Характеристика критеріїв прийняття рішень за умов ризику.

Дата добавления: 2015-03-11; просмотров: 707

Мақсаты: Меншіктің әлеуметтік-экономикалық табиғатын және құқықтық мазмұнын ғылыми негіздеу. Қазақстанда меншік нысандарын нарықтық механизм топтарына сәйкес қалыптастыру кезеңдеріне, әдістеріне, орын алған проблемаларын талдау. Кәсіпкерлік қызметтің мазмұнын аша отырып, жеке меншік мәселелеріне тоқталу.

Дәріс жоспары:

1. Меншік, оның түрлері және қызметтері.
2. Кәсіпкерлік қызмет және кәсіпорынның ұйымдық нысандары.

Дәріс тезистері:

1. «Меншік» ұғымы әрбір экономикалық жүйенің іргетасы болып табылады. Меншік – бұл өндіріс құрал-жабдығын иелену қатынасы және материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтыну процесі. Маркстік теорияға сәйкес – құралдар, заттар және т.б. меншіктің заттық мазмұнын құрайды Меншіктің кешенді құқығы төмендегідей он бір бөлімнен құралады:

1. иелену құқығы, 2.пайдалану құқығы, 3. басқару құқығы, 4. табысқа деген құқық, 5.егеменділік құқығы, 6. қауіпсіздік құқығы, 7. игілікті мұрагерге беру құқығы, 8. игілікті иеленудегі мерзімсіздік құқығы, 9. сыртқы ортаға зиян келтіретін әдістерді қолдануға қарсылық жасау құқығы, 10. жауапкершілікке жазалау түрін қолдану құқығы, 11. қалдықты сипат құқығы.

Меншік – бұл адамдар арасындағы материалдық және рухани игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну салаларындағы күрделі әлеуметтік-экономикалық қатынастар. Меншік қатынастарының қызметтері – иелену ұзатты иеленуді жүзеге асыру, қожалық ету); пайдалану (заттан өзіне пайдалы қасиеттерді табу); бөлу (заттың құқықтық тағдырын анықтау – сату, айырбастау, сыйға тарту т.б. Меншіктің экономикалық өткерілуі, оның иесіне табыс, рента, пайыз, дивиденд алып келу арқылы жүзеге асады. Меншіктің жеке, ұжымдық және мемлекеттік түрлері болады. Жеке меншіктің дамуы XIX –ші ғасырдың екінші жартысының ортасына дейін жүзеге асты. Ғылыми-техникалық революцияның әсерінен XIX ғасырдың екінші жартысында жедел түрде акционерлік меншік қалыптаса бастады. Жеке меншік еркін бәсекеге барынша қарқындап, жеке кәсіпкерлердің өндіріс тиімділігін көтеруге және тұрғындардың өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыруға итермелейді. Меншіктің кооперативтік түрінің нарықтық экономика жағдайында кооперативтік кәсіпорынның толық өзінше болуы – оның өндірісті дамыту мүмкіншілігінің ең жоғарлығын иеленді. Мұнда, қозғаушы күші – меншік иесі, топтары –кооперативтің экономикалық мүдделері болып табылады.

2. Кәсіпкерлік-адам қызметінің ерекше саласы. «Кәсіпкерлік» терминің алғашқы рет ағылшын экономисі Ричард Каптильон (1650-1734 жж.) ендірді. Ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызды. Кәсіпкерлік-новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш. Кәсіпкерлік қабілеттілік дегеніміз адамның бизнесте жаңалықты аша білу қабілеттілігі. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері:

-жай, ол бірлескен қызмет шартына негізделеді;

-толық, барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктеледі;

- жауапкершілігі шектелген, салынған салым құны шеңберінің жауапкершілігі жүктеледі;

-командитті-аралас жауапкершілік (біреудің толық мүлкімен және басқаның салынған салымымен);

- өндіріс және тұтыну коопреативтері;

-консорциумдар;

- акционерлік қоғамдар;

Мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар.Біріншісі шаруашылықты жүргізу құқығына негізделсе, екіншісі –опреативті басқару құқығына негізделген. Кәсіпорын (фирма) кәсіпкерлік қызмет өндірістік звеносының негізі болып табылады. Фирмаға бір немесе бірнеше кәсіпорын мен өндіріс енуі мүмкін. Кәсіпорын бір жақты, бір өнімді өндіретін процесс. Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын өзінің өндірістік қызметінде толық өз бетінше еркіндігін алуда.Кәсіпорынның ұйымдық түрлері алдыменен меншік түрімен айқындалмақ. Олар мынадай түрде болуы мүмкін:

- азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;

- ұжым меншігіне негізделген кәсіпорындар.

Акционерлік қоғам түрінің негізіндегі кәсіпорын, акционер меншігінің негізінде қызмет жасайды.

Мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар жалпы мемлекеттік міндеттерді шешу үшін құрылады.

Құрылтайшылар мүлігінің қосылуы негізінде біріккен кәсіпорындар құрылады, яғни оған шет ел заңды тұлғасы мен азаматтары да енеді.

Көрнекіліктер: Кесте № 1 «Кәсіпкерлік қызметтің негізгі ұйымдық түрлерінің артықшылығы мен олқылығы»

Әдебиеттер:

1. Әубакиров Я.А. Экономикалық теория негіздері. Алматы, 1998.

2. Әкімбеков С, Баймухаметова А.С., Жанайдаров У.А. Экономикалық теория. Астана, 2002. 46 бет.

3. Жүнісов Б.А., Комягин И., Байжомартов Ү.С., Мәмбетов Ұ. Жалпы экономикалық теория. Алматы, 1994.

4. Осипова Г. Экономикалық теория негіздері. Алматы, 2002.

5. Мәуленова С.С., Бекмолдин С.Қ., Құдайбергенов Е.Қ. Экономикалық теория. Оқу құралы. 1-бөлім. Алматы, Экономика. 2004. 6 бет.

Бақылау сұрақтары:

1.Меншік дегеніміз не және оның экономикалық қатынсатардағы орны қандай?

2. Сізге меншіктің қандай түрлері белгілі?

3. Меншіктің экономикалық өткерілу мәселесі қалай жүзеге асырылады?

4.Экономикалық мүдделер және оның меншік түрлерімен байланысы жайлы сіз не білесіз?

5.Кәсіпкерлік мәнін, олардың формаларын атаңыз және олардың айырмашылығы неде?