түбiнде өссе.Саңырауқұлақтарды зерттеумен, алғашында ботаниканың бiр саласы болған – микология (грекше “микес” – саңырауқұлақ және “логос” – “iлiм”, “ой”) ғылымы айналысады. Микологияның негiзiн салушы деп саңырауқұлақтардың классификациясын жасаған және олардың көбею механизмiн зерттеп сипаттаған немiс биологы Генрих Антон де Баридi (1831 -–1888) атауға болады. Өсiмдiктердiң ауруын қоздыратын саңырауқұлақтарды зерттеуде Бари қыналар саңырауқұлақтар клеткалары мен балдырлардан тұратынын дәлелдеген. Қорытынды:Өсiмдiктерге қарағанда саңырауқұлақтар күн сәулесiнiң энергиясын пайдалана алмайды және ауадағы көмiрқышқыл газымен коректене алмайды. Тiршiлiк үшiн оларға барлық жануарларға сияқты өсiмдiктер мен жануарлардың түрлi қалдықтары түрiндегi дайын органикалық заттар қажет. Сол себептен саңырауқұлақтардың табиғаттағы рөлi шөптермен ағаштардың рөлiне тiкелей қарама қарсы. Өсiмдiктер көмiрқышқыл газбен минералды заттардан органикалық материяны өндiрсе, саңырауқұлақтар бактериялармен және кейбiр қарапайымдылармен оны ыдыратып планетаның тiршiлiк негiзiн құрайтын керемет айналымға қайтарады. Саңырауқұлақтардың сырттай байқалматын қызметiнсiз жерде кепкен жапырақтар мен шiрiген ағаштар және жануарлар қалдықтары жиналып, өлi материя астында бүкiл тiршiлiк құрып кететiн едi. Үйге тапсырма: § 8 33-бет сурет салу, сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. Күні:_____________ Сыныбы: 7 Пәні: Биология Сабақтың тақырыбы: Жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтар. Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік:Саңырауқұлақтар туралы түсінікті тереңдету. 2.Дамытушылық;: Ботаника ғылымының басқа ғылымдармен байланысы. 3. Тәрбиелілігі: Табиғатты қорғауға аялауға тәрбиелеу Сабақтың көрнекілігі:Сурет, кесте. Сабақтың түрі:Жаңа сабақ Сабақ өту әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, түгендеу. II Үй тапсырмасы: § 8 33-бет сурет салу, сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. III Жаңа сабақты түсіндіру:
Саңырауқұлақтарды кез-келген жерден табуға болады. Олар пiсiп-жетiлгенде қызыл шоғырбастары жарылып, олардан жаңа саңырауқұлақтар өсетiн спораларды шашып жiбередi. Көгергендерден, көптеген бактерияларды жойып жiберетiн пенициллин антибиотигiн өндiредi. Саңырауқұлақтарда, мысалы қарапайым шыбын жұттарда наркотикалық әсер туғызатын заттектер болады. Олардан адам қатты құштарланады және галлюцинацияларға ұшырайды. Бұл қасиеттер алты мың жыл бұрын белгiлi болған. Сондықтан Қытай, Алдыңғы Азия, Үндiстан, Мексика және Қиыр Шығыс тұрғындарының рәсiмдерiне саңырауқұлақ тұнбаларын пайдалану кездейсоқтық емес. Саңырауқұлақтар күн сәулесiнiң энергиясын пайдалана алмайды және ауадағы көмiрқышқыл газымен коректене алмайды. Тiршiлiк үшiн оларға барлық жануарларға сияқты өсiмдiктер мен жануарлардың түрлi қалдықтары түрiндегi дайын органикалық заттар қажет. Сол себептен саңырауқұлақтардың табиғаттағы рөлi шөптермен ағаштардың рөлiне тiкелей қарама қарсы. Өсiмдiктер көмiрқышқыл газбен минералды заттардан органикалық материяны өндiрсе, саңырауқұлақтар бактериялармен және кейбiр қарапайымдылармен оны ыдыратып планетаның тiршiлiк негiзiн құрайтын керемет айналымға қайтарады. Саңырауқұлақтардың сырттай байқалматын қызметiнсiз жерде кепкен жапырақтар мен шiрiген ағаштар және жануарлар қалдықтары жиналып, өлi материя астында бүкiл тiршiлiк құрып кететiн едi. Қорытынды: саңырауқұлақтар күн сәулесiнiң энергиясын пайдалана алмайды және ауадағы көмiрқышқыл газымен коректене алмайды. Тiршiлiк үшiн оларға барлық жануарларға сияқты өсiмдiктер мен жануарлардың түрлi қалдықтары түрiндегi дайын органикалық заттар қажет. Сол себептен саңырауқұлақтардың табиғаттағы рөлi шөптермен ағаштардың рөлiне тiкелей қарама қарсы. Өсiмдiктер көмiрқышқыл газбен минералды заттардан органикалық материяны өндiрсе, саңырауқұлақтар бактериялармен және кейбiр қарапайымдылармен оны ыдыратып планетаның тiршiлiк негiзiн құрайтын керемет айналымға қайтарады. Саңырауқұлақтардың сырттай байқалматын қызметiнсiз жерде кепкен жапырақтар мен шiрiген ағаштар және жануарлар қалдықтары жиналып, өлi материя астында бүкiл тiршiлiк құрып кететiн едi.
Үйге тапсырма:§ 9 37-бет кестені толтыру, сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. Күні:_____________ Сыныбы: 7 Пәні: Биология Сабақтың тақырыбы: Паразит саңырауқұлақтар. Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік:Саңырауқұлақтар туралы түсінікті тереңдету. 2.Дамытушылық;: Ботаника ғылымының басқа ғылымдармен байланысы. 3. Тәрбиелілігі: Табиғатты қорғауға аялауға тәрбиелеу Сабақтың көрнекілігі:Сурет, кесте. Сабақтың түрі:Жаңа сабақ Сабақ өту әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, түгендеу. II Үй тапсырмасы: § 9 37-бет кестені толтыру, сабақты оқып келу.. III Жаңа сабақты түсіндіру: Паразит саңырауқұлақтар тірі ағзалардың денесінде өсіп жетіліп, тірі жасушалардың ағзалық заттарымен қоректенеді. Саңырауқұлақтар – бiрклеткалы (микроскопиялық) немесе көпклеткалы, көлемi мен құрылысы жағынан әртүрлi организмдер: гетеротрофтар, аэробтар. Саңырауқұлақтардың әртүрлi кластары, әртүрлi талшықтылар мен амебатәрiздi организмдерден полифелитикалық жолмен пайда болды деген жорамалдар бар. Вегетативтi дене субстраттың iшiнде немесе сыртында дамитын тарамдалған жiпшелер жүйесiнен тұрады және коректiк заттарды осмос арқылы сiңiру үшiн жанасу ауданы үлкен болып келедi. Саңырауқұлақтар вегетативтi, жыныссыз және жынысты жолмен көбейедi. Вегетативтi көбею мицелий бөлiмдерi немесе арнайы фрагменттер ашытқылар – бiршiктену арқылы жүредi. Егістікті аралап жүргенде бидай масағынан сәлиіліп келген қара түсті қастауышты көруге болады. Өсiмдiктерге қарағанда саңырауқұлақтар күн сәулесi энергиясын пайдалана алмайды және ауадағы көмiрқышқыл газымен коректене алмайды. Тiршiлiк үшiн оларға барлық жануарларға сияқты өсiмдiктер мен жануарлардың түрлi қалдықтары түрiндегi дайын органикалық заттар қажет. Сол себептен саңырауқұлақтардың табиғаттағы рөлi шөптермен ағаштардың рөлiне тiкелей қарама қарсы. Өсiмдiктер көмiрқышқыл газбен минералды заттардан органикалық материяны өндiрсе, саңырауқұлақтар бактериялармен және кейбiр қарапайымдылармен оны ыдыратып планетаның тiршiлiк негiзiн құрайтын керемет айналымға қайтарады. Саңырауқұлақтардың сырттай байқалмайтын қызметiнсiз жерде кепкен жапырақтар мен шiрiген ағаштар және жануарлар қалдықтары жиналып, өлi материя астында бүкiл тiршiлiк құрып кететiн едi Ағаштардың сабағында өсетін пішіні малдың тұяғына ұқсас саңырауқұлақ діңқұлақ деп аталады. Саңырауқұлақтар – жұмбақ жаратылыстар. Жәй түлкi жем немесе әдемi ақ саңырауқұлақта не ғажап болуы мүмкiн. Оларды жинайды, кептiредi, куырып тұздайды. Бұл кәсiппен адамдар көне замандардан-ақ айналысқан. Мүмкiн оларды сол заманның өзiнде саңырауқұлақтардың санаулы күндерде және сағаттарда былай қарағанда ештемеден шығу қабiлетi таңдандырған шығар. Толығымен бiлмегендiктен құдай саңырауқұлақтардың жемiстiсiн – сыйға, улысын – жазаға жiбергенiне сену оңай. Қорытынды: Тiршiлiк үшiн оларға барлық жануарларға сияқты өсiмдiктер мен жануарлардың түрлi қалдықтары түрiндегi дайын органикалық заттар қажет. Сол себептен саңырауқұлақтардың табиғаттағы рөлi шөптермен ағаштардың рөлiне тiкелей қарама қарсы. Өсiмдiктер көмiрқышқыл газбен минералды заттардан органикалық материяны өндiрсе, саңырауқұлақтар бактериялармен және кейбiр қарапайымдылармен оны ыдыратып планетаның тiршiлiк негiзiн құрайтын керемет айналымға қайтарады. Саңырауқұлақтардың сырттай байқалматын қызметiнсiз жерде кепкен жапырақтар мен шiрiген ағаштар және жануарлар қалдықтары жиналып, өлi материя астында бүкiл тiршiлiк құрып кететiн едi. Үйге тапсырма: § 10 сабақты оқып келу, жұмыс дәптерін орындау. Күні:_____________ Сыныбы: 7 Пәні: Биология Сабақтың тақырыбы: Қына ерекше тірі ағза. Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік:Қына туралы алғашқы түсінік қалыптастыру. 2.Дамытушылық;: Ботаника ғылымының басқа ғылымдармен байланысы. 3. Тәрбиелілігі: Табиғатты қорғауға аялауға тәрбиелеу Сабақтың көрнекілігі:Сурет, кесте. Сабақтың түрі:Жаңа сабақ Сабақ өту әдісі: Әңгімелеу, сұрақ-жауап Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, түгендеу. II Үй тапсырмасы: § 11 сабақты оқып келу. III Жаңа сабақты түсіндіру:
|
