Аңлы ескерткіштеріҚаңлылардың археологиялық мәдениеттері мыналар: 1. Қауыншы мәдениеті. Таралу аймағы – Ташкент төңірегі. Қауыншы мәдениетінің аумағында өлген адамды киімімен бірге жерлеу дәстүрі болған. Киімімен жерлеу дәстүрлері б.з. І мыңжылдықтың алғашқы жартысына жатады. 2. Жетіасар мәдениеті. Таралу аймағы – Қуаңдария және Жаңадария аңғарлары. 3. Отырар-Қаратау мәдениеті. Таралу аймағы Сырдың орта ағысы, Қаратау, Талас.
Аңлы қалалары Арыс өзенінің сол жағалауынан қаңлылардың Көк Мардан қаласы, Шыршық өзенінің оң жағалауынан Зах қаласы табылды. Қаңлылардың Пұшық-Мардан қаласының маңынан Қостөбе қонысы табылып, зерттелді. Бұл жерден б.з. І мыңжылдықтың алғашқы жартысындағы қала орны табылды. Қаңлылардың Алтын-асар қаласы 16 га жерді алып жатыр. Шаш Илах және Құлата қалалары металл өндірісі мен металл өңдеудің ірі орталықтары болған. Отырар алқабындағы Мардан қорымынан 1300 қытай теңгелері табылды. Қаңлылар жерінен табылған көгілдір фаянстан жасалған ірі моншақтар Сириянікі.
Ндар (б.з.б. ІV ғ. – б.з. ІІІғ.) Б.з.б. І мыңжылдықта қазіргі Моңғолияның оңтүстігінен Каспий өңіріне дейінгі Орталық Азияның кең-байтақ кеңістігін әр түрлі тайпалар мекедеген. Б.з.б. 4 ғасырдан б.з. 3 ғасыры аралығында Қытайдың солтүстігіндегі Байкалдан Ордосқа дейінгі аралықты Ғұн бірлестігі мекендеді. Ғұндар туралы негізгі дерек аөздері – қытай деректері. Қытай деректерінде «ғұн» атауы б.з.б. ІІІ ғ. аяғында пайда болған. Шығыстанушы Л.Гумилевтің;ойынша ғұн державасы б.з.б. 209 жылы құрылған. Ғұн державасының негізін Мөде шаньюй қалады. Мөденің билік жүргізген мерзімі б.з.б. 2 ғ. мен 1ғ. аралығы. «Жер дегеніміз мемлекеттің негізі, оны қалай береміз?» деген сөзді Мөде шаньюй қалдырған.
|
