Баға туралы түсінік, оның түрлері

 

Бағ а дегеніміз - тауар қ ұ нының ақ шалай кө рінісі. Ал тариф - қ ызмет кө рсету қ ұ нының ақ шалай кө рінісі. Бағ аны қ алыптастырудың негізін ө німді ө ндіруге жә не ө ткізуге кеткен шығ ындар туралы мә ліметтер, сондай-ақ экономикалық циклды іске асыруғ а арналғ ан кә сіпорынның табысы мен пайдасы қ ұ райды.

Бағ а статистикасының міндеттері қ андай?

Тауар мен қ ызмет кө рсету бағ асын статистикалық зерттеудің міндеттері:

1. Тауар мен қ ызмет кө рсету бағ асына статистикалық бақ ылауды ұ йымдастыру.

2. Тауар мен қ ызмет кө рсету бағ асын тіркеу. Бағ а туралы ақ парат жинау, оны республика аумағ ында жариялау.

3. Бағ аның, инфляциялық процестердің қ ұ рамын, қ ұ рылымын жә не динамиқ асын талдау.

4. Ішкі жә не ұ лттық экономикада, тауар мен қ ызмет кө рсетуді жә не экспорт пен импортты бағ алауда бағ аны пайдалану.

5. Аймақ тық жә не республикалық дең гейдегі орташа бө лшек сауда бағ асын жә не индексін есептеу.

6. Бө лшек сауда бағ асының динамикасы мен дең гейіне ә сер ететін факторларды статистикалық зерттеу.

7. Тұ тынушының орташа бағ асын жә не тұ тынушы бағ асының индексін ө мір дең гейінің ө лшемі ретінде есептеу.

8. Тауарлар мен қ ызмет кө рсетуге қ ойылатын бағ аларды халық аралық, аймақ тық дең гейде салылтыру.

Статистикалық органдардың экономикалық есептеулерінде жә не аналитикалық жұ мыстарында барлық институционалды бірлік, экономика секторлары арасындағ ы операция рыногының келісім жасау сә тінде жү ретін ағ ымдағ ы нарық тық бағ алар қ олданылады.

Ағ ымдағ ы нарық тық бағ алардың мә ні неде?

Ағ ымдағ ы нарық тық бағ алардың кө мегімен ө ң дірілген, пайдаланылғ ан жә не ө ткізілген ө німнің жалпы мө лшері анық талады; экономиканың секторлары мен салалары шегіндегі оның қ ұ рылымы есептеледі. Ағ ымдағ ы нарық тық бағ аларғ а жататындар:

1. факторлық қ ұ н;

2. негізгі бағ а;

3. ө ндірушінің бағ асы;

4. сатып алушының бағ асы;

5. " ФОБ" бағ асы;

6. " СИФ" бағ асы.

Ә р ағ ымдағ ы нарық тық бағ аның ұ ғ ымы неде жә не оның қ ұ рамы қ андай?

Есеп берулер мен шоттардағ ы операцияларды тіркейтін бағ алар:

Факторлық бағ а (ФБ) — тауар мен қ ызмет бірлігі ү шін алатын ө ндірушінің бағ асы:

 

ФБ=АТ+НКТ+ЖП(ЖАТ)

 

Мұ ндағ ы: ЖП — экономиканың жалпы пайдасы; ЖАТ - жалпы аралас табыстар.

Негізгі бағ а (НБ) - ө німдерге тө ленетіп салық ты қ оспағ анда (Қ Қ С пен импорт салығ ынан басқ асы), бірақ ө німдерге субсидия, жә рдем ақ шаны қ осқ анда тауар мен қ ызмет бірлігі ү шін алатын ө ндірушінің бағ асы

Ө ндірушінің бағ асы (Ө Б) - Қ Қ С жә не импорт салығ ынан бө лек ө німдерге тө ленетін салық тарды қ осқ анда жә не ө німдерге субсидияны қ оспағ анда тауар мен қ ызмет бірлігі ү шін алатын ө ндірушінің бағ асы.

Негізгі бағ а мен ө ндірушінің бағ асы арасындағ ы ө зара байланыстар:

а) Ө Б = НБ + ө німдерге ТС (КДС жә не импорт салығ ынан бө лек) = НБ + ө німдерге салық (Қ Қ С жә не импорт салығ ынан бө лек) - ө німдерге субсидия;

б) НБ = ОБ + ө німдерге ТС (Қ Қ С жә не импорт салығ ынан бө лек) = ОБ - ө німдерге салық (Қ Қ С жә не импорт салығ ынан бө лек) + ө німдерге субсидия,

Мұ ндағ ы: ТС - таза салық тар.

Тұ тынушының нарық тық бағ асы (ТІІБ) - ө німдерге жә не импортқ а тө ленетін барлық таза салық тарды қ осқ анда сатып алушының тауар немесе қ ызмет ү шін тө лейтін бағ асы.

ТНБ = Ө Б + СКҮ Б,

Мұ ндағ ы: СКҮ Б - сауда-кө ліктік ү стеме бағ а.

Есептеулерде тауар мен қ ызмет шығ арылымдары негізгі жә не ө ндірушінің бағ асында бағ аланады. Сондық тан да келесі тү зетулер жасалады. Берілгендерді сә йкес (салыстырмалы) тү рге келтіру ү шін шығ арылымды бір бағ ада қ айта есептеуді іске асырады.

Шығ арылғ ан ө нім негізгі бағ ада қ алай бағ аланады?

Егер есеп беруден алынғ ан ө нім туралы мә ліметтер ө ндірушінің бағ асымен белгіленбесе, онда келесі тү зету жү ргізіледі: негізгі бағ адағ ы ө нім шығ ару = ө ндіруші бағ асында ө нім шығ ару - экспортқ а салынатын салық (Қ Қ С-тан басқ а) + ө німге қ ойылатын субсидиялар.

Шығ арылғ ан ө німнің, жалпы қ осылғ ан қ ұ нның бағ алауына қ арай тә жірибеде жалпы қ осылғ ан қ ұ нның жә не жалпы ішкі ө німнің келесі қ атынастары болады:

а) нарық тық бағ адағ ы ЖІӨ = негізгі бағ адағ ы ЖҚ Қ + ө німге салынатын таза салық тар (ТС, Қ Қ С-тан басқ а);

ә) нарық тық бағ адағ ы ЖІӨ = ө ндіруші бағ асының ЖҚ Қ + Қ Қ С + импортқ а салынатын ТС.

Кедең дік статистика тауарлар экспортын ФОБ бағ асымен (экспорттаушы елдің порты), ал тауарлар импортын СИФ бағ асымен (импорттаушы елдің порты) есептейді.

" ФОБ" ағ ылшынның " fob" сө зінен шығ ады, яғ ни " бортта боссың " дегенді білдіреді. " ФОБ" бағ асына мына компоненттер кіреді:

- ө ндіруші бағ асымен есептелген тауардың бір бірлігінің қ ұ ны;

- экспортер елдің шекарасын кесіп ө ткен кезең дегі тауарлармен байланысты барлық қ ызметтер қ ұ ны, атап айтсақ: тауарды жеткізу, сақ тандыру, сақ тау, кейінгі тасымалдау ү шін тауарды тиеу;

- тө менгі экспорттық баж салығ ы мен алынғ ан салық тық жең ілдіктер айырмасы.

" СИФ" те ағ ылшынның «сіf» сө зінен шығ ады, яғ ни бұ л -«қ ұ н, сақ тандыру», фрахт «тасымалдау» дегенді білдірсді. Сиф бағ асы тауар бірлігінің қ ұ нын жә не жеткізілетін орынғ а дейінгі тауарды тасымалдау, сақ тандырумен байланысты барлық қ ызметтер қ ұ нын қ амтиды.

" Сиф" жә не " фоб" бағ аларының айырмашылығ ы неде?

Демек, " сиф" бағ асы мен " фоб" бағ асының арасындағ ы айырмашылық тауарды экспорттаушы ел шекарасынан импорттаушы ел шекарасын кесіп ө ткенге дейінгі сақ тандыру, тасымалдау жә не т.б. қ ызметтер қ ұ нының сомасын қ ұ райды. Ақ парат кө зі болып ел шекарасын кесіп ө тетін тауарларды кедендік тіркеу кезінде декларант толтыратын кедендік жү к декларациясы табылады. Тауарлардың экспорты мен импортын есепке алу кедең дік жү к декларациясына қ ойылғ ан, тауарды шығ аруғ а кедендік орган рұ қ сат берген кү н бойынша жү ргізіледі.[75]