Нуклеозидтер және нуклеотидтер, олардың фосфорлы туындылары

Азотты негіздер	нуклеозидтер	Нуклеотидтер	туындылары
дифосфорлы	трифосфорлы
Аденин	аденозин	Аденозинмонофосфор қ ышқ ылы (АМФ) аденил қ ышқ ылы	аденозинди – фосфор қ ышқ ылы (АДФ)	аденозинтри- Фосфор қ ышқ ылы(АТФ)
Гуанин	гуанозин	Гуанозинмонофосфор қ ышқ ылы (ГМФ) гуанил қ ышқ ылы	гуанозинди – фосфор қ ышқ ылы (ГДФ)	Гуанозинтри- фосфор қ ышқ ылы(ГТФ)
Урацил	уридин	Уридинмонофосфор қ ышқ ылы (УМФ) уридил қ ышқ ылы	уридинди- фосфор қ ышқ ылы (УДФ)	уридинтри- фосфор қ ышқ ылы(УТФ)
Тимин	тимидин	тимидинмонофосфор қ ышқ ылы (ТМФ) тимидил қ ышқ ылы	тимидинди- фосфор қ ышқ ылы(ТДФ)	тимидинтри- фосфор қ ышқ ылы (ТТФ)
Цитозин	цитидин	цитидинмонофосфор қ ышқ ылы (ЦТФ) цитидил қ ышқ ылы	цитидинди- фосфор қ ышқ ылы (ЦДФ)	цитидинтри- фосфор қ ышқ ылы (ЦТФ)

 

Мононуклеотидтер (негізінен, АМФ) тек нуклеин қ ышқ ылдарының қ ұ рамында ғ ана кездеспейді, сонымен қ атар кө птеген ферменттердің коферментінің қ ұ рамына кіріп, кө птеген ферменттердің тү зілуіне қ атысады.

Нуклеотид туындыларының маң ызы:

1. Олар энергия кө зі болып табылады, себебі екі фосфор қ ышқ ылының қ алдығ ы нуклеотидке макроэргиялық байланыспен байланысқ ан (~), осы байланыс ү зілгенде 29-39 кДж/моль энергия бө лінеді, АТФ ә мбебап химиялық энергия кө зі болып табылады, ал басқ а нуклеозидтрифосфаттар белгілі бір процестер ү шін ғ ана энергия кө зі бола алады, мысалы, УТФ – кө мірсулар, ЦТФ - липидтер, ГТФ - белок синтезінде энергия кө зі ретінде пайдаланылады.

2. Олар фосфор қ ышқ ылының кө зі, фосфор қ ышқ ылы фосфорлану процесіне жұ мсалады.

3. Пирофосфат бө лінгенде олардан циклды нуклеотидтер тү зіледі. Олар клеткағ а гормондардың хабарын жеткізіп тұ рады.

 

13. Аденил жү йесі, қ ұ рылысы, маң ызы.

Тірі организм ү шін аденил жү йесінің маң ызы ө те зор (АМФ, АДФ, АТФ). АТФ энергияны аккумуляциялауда басты орын алады. Кө мірсулар, липидтер, белоктардың ыдырауы кезінде бө лінген энергия осы қ осылыстың синтезіне жұ мсалады.

АТФтың ферментативті ыдырауы энергия бө ліну арқ ылы жү реді:

 

АТФ синтезі керісінше энергияны сің іру арқ ылы жү реді.

 

Кө мірсулардың, липидтердің, белоктардың биологиялық тотығ уы кезінде бө лінген энергия АТФ-тың АДФ-тан синтезделуіне жұ мсалады. Осы реакцияны тотығ удан фосфорлану (1-реакциясы) деп аталады; АТФ-ты қ айта фосфорлау реакциясы арқ ылы да синтездеуге болады. Ол реакцияны аденилаткиназа ферменті катализдейді. Субстраттан фосфорлану реакциясы арқ ылы да АТФ молекуласын синтезделеді.