А. "Ауыл шаруашылығы, орман шаруашмлығы, аң аулау" салаларындағы шығару

Ауыл шаруашылығ ы ө німі деген не?

Ауыл шаруашылық ө німі - ө сімдік пен мал шаруашылығ ының " шикі" ө німдерінің, яғ ни басқ а салаларда ешқ андай ө ң деуден ө тпеген бастапқ ы ө німнің жиынтығ ы. Ауыл шаруашылығ ындағ ы ө німнің дайындық дә режесіне қ арай, ол дайын ө нім жә не аяқ талмағ ан ө ндіріске бө лінеді. Ауыл шаруашылығ ының дайын ө німі — толық піскен, жиналғ ан, сатуғ а ә зірленгсн шаруашылық тың дә нді-дақ ылдары жә не мал. Ауыл шаруашылығ ындағ ы аяқ талмағ ан ө ң діріс - жыл аяғ ың да пайда болатын, ө су мерзімі бір жылдан ұ зақ мерзімге созылатын ө нім тү рлері. Мұ ндай ө німдер нарық та сату ү шін жарамды, дайын ө нім категориясына ө ткенге дейін аяқ талмағ ан ө ндіріс болып саналады.

Ө сімдік шаруашылығ ында аяқ талмағ ан ө ндіріс болатындар: қ ыстық бидай тұ қ ымдарын себу мен дайындауғ а кеткен шығ ын, топырақ ты ө ң деу, есептегі жә не келесі жылдағ ы ө нім -астық ү шін ө ткен жылғ ы тың айтқ ыштарды себу, жеміс беретін мерзімге жеткенше кө п жылдық кө шеттерді ө сіру мен отырғ ызу. Мал шаруашылығ ында аяқ талмағ ан ө ндірісті тө лді ө сіру мен жемдеуге кеткен шығ ын қ ұ райды.

Ауыл шаруашылығ ында ө нім шығ аруды есептейтін басқ а ә дістер қ андай?

Ауыл шаруашылық ө німдерінің салаларындағ ы шығ арым қ осындысы ретінде мыналар анық талады = ө сімдік шаруашылығ ындағ ы шығ ару + мал шаруашылығ ындағ ы шығ ару + ауыл шаруашылығ ы ү шін кө рсетілген қ ызмет қ ұ ны.

Ө сімдік шаруашылығ ының шығ арымына қ андай ө нім тү рлері кіреді?

Ө сімдік шаруашылығ ының шығ арымын қ ұ райтындар:

а) берілген жылғ ы ауыл шаруашылық дә нді-дақ ылдарының ө німін жинаудан алынғ ан шикі ө німді ө сіру қ ұ ны;

ә) жеміс беретін жасқ а дейін кө пжылдық кө шеттерді ө сіру қ ұ ны;

б) Ө сімдік шаруашылығ ындағ ы аяқ талмағ ан ө ндірістің қ алдығ ының ө згерісі (жыл басы мен жыл аяғ ындағ ы қ алдық тың айырмасы ретінде).

Мал шаруашылығ ының шығ арымының ө німдеріне қ андай ө німдер кіреді?

Мал шаруашылығ ында шығ арылғ ан ө німге кіретіндер:

а) ауыл шаруашылығ ындағ ы мал ө сіру мен оларды шаруашылық та пайдаланудың нә тижесінде алынғ ан шикі ө німнің қ ұ ны (сиыр, қ ой, ешкінің шикі сү ті; тауық, ү йрек, қ аздың жұ мыртқ асы; қ ой, ешкі, тү йенің жү ні; бал жә не басқ а да ө німдер);

ә) мал, қ ұ с жә не басқ а ауыл шаруашылық жануарлардыө сіру қ ұ ны, яғ ни малдың салмағ ының артуы, тө лі жә не ө суі

б) мал шаруашылығ ындағ ы аяқ талмағ ан ө ндіріс қ алдық тарының ө згерісі;

в) мал шаруашылығ ының басқ а ө німдерінің қ ұ ны (қ аракө л, қ и-қ оқ ым, бал, т.б.).

Ауыл шаруашылығ ына кө рсетілген қ ызметтің қ ұ нын қ ұ райтындар:

- жерді жақ сарту, топырақ ты химикаттау жә не басқ а да агрохимиялық жұ мыстар, ө сімдікті аурудан жә не зақ ымданудан қ орғ ау;

- ауыл шаруашылығ ына зоотехникалық жә не ветеринарлық қ ызмет кө рсету қ ұ ны;

- су шаруашылығ ы кә сіпорындарының ирригациялык жә не мелиоративтік жү йені пайдалану бойынша қ ызмет кө рсету қ ұ ны.

Ауыл шаруашылығ ының шығ арымы берілген кү нтізбелік жылда кә сіпорындардың барлық бө лімшелері шығ арғ ан ө нім қ ұ нының сомасына тең. Бұ л ә діспен есептеуде шығ арым кө рсеткішіне бір кә сіпорынның ішіндегі бір бө лімшенің басқ а бір бө лімшеге тауар жеткізіп қ ызмет кө рсетуі кіреді, бірақ бір бө лімшенің ө ндірген жә не тұ тынғ ан тауары мен қ ызметі кірмейді. Мысалы, ө сімдік шаруашылығ ы бө лімінің осы шаруашылық тағ ы (бригадасының) мал шаруашылығ ына жеткізген жем-шө бі немесе мал фермасының ө сімдік шаруашылғ ына органикалық тың айтқ ышты беруі.

Сонымен бірге бө лімнің ішінде пайдаланылғ ан ауыл шаруашылық ө німі кә сіпорынның шығ арымына кірмейді. Мысалғ а, инкубация жұ мыртқ алары, бұ зауғ а берілетін сү т, тұ қ ымғ а арналғ ан дә н. Осығ ан байланысты, ауыл шаруашылығ ындағ ы аралық тұ тынуғ а есептегі кезең дегі кә сіпорын бө лімшесінде ө ндіріліп жә не сол бө лімшеде тұ тынылғ ан ауыл шаруашылық тауары мен қ ызметтері кірмейді. Ауыл шаруашылығ ы ө німдерінің кө рсеткіштерін анық тайтын статистикалық ақ параттың кө зі болып келесі есеп берулер табылады: егу нә тижелері, барлық жерден ауыл шаруашылығ ы дә ндерінің жиналуы, тү сімге сә йкес минералды жә не органикалық тың айтқ ыштар енгізу, мал шаруашылығ ының кү йі, халы, малды есептеу.