УДК 616.89 Караганда, 2013
ББК 88 М 75
РЕЦЕНЗЕНТЫ: К.К. Кулмуканова - доцент кафедры неврологии, общей и медицинской психологии АО «Медицинский университет Астана», к.м.н. М.Ю. Любченко – заведующая кафедрой психологии, психиатрии и наркологии Карагандинского государственного медицинского университета, к.м.н., доцент. Г.М. Мулдаева - заведующая кафедрой общей врачебной практики № 1 Карагандинского государственного медицинского университета, д.м.н., доцент.
М 75 Коммуникативтік дағдырлар. Комммуникативные навыки. Communication skills / под общей редакцией Мациевской Л.Л. / - 86с.
Справочник по коммуникативным навыкам предназначен для студентов 1-2 курсов КГМУ, изучающих дисциплину БДО «Коммуникативные навыки», а также может быть использован в обучении врачей в постдипломном образовании, резидентов. Содержит информацию в удобной краткой форме по темам, предусмотренным типовой программой ГОСО 2006, ГСДО 2009. Материал справочника представлен на трёх языках – казахском, русском, английском.
Утверждено и одобрено на заседании Учебно-методического совета КГМУ. Протокол № 9 от10 апреля 2013 г.
Утверждено и рекомендовано к изданию Ученым Советом КГМУ. Протокол № 9 от 25 преля 2013 г.
СПИСОК АВТОРОВ:
ОГЛАВЛЕНИЕ
ТИІМДІ ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТЫҢ ЖАЛПЫ ШАРТТАРЫ
Қатынасу — бұл адамдар арасында байланысты дамыту және орнату үшін қажетті күрделі көп жоспарлы үрдіс, яғни ақпарат алмасу, қарым қатынас кезінде басқа адамды түсіну мен қабылдау үшін бірдей әрекет ету. Қатынасудың үш деңгейін анықтайды: • Тұлғаішілік • Тұлғааралық • Қоғамдық Қатынасу жақтары: • Коммуникативті (ақпаратты беру). • Интерактивті (өзара әрекет жасау). • Перцептивті (өзара қабылдау). Қатынасу кезінде анықтайды: Инструменталді бағытталу (әлеуметтік мағынасы бар тапсырмаға, жұмысқа, нәтижеге бағытталу); Тұлғалық бағытталу (жеке қажеттіліктерін қанағаттануға бағыттау). Қатынасудың мақсаты мен тапсырмалары: Ақпарат алмасу; Дағдыларды,кәсіптік қасиеттерді қалыптастыру; Басқа адамдарға, өзіне және жалпы қоғамға қатынасуды қалыптастыру; Қызметпен, инновациялық әдістермен және технологиялармен алмасу; Мінез құлықты түзету; Эмоцияны көрсету Бір біріне деген қатынасты көрсету Өзара түсінушілік, уайымдасу әсер ету. Қатынасу аспектілері: 1) ақпаратты-коммуникативті –тұлғалық коммуникациялы қатынасу, ақпарат алмасу жүзеге асырылады; 2) интерактивті –кооперация үрдісі кезінде индивидтердің өзара қарым қатынасы; 3) гносеологиялық;– адам субъект ретінде және әлеуметтік танымды объект; 4) аксиологиялық; –құндылықтармен алмасу үрдісіндегі қатынасты оқып тану; 5) нормативті –күнделікті есте қалыптарды бекіту, сонымен қатар индивидтердің қатынасудағы ролін және орнын анықтау; 6) семиотикалық;–қатынасуарнайы жүйе ретінде; 7) әлеуметтік-тәжірибелі – қызмет нәтижелерімен, мүмкіндіктермен және дағдылармен алмасу мақсатындағы қатынас. Қатынасу тек қана белгіжүйесінің көмегімен жүзеге асырылады вербалді вербалді емес қатынасу құралдары қатынасу құралы (ауызша немесе жазбаша сөйлеу) (сөзді қолданбау) Вербалді немесе сөздік, қатынасу сөз арқылы құралады. (verbum-лат.:сөз, етістік). Сөздің экстралингвистикалық элементтері: интонация сөйлеу темпі дыбыстардың жоғарылығы, акценттер, үзілістер, мелизмдер, дауыс тембрі Сөздің паралингвистикалық; белгілері: жест, мимика бет экспрессиясы позаның жестикуляциясы
Вербалді қатынасу құралдарының топтары
Қатынасу қашықтықтары 1. 0 ден 45 см-ге дейін интимді, 2. 45 см ден 120 см-ге дейін жеке қашықтық; 3. 120 см ден 400 см –ге дейін әлеуметтік қашықтық; 4. 4 метрден 7,5 метрге дейін - бұқаралық қашықтық; Қатынасу кезіндегі жалпы қателіктер Вербалді емес белгілерінің қателіктері: • Көзді басқа жаққа тайдыру. • Беделді немесе менсінбеушілік сөздің тоны, ашуланған немесе жазғырған бет көрінісі. • Ашушаңды түр. • Сөйлесушінің көзіне қарамау. • Бір жерден екінші жерге жүру • Есінеу • Мазақтау • Тісін шұқу • Тырнағын тазалау • Дене қозғалысын түсінбеу, яғни науқастың дене қозғалысын маңызды мәлімет ретінде қабылдамау Вербалді стимуляторлар қатынасу үрдісін бұзуы мүмкін:
· Жазғыру – Сіздің ойыңызша науқас кез келген нәрсені басқаша істеуі тиіс еді. · Өшпенділік – эмоционалді жазғыру, мысалы, ұнатпау, ашу шақыру. · Шынайы емес қамқор болу – ерте немесе шынайы емес науқастың көңілін аулау, қамқор болу; науқаста кез келген мәселесінің барлығын жоққа шығару. · Зерттеу –науқастың көңіл күйіне жақпайтын мәселені шектен тыс ерте анықтау. · Жабық сұрақтарды дұрыс қолданбау, яғни "ия" немесе "жоқ" деген жауаптарды талап ететін сұрақтар. · Ерте тұжырым жасау. Тиімді қатынасқа кедергі келтіретін адекватты емес жағдайлар • Стереотипизацияның пайда болуы • Логикалық қателіктер • Ореол эффектісі («галоэффект») • Орталық тенденция қателіктері • Өзара симпатияның қателіктері • Жақындау қателіктері • Біріншілік немесе жаналық эффектісі (алғашқы және соңғы ақпарат эффектісі). Қатынасу кезіндегі сенімсіздікті жоюға бағытталған, қолдануға болмайтын: Қолды шынтақ буынынан бүгіп, айқастыру. · Саусақтар жұдырыққа жұмылған · Қолдар денеге көлденең қойылған · Қолында темекі ұстау · Аяқтары айқасқан · Денесі артқа шалқайған
Тиімді қарым қатынасқа кедергі келтіретін бөгеттер ішкі, оның жүйке жүесінің қызметінің типі, адамның қабылдау ерекшеліктері; сыртқы, басқа адамдардың әсерінен немесе адамға тәуелсіз жағдайлар әсерінен. Интеллектуалді бөгеттер Мотивациялық Моральді Эмоциональді Ұйымдастыру Түсінбеушілік бөгеттері (фонетикалық, стилистикалық, семантикалық, логикалық) Әлеуметтік мәдениет айырмашылық бөгеттері Қатынасу бөгеттері МЕДИЦИНАЛЫҚ СҰХБАТТАСУ Медициналық сұхбаттасу элементтері: интуиция, эмпатия, симпатия, Позитивті және негативті рефлексия. Сұхбаттасуда қолданатын сұрақтардың жіктелуі: ашық, жартылай жабық, жабық сұрақтар, сұрақ-мәзір, сұрақ-фильтр.
Клиникалық сұхбаттың кезеңдері 1.Сұхбаттасуды жүргізу (науқасты сұрастыруға дайындау) · Дәрігердің науқасты қарсы алуы. · Танысу · Кіріспе сөздер · Науқастың дәрігерге әкелген мәселелерін ерікті жеткізуі. 2. Науқасты сұрастыру (ақпаратты жинау дағдылары): · Сұхбаттасу кезіндегі ашық және жабық сұрақтар · Науқастардың айтқандарын анықтау және талдау · Белсенді тыңдау · Әңгіме барысында дұрыс үзіліс жасау, үнсіздікті қолдану · Кеңес кезінде науқастың мәселесін және күтетін нәтижелерін анықтау. Алған ақпаратты жинақтау және болжам жасау. 3. Науқасты позитивті қолдау, науқасты қажетті уақытта тоқтату немесе үзу, әңгімені басты тақырыптың төңірегінде жүргізу. 4. Ақпаратты беру дағдылары. 5. Сұхбатты аяқтау. Дәрігердің ролі және стратегиясы A) Доминантты дәрігер Б)Дәрігер-эксперт. B) Дәрігер-тыңдаушы Г) Көмекші Дәрігердің төрт психологиялық типтері 1)уайымшыл; 2) эмоционалді тұрақты; 3) директивті; 4) директивті емес.
Берілген дәрігерлердің психологиялық типтері төрт жұпты құрайды: 1) уайымшыл – директивті емес; 2) уайымшыл – директивті; 3) эмоционалді-нейтралді – директивті емес; 4) эмоционалді-нейтралді – директивті.
ҚОҒАМДЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МАМАНДЫҒЫНЫҢ КОММУНИКАТИВТІ КОМПЕТЕНТТІЛІГІ
Дәрігердің коммуникативті компетенттілігі - қоршаған ортамен және кәсіптік қатынасу кезінде қарым қатынасының кәсіптік тәжірибесі және тұлғаарлық әрекеттің анықталған деңгейін қолдану. Дәрігердің коммуникативті компетенттілігін анықтау: · Интеракцияның оң бағытталуы және игнорлық реакцияның болмауы; · Эмпатияның және өзін бағалаудың жоғарғы деңгейі; · Басқа адамға құндылық ретінде және қарым қатынастың белсенді қатысушысы ретінде қарау. Коммуникативті компетенттілікті құрастыратын психологиялық сипаттар
аффилиация эмоционалді тұрақтылық сенситивтілік кәсіптік бейімделу Дәрігердің коммуникативті компетенттілігін төмендететін психологиялық сипаттар
Үрей Депресия Дәәрігердің терең интроверттілігі
ДӘРІГЕР ТҰЛҒАСЫ, ОНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАРЫ • психологиялық қолдау көрсету; • эмпатия, түсінушілік; • терапиялық альянс құрастыру; • кез келген адамның тілін табу; • коммуникабелділік; • әріптестерімен жақсы қатынас, өзара көмек; • шынайылық, ашықтылық; • науқастан тұлғаны көру; • науқасқа дұрыс диагнозын, емін жеткізу; • бедел, қоршаған ортаның сыйын алу; • тән мен жанды емдей алу Дәрігер тұлғасының қажетті сипаттары • позитивті Мен -концепциясы; • автономдылық және басқаны қабылдау; • рефлексияға қабілеттілік; • өзіне сенімділік; • индивидуалділік; • өзіндік жеткіліктілік; • өзіндік сыйластық; • жоғары бағалау, • уайымдасуға бейімділік • қамқорлық • науқасқа сыйластық • науқас өмірі жайында ойлану • дәрігерлік құпияны сақтау • компетенттілік • жауапкершілік • науқасқа сену • сезімталдық Дәрігердің қарым қатынасу кезінде кері әсер ететін жекелік қасиеттері: • Тым жас немесе кәрі жас мөлшері • Дәрігер мен науқас әртүрлі жаста • Қабылдаудың бұзылуы, мысалы саңыраулық • Мүгедектік • Компетенттілігінің төмендігі • Жағымсыз манералар • Әлеуметтік дезадаптация • Дәрігер мен науқас - туысқандар немесе достар • Білімсіздік • Тәжірибенің жоқтығы • Басқа дәрігерлерге баруына теріс қарау • Діни сенімі, сексуалді бағыты, әлеуметтік және ұлттық жағдайы, саяси көзқарасы ЖЕТЕКШІЛІК Курт Левиннің жетекшілік типологиясы Болуы мүмкін стиль: • беделді • демократиялық • либеральді Ренсис Лайкерт (Ликерт) жетекшілік типологиясы Стилдер: • эксплуататорлы-беделді • қайырымды-беделді • кеңесші-демократиялық • партисипативті (қатысуына негізделген). Врум және Йеттон жетекшілік типологиясы • автократикалық стиль А1: жетекші өзіне мәлім ақпартпен бірден шешім қабылдайды; • автократикалық А 2: жетекші үшін қол астындағы қызметкерлер ақпарат жинайды, осыған сәйкес бір ауыздан шешім қабылданады; • кеңесші стильі К1: жетекші бірен саран қол астындағы қызметкерлермен жеке кездесіп мәселені талқылайды және олардың пікірлерімен кейде санасып немесе санаспай шешім қабылдайды; • кеңесші К2: жетекші топпен мәселені талқылап, ой пікірлерін біліп шешім қабылдайды; • топтық стиль Т2: жетекші мәселені топпен талқылап, бір шешімге келеді. Дуглас Мак Грегордың жетекшілік типологиясы • Х стиліне қол астындағы қызметкерлерін жаппай жұмыскер ретінде қабылдайды, яғни жұмыс істегенді ұнатпайтын, жұмыстан қашатын, жауапкершіліксіздік, өз бетінше жұмыс істеу, қорғанышта болуға ұмытылған топ ретінде қарайды. Сондықтан оларды еңбек етуге мәжбүрлеу, жазалаумен қорқыту, қатаң қадағалау; • У стиліндегі жетекші еңбек адамғақатысты қарапайым үрдіс ретінде қарастырады; адамдар жауапкершілікке бағытталып, мекеменің мақсатына жетуге бағытталған. Бұл сенім ретінде қарастырылып, сыйластық қызметін атқарады. 10 жетекшілік рөлдер (Минцберг): • тұлғааралық: бас жетекші, лидер, бөлімді байланыстырушы; • ақпараттық: ақпаратты қабылдаушы, ақпаратты таратушы, мекеме өкілі; • шешім қабылдаумен байланысты рөлдер: кәсіпкер (мекеменің дамуы оған байланысты), бұзылыстарды жөндеуші (ақауларды реттеуші), ресурстарды бөлгіш, келісім жүргізушілер. Жетекшіге ұйымдастырушы ретінде қойылатын психологиялық талаптар: • ұжымды ұйымдастыру қабілеті • шығармашылық қабілетті • кадрларды дұрыс таңдау • жұмысшылардың психологиялық ерекшеліктерін білу • жетекшілік шешім қабылдау • қолдану мақсатында бөтен тәжірибені қолдану немесе жүйелеу • жауапкершілік • басшымен кеңесе білу • батылдық, шешім қабылдай білу, ой тастау • жетекші имиджі • тәрбиелік қызметі МЕДИЦИНАЛЫҚ КӘСІПТІК Кәсіптіктің құралуының фазалары
Оптант - кәсіпті таңдаушы адам Адепт – кәсіп жолына тұрып, меңгерген адам Адаптант – жас маманның жұмысқа үйренуі Интернал – тәжірибелі жұмыскер, өз ісін жақсы көреді және негізгі кәсіптік қызметті жетістікпен Мастер – қарапайым немесе күрделі кәсіптік тапсырмаларды шеше алады Авторитет – өз кәсібінде немес одан тыс жерлерде атақты маман Наставник – өз тәжірибесін жастарға үйретеді
Медициналық кәсіптілік –бұл: • сенім • әлеуметтік талаптарды қабылдағыш • эмпатия • жауапкершілік • сапалы (жоғарғы квалификация) • қиын жағдайларды шешу • рефлексия Дәрігердің кәсіптік Кодекснің 10 шарты • Кәсіптік компетенттілігінің міндеттілігі. • Науқасты құрметтеу міндеттілігі. • Науқастың құпиясын сақтауға міндеттілігі • Науқаспен дұрыс қатынас жасауға міндеттілігі • Медициналық көмектің сапасын жақсартуға міндеттілігі • Қол жетімді медициналық көмекті дамытуға міндеттілігі • Медициналық ресурстарды дұрыс пайдалануға міндеттілігі • Ғылыми білім міндеттілігі • Кәсіптік жауапкершілік міндеттілігі СЫРҚАТТЫҢ ІШКІ КӨРIНIСІ
1) Сырқаттың ауырсыну жағы 2) Сырқаттың эмоционалді жағы 3) Сырқаттың интеллектуалді жағы 4) Сырқаттың ерікті жағы СЫРҚАТҚА БАЙЛАНЫСТЫ ЭМОЦИОНАЛДІ ТИПТЕРІ (СЭТ) – 1) гипонозогнозиялық – дұрыс бағаламау, сырқаттың шынайылығына мән бермеу 2) гипернозогнозиялық – шектен тыс бағалау, сырқат ағымына жоғары баға беру 3) прагматикалық – дәрігермен сырқаттан айығу үшін іскерлік мақсатта байланысу Сырқатты уайымдаудың көлемі Гипернозогнозия Нормонозогнозия Гипонозогнозия -------------------------------1-------------------------------- Үрей Адекватты Сырқатты жоққа шығару реакция СЫРҚАТТЫҢ ІШКІ КӨРІНІСІ
|
