Ықты қолдану сатылары

Қ ұ қ ық ты қ олдану бірнеше сатыдан тұ рады: 1) Істің нақ тылы мә н-жайларын анық тау; 2) істің заң дық негізін анық тау; 3) қ ұ қ ық тық норманы қ олдану арқ ылы шешім кабылдау; 4) шешімді жү зеге асыру.

Бірінші сатыда заң ды айғ ақ тар жә не заң ды қ ұ рам анық талуы тиіс. Олар – басты айғ ақ немесе басты айғ ақ ты анық тайтындар. Осы айғ ақ тар заң бойынша істі тиісті тү рде, заң ды жолмен шешуге жеткілікті болуы қ ажет. Кейде анық талынатын мә н-жайлардың кө лемі заң да арнайы кө рсетіліп белгіленеді. Мысалы, қ ылмыстық іс жү ргізу заң ы бойынша сотта қ ылмыстық істі қ арағ анда мына жағ дайлар дә лелденуі қ ажет: а) қ ылмыс оқ иғ асы (уақ ыты, орны, жасалу ә дістері); ә) айыпкердің кінә сі; қ ылмыстың себебі; б) айыпкердің жауапкершілігіне ә сер ететін мә н-жайлар; в) қ ылмыс арқ ылы келтірілген зиянның сипаты мен мө лшері; г) қ ылмысты жасауғ а тү рткі болғ ан мә н-жайлар.

Екінші сатыда істің заң ды негізі анық талуы тиіс: қ олдануғ а қ ажетті қ ұ қ ық тық норманы табу; оның мә тінінің дұ рыстығ ын анық тау-тексеру; норманың тү пнұ сқ асы екендігін айқ ындау; оның кең істіктегі, мерзімдегі (уақ ыттағ ы) кү шін жә не субъектілерге қ атыстылығ ын анық тау; норманың мазмұ нын айқ ындау. Осы айтылғ ан ә рекеттердің барлығ ы заң дылық ты, қ ұ қ ық тық тә ртіпті нығ айту ү шін қ ызмет істейді.

Кейде заң ды мә ні бар ә рекет жасалса да, оны шешуге арналғ ан қ ұ қ ық тық норма болмауы мү мкін. Мұ ны заң дағ ы олқ ылық (кемшілік) деп атайды. Заң да қ арастырылмағ ан жағ дайда заң шығ арушы екі тә сіл қ олданады. Қ ылмыстық заң да ерекше принцип (қ ағ идат) баянды етілген. Егер заң да оғ ан жаза, шара белгіленбесе, қ ылмыс немесе теріс қ ылық жоқ деп есептеледі. Ал азаматтық заң дар бойынша іс-ә рекет заң да қ арастырылмаса да, тараптар ү шін оның маң ызы бар болса, азаматтық заң дардың жалпы мағ ынасына байланысты тараптардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын туындатады. Осығ ан байланысты заң ұ қ састығ ы жә не қ ұ қ ық ұ қ састығ ы (аналогия) тү сініктері бар, бұ ларды қ олдану заң да қ арастырылғ ан.

Заң ұ қ састығ ы — істі ұ қ сас қ атынастарды реттейтін заң ды қ олдану арқ ылы шешу. Қ ұ қ ық ұ қ састығ ы — істі заң дардың жалпы бағ ытына жә не мағ ынасына сү йене отырып шешу.

Қ ұ кық ты қ олданудың ү шінші сатысы — қ аралғ ан іс бойынша қ ұ қ ық қ олдану актісін қ абылдау. Мұ ндай акт істің тағ дырын шешеді. Сондық тан бұ л жұ мысқ а жауаптылық пен қ арау жө н. Осы актілер заң ғ а негізделініп, заң бойынша жасалуы қ ажет. Қ ұ қ ық қ олданатын акт — мемлекет атынан жасалатын, нақ ты заң бойынша қ арауғ а қ ұ зыреті бар, тараптардың қ ұ қ ық тары мен міндеттерінің бар-жоғ ын анық тайтын, соғ ан сә йкес шараларды белгілейтін органның актісі болып табылады.

 

 

Қ ұ қ ық тық норма болмағ ан жағ дайда заң ұ қ састығ ын, қ ұ қ ық ұ қ састығ ын қ олдану заң да қ арастырылғ ан.

Қ ұ қ ық ты қ олдану актісі – қ ұ зырлы мемлекеттік органдар мен лауазым иелерінің қ ұ жаттарында хатталғ ан немесе ауыз екі тү ріндегі ұ йғ арымдары мен шешімдері. Бұ л акт қ ұ қ ық нормалары негізінде қ абылданады, заң дық кү шке ие болады жә не қ ұ қ ық тық қ атынастарды туындатады, ө згертеді немесе тоқ татады. Қ ұ қ ық ты қ олдану актісінде:

1) қ ұ қ ық нормасы болмайды;

2) нақ ты адресатқ а (белгілі тұ лғ ағ а, ұ йымғ а, ұ жымғ а) бағ ытталуғ а арналғ ан болады;

3) бір реттік сипатта болады (орындалысымен оның ә рекеті аяқ талады).

 

 

Қ ұ қ ық ты қ олдану актілерінің тү рлері:

1. Қ ұ қ ық ты қ олдануды жү зеге асырушы субъектілер бойынша:

а) мемлекеттік органдар мен қ оғ амдық ұ йымдардың актілері;

б) Қ Р Президентінің актілері;

в) Басқ ару органдарының актілері;

г) ә діл сот органдарының актілері;

д) прокуратура органдарының актілері;

е) алқ алы жә не жеке тұ лғ аның актілері;

2. Қ ұ қ ық қ олдану қ ызметі тү рлері бойынша:

а) орындау (атқ ару) актілері;

б) қ ұ қ ық қ орғ ау актілері;

3. Сырт кө рінісінің тү рлері бойынша:

а) қ ұ жат актілер - нақ ты органның тиісті тү рде даярланғ ан жазбаша жасалғ ан шешімі. Негізінен алғ анда қ ұ жат актілер тө рт қ ұ рамдық бө лімнен: кіріспе, сипаттау, дә лелдеу жә не қ орытындылардан тұ рады.

б) ә рекет-актілер – қ ұ қ ық қ олдану субъектілерінің ә рекеттері.

Бұ л ә рекеттердің биліктік кү ші болады жә не олар заң дық салдарғ а апарып соқ тырады (орган жетекшісінің ауызша ө кімі, жарлығ ы, полицейдің (милиционердің) кө лік пен жаяу адамдар жү рістерін реттеудегі шарттары;

4. Қ олданылу уақ ыттары бойынша.

а) бір рет қ ана кү ші бар актілер (мысалы, айып салу).

б) ұ зақ қ а созылатын кү ші бар актілер (мысалы, некені тіркеу, зейнетақ ы тағ айындау жө не т.б.).