Раушангүлділер тұқымдасы- розоцветные- Rosaceae

Доланадан жасалған дәрілер орталық нерв жүйесін тыныштандырады, жүрек бұлшық еттеріне күш береді, жүрек пен мидағы қан айналымын жақсартады. Медицинада долананы гипертония мен гипертиреоз ауруларын емдеу үшін және жүрек соғуының ырғағы бұзылғанда, жүректің тұсы ауырғанда, ұйқы қашқанда қолданады.

Жүрек-қан тамырларына әсер ететін өсімдік текті дәрілік заттарға қан айналымын қалыпқа келтіретін заттарды жатқызады. Оларды жүрек қызметы бұзылғанда және қан тамырларының тонусында паталогиялық өзгерістер болғанда қолданады.

Клиникада қолдануына қарай қан айналымын қалыпқа келтіретін өсімдік текті препараттарды келесі топтарға жатқызуға болады:

- жүрек қызметі бұзылғанда қолданылатын дәрілер:

а) жүрек жетіспеушілігінде;

ә) жүрек жиырылуының ырғағы бұзылуында;

б) коронар қан тамырларының жетіспеушілігінде.

- артериялық қан қысымы өзгеруімен жүретін паталогиялық жағдайларда қолданылатын дәрілер:

а) гипертониялық аурулар;

ә) гипотониялық жағдай.

Жүрек гликозидтері –әртүрлі миокард дистрофиясына байланысты жүрек жетіспеушілігін емдеу үшін қолданылатын кардиотониялық әсері бар өсімдік текті заттар.

Жүрек немесе кардиотониялық стероидты гликозидтер 12 тұқымдас, 45 ботаникалық туыс өсімдіктердің құрамында табылған.

Медициналық тәжірибеде келесі жүрек гликозидтерінен алынған препараттарды кеңінен қолданады:

Күлгін оймақгүл- «Дигитоксин»,

Түкті оймақгүл - «Дигоксин»,

Комбе строфанты – «Строфантин К»,

Мамыр меруертгүлі – «Конваллятолксин»,

Көктемгі жанаргүл – «Адонизид».

Жүрек гликозидтері агликон деп аталатын молекуланың негізгі бөлігі қанттармен арқылы байланысқан табиғи гликозидтерге жатады. Жүрек гликозидтерінің агликондары стероидты қосылыстарға жататын пергидроциклопентафенантрен туындысы.

 

Молекуланың көмірсу бөлігі агликонның гидроксилді тобымен байланысқан 1 ден 5-ке дейін моносахаридтар кіруі мүмкін болатын тізбектен тұрады. Кәдімгі моносахаридтерден (глюкоза, галактоза, рамноза, ксилоза және т.б.) басқа жүрек гликозидтерінің молекуласында дезоксисахарлар (дигитоксоза, цимарозажәне т.б.) кездеседі.

Жүрек гликозидтерінің кардиотониялық эффекті негізінен агликондарға байланысты, бірақ көбіне қанттар, олардың саны, көмірсу бөлігінің құрылысы да жүрек гликозидтерінің әсерінің ұзақтығын, жылдамдығын, фармакологиялық қасиетін, олардың ағзада жинақталуға бейімділігін анықтайды.

Кардиотониялық заттардың белсенділігі және олардың улылығы жүрек гликозидтерінің құрамына байланысты. Дәрілік өсімдік шикізатындағы және препараттарындағы жүрек гликозидтерінің мөлшерін биологиялық стандарттау әдісімен (белсенділікті бағалауды жануарларда жүргізеді) анықтайды. Зерттеу әдісі «әсер бірлікпен» өлшенетін белгілі белсенділігі бар стандартты препаратты зерттелетін үлгімен салыстыруға неізделеді. Биологиялық стандарттау әдісі жүрек гликозидтерінің жануарларда систолада жүрек тоқтатуын туғызуына негізделген. Олардың белсенділігін бақада (бақалық әсер бірлігі - БӘБ), мысықта (мысықтық әсер бірлігі-МӘБ), және басқа жануарларда анықтайды. 1 БӘБ – салмағы, жынысы, жасы бойынша стандартты бақаларда систолиялық жүрек тоқтауын туғызатын жүрек гликозидтерінің ең аз мөлшері.

Жүрек гликозидтерінің басты қасиеті жүрекке таңдап әсер етуі. Олар жүректің үнемді және тиімді қызметін қамтамасыз ете отырып, миокардтың жұмыс істеу қабілетін арттырады. Жүрек гликозидтері систоланы күшейтеді (оң инотропты әсер). Систолалық жиырылу тез және қуаттырақ бола түседі.

Жүрек гликозидтерінің әсерінен жүрек ырғағының жиілеу фонында жүрек жұмысы күшейеді (теріс хронотропты әсер) және диастола ұзарады. Осының барлығы жүрек жұмысының тәртібін тиімді етеді.

Жүрек гликозидтерінің әсерінен бүйрек жұмысы қалыпқа келеді, диурез күшейеді.

Жүрек гликозидтері ббелсенділігі бойынша едеуір ерекшеленеді, мұнымен олардың емдік қасиеті дазаға, дәріні енгізу жолына, химиялық құрылысына, байланысты және бірнеше көрсеткіштермен сипатталады:

Жүрек гликозидтерін сіңуіне байланысты ағзаға әртүрлі жолмен енгізеді:

а) энтералды – оймақгүл («Дигитоксин», «Дигоксин») және жанаргүл препараттары;

б) көктамырға – строфант («Строфантин К») және меруертгүл («Коргликон») препараттары;.

Жүрек гликозидтерінің көбіне кумуляцияға бейімділігі айқын оймақгүл препараттарын қолданғанда дозасын жоғартлатқанда токсикалық эффекті көрсетуі мүмкін. Мұндай жағдайда әртүрлі аритмиялар туады. Оймақгүл препараттарымен уланғандағы ең көп өлім себебі - жүрек қарыншасының жыпылықтауы. Жүрек гликозидтерінің дозасы жоғарлауының белгілері – шаршағыштық, бұлшық ет әлсіздігі, диспепсиялық жағдайлар (жүрек айну, диарея, зәрдің көп бөлінуі, құсу), психикалық өзгерістер (қозу, галлюцинация), бас ауруы, тері бөртуі.

11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы:35 мин

1 тапсырма.

1-ші есеп. Сабақ нысандары - шикізаттарға кестеде ақпарат көрсетіңдер

Дәрілік өсімдік шикізаты	Өндірілетін өсімдік, тұқымдасы	Ареалы, тіршілік мекені (мәдени өсімдіктер үшін - өндірілу аймағы	Дайындау мерзімі

2-ші есеп. Сабақ нысандары - өсімдіктерден дайындалатын барлық шикізаттарға кестеде ақпарат беріңдер

Дәрілік өсімдік шикізаты	Химиялық құрамы	Әсері. Қолданылуы	Жағымсыз әсерлері, сақталуы

3-есеп. Төмендегі кестеге тақырып бойынша шикізаттың барлық түріне мәліметтер толтырыңыз:

Тұрғындарға рецептсіз дәрі босататын,үй жағдайында тұнба мен қайнатпа дайындайтын дәріхана	Препараттар өндіретін фармацевтикалық өнеркәсіп
ДӨШ	Әсері	ДӨШ	Препараттың аты дәрілік формасы	Әсері

12. Жаңа тақырыпты бекіту. 5 мин

Жүрек-қантамыр жүйесінің аурулары кезінде айрықша қолданылатын дәрілік өсімдіктер мен дәрілік шикізаттар. Антигипертенхзиялық әсері басым дәрілік өсімдік шикізаттары.

13. Сабақты қорытындылау. 3 мин

Алған білімдерін қорытындылау, бағалау.

14. Үйге тапсырма беру. 2 мин

 

Н 249-260 б.

Қ 286- 320 б

16-шы сабақ;

1. Сабақтың тақырыбы: Жүрек-қантамыр жүйесінің аурулары кезінде айрықша қолданылатын дәрілік өсімдіктер мен дәрілік шикізаттар. Антигипертензиялық әсері басым дәрілік өсімдік шикізаттары

2. Сағат саны: 90 мин

3. Сабақ түрі: тәжірибелік

4. Сабақтың мақсаты:

• оқыту: с туденттердің жүрек-қантамыр жүйесінің аурулары кезінде айрықша қолданылатын дәрілік өсімдіктер мен дәрілік шикізаттар туралы білімін қалыптастыру.

• тәрбиелік: өз мамандығына, ісіне жауапкершілікке, сүйіспеншілікке тәрбиелеу;
• дамыту: пәнаралық байланысты дамыту, өз бетінше жұмыс істеуге, ой-пікірін ашық айтуға дағдыландыру.

5. Оқыту әдісі:Гербариймен жұмыс, тест бақылау,

6. Материалды-техникалық жабдықталуы:

а) техникалық құралдар:ноутбук, проектор

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар:шикізаттар, кестелер, препараттар,

б) оқыту орны: 510 А бөлме.

7.Әдебиеттер: