Описание системы Звёздный след

У гадавым коле народных каляндарных абрадаў цэнтральнае месца належыць навагодняму цыклу. Для земляроба сярэдняй еурапейскай паласы час з кастрычніка па снежань — перыяд замірання прыроды. У яго свядомасці зіма асацыіравалася з панаваннем ліхіх сіл, якія знішчаюць усё жывое. Для барацьбы з iмi селянін выкарыстоўваў магічныя дзеянні.

25 снежня ў паўночных шыротах — дзень зімовага сонцавароту. «Адраджэнне» сонца — пачатак новага сонечнага, а разам з iм i аграрнага года (яно абяцала прыход цяпла i святла, прабуджэнне пладаноснай сілы зямлі). Звычай святкаван-ня Новага года таму i з'яўляецца для сялян адным з самых значных каляндарных свят! У гэты перыяд з асаблівай сілай разгортваюцца магічныя абрады урадлівасці, якія суправаджаюцца песнямі, танцамі, забавамі. Паколькі абрад калядавання адбываецца ў перыяд зімовага сонцавароту, выказваецца меркаванне, што ён з'яуляецца часткай старажытнага свя­та, прысвечанага сонцу, у якім прысутнічаюць элементы старажытных салярных культаў. Відаць, пад уплывам стара­жытнага свята зімовага сонцавароту тэолагі розных часоў прымяркоўвалі да 25 снежня «нараджэнне» багоў. Менавіта з гэтай датай звязвалася ў старажытных грэкаў нараджэнне Дыёнica — бога расліннасці, а таксама персідскага бога сонца М1тры, якога паважалі старажытныя рымляне, i iншыx багоў.

Пазней, у IV ст. н. э., царкоўнікі атаясамлівалі міф аб нараджэнні сонца з міфам пра нараджэнне Хрыста, прыстасаваўшы новы культ да старажытнай сонечнай сімволікі. 3 X ст. новая рэлігія ў форме візантыйскага праваслаўя пачала ўкараняцца на Pyci. (Яна імкнулася падпарадкаваць сабе старажытныя народныя каляндарныя звычаі, прымеркаваўшы да ix свае царкоўныя святы, i падмяняла ўсталяваныя аграрныя абрады абрадамі рэлігійнага хрысціянскага культу. Аднак традыцыйныя аграрна-вытворчыя звычаі трывала увайшлі ў быт народаў Еўропы, у тым ліку i славян, зрабіліся неад'емнай часткай грамадска-эканамічных адносін феадальнай Эпoxi ў вёсцы i ў той жа час каштоўным набыткам этнічнай культуры народаў.

Этнаграфічныя назараннi паказваюць, што, калі ў пэўных народаў існуе аналагічнае натуральна-геаграфічнае i сацыяльна-эканамічнае асяроддзе, у ix развіваюцца агульныя рысы гаспадарання i звязаныя з iмi падобныя звычаі i традыцыі, хоць канкрэтныя ўмовы жыцця кожнага народа ствараюць у яго звычаях i традыцыях непаўторную спецыфіку, прыдаючы iм пэўны нацыянальны характар. Гэта палажэнне адносіцца i да усходнеславянскіх народаў, якія маюць цесныя, гістарычна абумоўленыя эканамічныя, палітычныя i культурныя сувязі.

Асновай жа народнага сельскагаспадарчага календара з'яўляецца працоўная дзейнасць селяніна. Каляндарныя звычаі i абрады функцыяніравалі ў адпаведнасці з патрабаваннямі гэтай дзейнасці, г. зн. яны павінны былі забяспечыць паспяховае вядзенне сялянскай гаспадаркі. А таму характар ix у многім быў абумоўлены канкрэтнымі асаблівасцямі пэўнага геаграфiчнaгa асяроддзя, клімату, эканамічнымі i гpaмaдcкiмi адноciнaмi, ва ўмовах якіх ажыццяўлялася вытворчая дзейнасць селяніна. Такім чынам, звычai i абрады ствараліся тым ці іншым народам на ўласнай глебе, знаходзіліся ў пэўнай сувязі з укла­дам яго жыцця i адпавядалі яго вытворчым інтарэсам. Toлькi пры такой умове яны маглі захавацца i перадавацца з пакалення ў пакаленне як традыцыйныя для гэтага народа.

Kaлi звярнуцца да канкрэтных прыкладаў гісторыі нашай Kpaiны, то ўбачым, што ў дарэформеннай Pacii i Беларусі жыццё сялянства характарызавалася эканамічнай адсталасцю i моцным феадальна-прыгонным прыгнётам. Усё жыццё сялян было аблытана забабоннымі абрадамі. Але ўжо тады творчыя сілы народа шукалі сабе выхад.

У перыяд феадалізму i капіталізму навука не з'яўлялася здабыткам шырокіх народных мас, i сяляне вымушаны былі ў сваей вытворчай дзейнасці абапірацца выключна на уласныя нaзipaннi над з'явамі прыроды i свой шматвяковы земляробчы вопыт. Нядзіўна, што пры тaкix умовах каштоўныя вывады з вопыту спалучаліся з памылковымі поглядамі, якiя ў быце станавіліся традыцыяй.

Значная частка традыцыйных народных абрадаў мае рэлігійную аснову. Ф. Энгельс гаварыў, што «ўсялякая рэлігія з'яуляецца не чым іншым, як фантастычным адлюстраваннем у галовах людзей тых знешніх сіл, якія пануюць над iмi ў ix паўсядзённым жыцці, — адлюстраваннем, у якім зямныя сілы прымаюць форму незямных. У пачатку гісторыі аб'ектамі гэтага адлюстравання з'яуляюцца перш за ўсё сілы прыроды, якія пры далейшай эвалюцыі праходзяць у розных народаў праз самыя разнастайныя i стракатыя ўвасабленні».

Што ж датычыцца генезісу, гісторыi i сутнасці звычаяў i абрадаў, то пры вывучэнні апошніх варта памятаць наступнае: «Рэлігійны цi бытавы характар абраду залежаў ад яго прызначэння: здзяйсняўся ён з мэтай магічнага ўздзеяння на навакольны свет або рэгламентаваў нормы бытавых, грамадскіх, сямейных yзaeмааднociн паміж людзьмі... Наяўнасць у абрадзе i абрадавай паэзіі, якая яго суправаджае... міфалагічных вобразаў яшчэ не з'яуляецца сведчаннем pэлiгiйнa-pытyaльнaгa значэння дадзенага абраду. Народжаны існуючым ладам i ўзроўнем эканамічнага развіцця, адлюстроўваючы элементы вераванняў, абрад ці звычай мог ў шэрагу выпадкаў мець адзіны сэнс: паставіць чалавека ў пэўную ўзаемасувязь з сельскай i сямейнай абшчынай, замацаваць нормы i правілы паводзін людзей, даць кіраўніцтва для працоўнай дзейнасці». Taкiм чынам, вытокам усёй абрадавай паэзіі было жыццё, працоўная i грамадская дзейнасць чалавека, да якой далучылася імкненне выкарыстаць сілы, створаныя ўяўленнем чалавека.

Абрадавая паэзія адлюстравала ў слове асноўныя этапы жыцця чалавека, яго прыродапазнавальную i працоўную дзейнасць. Яна практычна спадарожнічае чалавеку ад калыскі да магілы. Зарадзілася абрадавая творчасць у глыбокай старажытнасці, у эпоху першабытнаабшчыннага ладу i свaiмi абрадамі, песнямі, мудраслоўем была скіравана на забеспячэнне прадаўжэння роду, перадачы ад пакалення да пакалення вопыту пазнання акаляючага свету, працоўных i маральна-этычных ведаў. Абрадавая паэзія арганічна ўпляталася ў cicтэмy абрадавых дзеянняў, сімвалічных захадаў, нагараваных на прадаўжэнне жыцця чалавека, забеспячэнне дабрабыту, працягу асобнайэтнічнай супольнасці, роду чалавечага ў цэлым. Аб-радавы фальклор, такім чынам, адыграў у мінулым вялікую практыч-ную ролю. Не выпадкова, прынамci ў беларусаў, ён так магутна развіўся i добра захаваўся, складае сапраўдную скарбніцу нацыянальнай культуры.

Абрадавая паэзія падзяляецца на два вялікія раздзелы — сямейна-абрадавую i каляндарна-абрадавую творчасць. Сямейна-абрадавая паэзія звязана з трыма самымі важнымі этапамі ў жыцці чалавека: нараджэннем, жаніцьбай (выхадам замуж) i смерцю. Каляндарна-абрадавая, або фальклор гадавога круга,— гэта ў асноўным песні земляробчых свят, палявых работ селяніна.

Багатая векавечная традыцыя i высокая эстэтычная вартасць абрадавай паэзіі забяспечылі ей доўгае жыццё. Яна асобнымі жанрамі бытуе i сёння, застаючыся духоунай повяззю пакаленняў, крыніцай радасці i сродкам далучэння да прыроды, яе жыватворнай сілы.

 

Описание системы Звёздный след