Науқастарды куту; физиологиялық қажеттіліктерді атқаруға комектесу 3 страница

Бірақ капиллярдың төменгі бөлігі бірден тарылып, кедергі жасағанынан сынап өзегінен резервуарға өзінен-өзі аға алмайды.

ЕСКЕРТУ!

Сынапты резервуарға қайтару үшін термометрді сынап бағанасы 35° төмен орналасқанға дейін сілку керек. Манипуляцияны жүргізгеннен кейін термометрді зарарсыздау керек: 15 минутта 1% деохлор немесе 3% су тотығы ерітіндісінде 80 минут батыру, дезинфекциялық ерітінді қоңыр шыныдан жасалған ыдысқа құйылу қажет, себебі күннің көзінде, жасанды жарықта ерітінді өз қасиетін тез жоғалтады.

Абайлаңыз! Термометр жұқа нәзік шыныдан жасалған. Ма-нипуляцияны орындау алдында міндетті түрде термометрдің бүтіндігіне көз жеткізу керек.

Құрамында сынабы бар аспаптармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасының ережесі

Медициналық термометр жұмыс барысында сынуы мүмкін. Ұсаққа бөлініп, ыдырап кететін сынаптың өзі зиянын тигізбейді. Сынаптың буы өте қауіпті. Сынап буы - нейротоксикалық у. Сондықтан сынапты тез жинап алу керек. Науқастарды бөлмеден шығарып, сынапты шаңсорғышпен немесе жұмсақ нанның ортасымен батыра отырып жинайды. Жиналған сынапты тығыз жабылатын шыны ыдысқа орналастыру керек. Содан соң қолды мұқият жуу керек.

 

Емделушінің дене қызуын өлшеу

 

Мақсаты: науқастың жағдайын бақылау.

 

Қажетті заттар:
- медициналық термометр
- астауша
- сүлгі
- дене қызуын есепке алу журналы
- қызу парағы
- зарарсыздандыру ерітіндісі бар ыдыс
- таза термометрді сақтауға арналған ыдыс
- мақта

Іс-әрекеттер алгоритмі:
1. Термометрдің бүтіндігіне көзіңізді жеткізіңіз!
2. Сынап бағанасы 35° төмен болғанша термометрді сілкіңіз.
3. Қолтық астында қабыну құбылыстары мен терінің зақымдануларының бар-жоғын байқаңыз.
4. Қолтық асты терісін құрғақ орамалмен сүртіңіз.
5. Термометрдің сынабы бар резервуарын қолтық астына орналастырыңыз.
6. Дене температурасын 10 минут ішінде өлшеңіз.

 

Термометрді зарарсыздандыру

 

Термометрді пайдаланып болғанан соң, сынап бағанасы 35ºС-қа төмендегенше сілку керек, 1% хлорамин ерітіндісінде 15минут салып алады да, құрғақ салфеткамен сүртіп, таза ыдысқа немесе өзінің қорапшасына салып қояды.

Дене қызуын өлшегеннен сон, термометр көрсеткіштерін жеке температуралық параққа енгізеді. Оны стационарға түсетін әрбір науқасқа арналған медициналық картамен бірге қабылдау бөлімінде ашады. Онда дене қызуынан басқа тамыр соғу көрсеткіштерін, артериялық қысымды тіркейді.

ЕСКЕРТУ! Дене қызуы, артериялық қысым, пульс көрсеткіштерін температуралық параққа графикалық тәсілмен тіркейді, сол жақта тігінен "Т", "П", "АҚ" шкалалары болады. Кейбір температуралық парақтарда бір минут ішінде тыныс алу жиілігін графикалық тіркеуге арналган "Ц" шкаласы да бар. Температуралық парақтың төменгі бөлігінде емделушінің дене салмағын тәулік бойы қабылданған және бөлінген сұйықтық (су балансы), мөлшерін нәжіс бөлу туралы деректерді жазады және жүргізілген санитарлық өңдеуді + белгісімен белгілейді.

ЕСКЕРТУ!

Т, РS, АҚ деректерін дұрыс енгізу үшін шкаланың бөлінулерінің бағасын есептей білу қажет.

Ауруханада алған күн графасын екіге бөледі:- "У" - таңертеңгі және "В" - кешкі. Таңертеңгі деректер "У" графасында нүктемен белгіленеді. "В" графасында кешкілік деректер белгіленеді. Нүктелерді бір-біріне қосқанда температуралық кисық пайда болады.

 

 

Қызба

 

Қызба - бұл дене қызуының 37°С-тан жоғары болуы. Түрлі сыртқы және ішкі тітіркендіргіштерге жауап ретінде дамитын ағзаның белсенді, қорғану - бейімделу реакциясы. Ондай тітіркендіргіштер пирогендік заттар (грек тілінен аударғанда Руr- от, ыстық, gепеs - туғызатын) деп аталады. Оларға микробтар, олардың улары, сары сулар, вакциналар, жарақаттануда, ішкі қансырауларда, некрозда, күйіктерде пайда болатын ағза тіндерінің ыдырау өнімдері жатады.

Пирогендік заттар терморегуляцияның өзгеруін тудырады. Жылу беру бірден төмендейді (тамырлар тарылады, жылу жасау жоғарылайды). Ол дене ыстығының жиналуына және дене қызуының көтерілуіне әкеледі. Осы кезде дамитын қызба, алмасу процестерінің жылдамдығының жоғарылауына әкеледі. Инфекция және баска пирогенді факторлармен күресуге қажетті ағзаның қорғану күшін жұмылдыруда маңызды рөл атқарады.

Қызба кейде неврогенді түрде орталық жүйке жүйесінің функционалды және органикалық зақымдалуынан дамиды.

ЕСКЕРТУ! Жоғарылау дәрежесіне қарай температура субфебрилді қызба (38°С-тан жоғары емес) орташа, біркелкі қызба (фебрилді) (38-39°С-қа дейін), жоғары немесе пиретикалық қызба, (39-41°С) өте жоғары немесе гиперпиретикалық қызба (41°С-тан жоғары) болып бөлінеді.

 

 

Қызба дамуы үш кезеңнен түрады:

 

Бірінші кезең – дене қызуының көтерілуі: жылу өндіру жылу бөлуден басым болады. Жылу бөлу тері тамырларының тарылу салдарынан бірден төмендейді. Дене температурасының жоғарылауына қарамастан тері суық "қаз терісіне ұқсас" болады. Науқас бас ауруына, сүйектердің сырқырауына, қалтырауға шағым жасайды да, көпке дейін жылына алмайды.

Бұл кезеңде емделушіге тыныштық жағдай жасап, оны төсекке жатқызып, жылы жауып, аяғына жылытқыш қойып, ыстық шай беру керек.

 

Дене қызуының салыстырмалы тұрақтылығының II кезеңі: бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін созылуы мүмкін. Тері тамырлары кеңейіп, жылу бөлу күшееді де, жылу жасаумен теңеледі. Сондықтан температураның әрі қарай жоғарылауы тоқтайды да, температура тұрақталады. Осы кезеңде емделушінің денесі қызып, бас ауруы, сүйектің сырқырауы, ауыздың құрғауы байқалып науқас шөлдейді. Науқас есінен танып, есеңгіреуі, сандырақтауы мүмкін. Терісі ыстық, беті қызарған. Осы кезеңде жылы көрпелерді жеңіл жамылғышпен ауыстыру керек, науқасқа (мейілінше көбірек) витаминді салқын сусындар (морс, итмұрын тұнбасы) беру керек. Арасында ауыз қуысын әлсіз сода ерітіндісімен шаю керек (0,5 литр суға 2 ас қасык сода). Осындай емделушілерге жеке мейірбикелік пост белгілеу керек, егер мүмкін болмаса посттағы мейірбике науқасқа жиі-жиі келіп, оның тамыр соғуы мен жалпы жағдайын бақылауға міндетті.

Дене қызуы неғүрлым жоғары болса және оның ауытқуы көп болса, соғүрлым науқас жүдейді. Ағзаның қорғаныс күштерін жоғарылату үшін және энергетикалык шығынның орнын толтыру үшін науқасқа сұйық немесе жартылай сұйық түрінде калориясы жоғары және тез сіңірілетін азық-түліктер беру керек. Тәбеттің төмендеуіне байланысты науқасты тәулігіне 5-6 рет кішігірім мөлшермен тамақтандыру қажет. Рационда ас тұзын шектейді. Ол диурездің күшеюіне әкеледі. Витаминді сусындар ішу диурездің күшеюіне, сонымен қатар қызба кезінде қанға сіңген улы заттарды ағзадан шығаруға көмектеседі. Науқасқа минералды су берілетін болса, сол суды біраз уақыт ашық түрде ұстау керек (газдарын кетіру үшін және метеоризмнің алдын-алу үшін).

Мейірбике тері күтімін және ойықтың алдын-алу шараларын жүргізеді. Барлық физиологиялық бөлінулерді ауыр қызбасы бар емделушілер төсекте жасайды. Мейірбике оны әрқашан есте сақтау керек.

III кезең. Дене қызуының төмендеуі әртүрлі жүреді. Температура кризистік түрде, яғни жоғары цифрлардан бірден төмен қарай (мысалы 40-36°С) бір сағат ішінде төмендеуі мүмкін. Ол тамыр тонустарының, артериялық қысымның бірден төмендеуімен, жіп тәріздес пульстің болуымен қатар жүреді. (Жедел тамыр жетіспеушілігі - коллапс). Науқастың терісі бозарады. Сипағанда суық көрінеді, қатты терлейді, ерні көгереді, күшті әлсіздікті сезінеді. Бұл жағдай кризис деп аталады және шұғыл шаралардың өткізілуін талап етеді.

ЕСКЕРТУ!

1. Науқасқа мәжбүрлі жағдай жасау қажет: аяғын жоғары көтеріп, басынан жастықты алып тастау керек.
2. Науқасты жылы қымтап, жылытқыштар қойып, ыстық шай немесе кофе беру керек.
З. Дәрігерді шақыру.
4. Тері астына егу үшін 10 % сульфокамфокаин ерітіндісін дайындау керек.
5. Емделушінің жағдайы жақсарғанда оны кұрғатып сүртіп, дене киімін және төсегін ауыстыру керек.

 

Көбінесе дене қызуы біртіндеп лизистік түрде төмендейді. Ол тершеңдікпен, әлсіздікпен қатар жүреді. Температура түскен соң науқас ұйқыға кетеді. Бұл жағдайда оны оятудың қажеті жоқ.

Қызба кезеңдерінің сипаттамасы

 

І-кезең: дене қызуының көтерілуі.

 

Науқас шағымдары: бас ауру, сүйек сырқырауы, әлсіздік, қалтырау.

Тері жамылғылары: "Құс терісі" түрінде.

Естің жағдайы: өзгермеген.

Жылу өндіру және жылу бөлу қатынасы: Жылу өндіру жылу бөлуден басым болады.

 

Науқасты күту алгоритмі:
1. емделушіні жылыту;
2. жылы көрпемен жабу;
3. аяғына жылытқыш қою;
4. ыстық, тәтті шай беру.

 

 

II кезең: дене қызуының тұрақты болуы.

 

Науқастың шағымдары: бас ауруы, сүйек сырқырауы, сусау, ауыз құрғауы.

Тері жамылғылары: беті қызарады, тері ыстық, ауыз қуысының кілегей қабаты құрғайды, еріні қызарады.

Ес жағдайы: елес, сандырақ пайда болу мүмкін.
Жылу өндіру және жылу бөлу қатынасы: тепе-теңдік қалыпты болады.

 

Науқасты күту алгоритмі:

1. жеке пост ұйымдастыру;

2. науқасты салқындату:

а) маңдайына компресс немесе мұзды мұйық қою;
ә) теріні сірке қосылған суық сумен сүрту;
б) суық сумен ылғалдалған жамылғышпен орау;

3. дәрумендірілген салқын сусынды ішкізу;
4. ауыз қуысының кілегей қабатын жуу;
5. ерінді вазелинмен майлау;
6. физиологиялық бөлінулер кезінде күтім жасау;
7. науқасты тамақтандыру;

 

 

ІІІ кезең: дене қызуының төмендеуі - кризис.

Науқастың шағымы: әлсіздік, бас айналу.

Тері жамылғылары: терісі бозғылт, суық, жабысқақ термен қапталған.

Естің жағдайы: санасы бұзылады, кейде есін жоғалтады.

Жылу өндіру және жылу бөлу қатынасы: жылу өндіру жылу беруге қарағанда азаяды.

 

Науқасты күту алгоритмі:
1. төсектің аяқ жағын жоғарылатып, жастықты алып тастау;
2. дереу дәрігерді шақырту;
3. кофе немесе ыстық шай беру;
4. науқасты қымтап жабу;
5. 10% сульфокафокаин және 10% кофеин бензоат-натрий ерітіндісін тері астына 1 мл егуге даярлау;
6. науқастың киімін ауыстыру;

 

IV кезең: температураның төмендеуі - лизис.

Науқастың шағымы: әлсіздік, бас айналу.

Тері жамылғылары: дымқыл.

Естің жағдайы: есі сақталған.

Жылу өндіру және жылу бөлу қатынасы: жылу өндіру жылу беруге қарағанда азаяды.
Науқасты күту алгоритмі:
1. тыныштық;
2. төсекті және іш киімін ауыстыру;
3. дәрумендірілген сусын;

 

Дене қызуының шектен тыс көтерілуі (гипертермия) әсіресе жас нәрестелерде жиі ұшырасады. Қызуы 39-40-41⁰С - ға дейін көтерілсе шектен тыс көтерілуі дейміз. Бұл сәбилердің миындағы дене қызуын реттеу орталығының әлі жөнді пісіп жетілмеуіне байланысты. Шұғыл ем қолданбаса ауыр асқынуларға апарып соғуы ықтимал. Қызуы шектен тыс көтерілген сәбидің сіркесі су көтермейді, қатты мазасызданып, тамақ іщуден бас тартады, шөлдеп, еріндері көберсіп, бет-әлпеті жиі өзгеріп, жүрегі қатты соғады. Бірте – бірте тынысы жиілеп, тілі күрмеліп, буын-буыны былқ-сылқ етіп босап, есі кіресілі-шығасылы боп шоши береді, сандырықтап, қол-аяғын ербеңдетіп дөңбекши береді.

 

Қызуы шектен тыс көтерілгенде мынандай көмектер көрсетеді:

1) Баланы шешіндіріп тек іш киімімен қалдырады;
2) Еңбегіне төбесіне және мойын, қолтық, шаптағы, артериясына мұз қояды;
3) Бүкіл денесін камфорлы спиртпен немесе қарапайым спиртке жартылай су қосып сүртіп шағады;
4) Желдеткіш арқылы денесіне салқын жел үрлейді;
5) Салқын физиологиялық ертіндімен асқазанын жуады немесе клизма жасайды;
6) Венасына салқын физиологиялық ерітінді тамызады.

 

Сонымен қатар дене қызуын реттейтін дәрілер (аналгин, аминазин, аспизол, аспирин) беріледі, оны дәрігер рұқсатымен береді.

Құсу. Науқас балалардың құсу себебі әртүрлі. Жаңа туған нәрестелердің асқазан ішек жолдарында іштен туған кемістік кеселдері ішегі түйіліп, соқыр ішегі қабынып, құрсақ ағзалары ми қабығы жарақаттанып немесе іріңдесе құсады. Кей кездерде операциялардан кейін де құсады. Құсықтың қауіпті жағы бар. Егер құсықпен тыныс жолы бітеліп қалса бала табан астында өліп кетеді. Лоқсыған кезде баланың шыңғырып жалауының пайдасы бар, себебі құсық тыныс жолына түспейді. Бала лоқсыған кезде дереу қырына жатқызып, басын сәл төмен түсіріп, астына шара қою қажет. Құсып болған соң естияр балаларға ауыздарын суық сумен шайдырады, ал сәбилердегі құсықтар қалдығын электр сорғышпен сорғызып, дәкемен ептеп сүртеді.

Мейіркеш баланың қай мезгілде, неліктен құсқанының, оның құрамында не бар екенін (запыран, тамақ, жалқық, қан, нәжіс) жазып алып, емдеуші дәрігеріне көрсеткені абзал.

Қан кету әртүрлі жағдайларда болады. Ағып жатқан қанды дер кезінде тоқтатпаса қансырауға әкеп соғады. Яғни бала қансырау талмасына түсуі мүмкін. Егер өткір қан кетудің салдарынан жалпы қанның 30%-ін жоғалтатын болса, онда баланың қаны азайып, ауруға (анемия) ұшырайды. Соның салдарынан миына оттегі жетіспей тіпті өліп кетуі мүмкін.

Қан кету үдей түскен жағдайда қанның құрамы сілтіленеді (ацидозға ұшырайды), ұзақ қан тамырларындағы қан айналысы (микроциркуляциясы) бұзылады, қызыл қан түйіршіктері (эритроциттер) капиллярлардың қуысында түйдектеліп (агрегацияланнып) қалады. Несеп бөлінуі басында рефлекторлы түрде азайып кетеді (олигурияға ұшырайды), ал декомпенсация сатысында, бүйректің қан айналысының бұзылуына байланысты несеп мүлдем бөлінбей қалады (анурияға ұшырайды).

Кеселдің клиникалық нышандары. Көзге бірден түсетін объективті нышандары: терісі суланып, өңі бозарып, еріндері қуқыл тартып, көздері шұңірейіп, жақтары суланып, тамыры жиі әрі әлсіз соғады, тыныс алуы жиілейді, жағдайы өте ауырланып Чейн-Стокстың тыныс алуы байқалады. Субъективті нышандары: басы айналады, әлсіздік пайда болады, аузы кебеді, шөлдейді, лоқсиды, көзінің алды қарауытады, әлсірей береді.

Мүмкіндігінше тез емдесе қансырау асқынбайды. Бала қанды өте көп – жоғалтқан жағдайда, оның қанының тобын, резусын анықтағанша венасына дәрілік сұйықтарды құя беру қажет. Себебі баланың организміне эритроциттерден гөрі, плазманың жоғалуы салдарынан АҚҚ азаюы өте зиянды әсер етеді. Сондықтан венасына альбумин, протеин, полигалюкин тәрізді сұйықтарды құйған тиімді.

Қанның сыртқа ағуы. Артериядан аққан қан алқызыл, вена қанының түрі шие түстес қызыл қошқыл болады. Қан қолқадан, сан және қолтық асты артериясынан, венасынан ақса бала бірнеше минуттің ішінде өліп кетеді. Егер мойындағы немесе кеудедегі вена зақымданса, ол эмболия тәрізді ауыр асқынуларға әкеп соғуы ықтимал.

Қанның ішке ағуы. Іште орналасқан ірі қан тамырларының жарақаттануы салдарынан болатын бұл кеселді анықтау өте қиын. Оның нышандары: егер қан асқазан-ішек жолдарынынң қуысына ағатын болса, онда қан ауыз бен тік ішек арқылы ағып шығады. Бірақ қанның қайсы ағзадан ағып жатқанын дәл табу бастапқыда оғңайға түспейді, себебі ауыздан шыққан қанның көзі өкпеде, кеңірдекте, жұтқыншақта, көмекейде, өңеште, асқазанда, ұлтабарда орналасуы кәдік. Сондықтан аққан қанның түр-түсін, сапасын білу диагнозды дәл қоюға көмектеседі: көбіктеніп шыққан алқызыл қан-өкпеден; “кофенің қоюы” тәрізді болса-асқазаннан немесе ұлтабардан; Нәжісі қара май тәрізді (мелена) болса, онда қан асқазан-ішек жолдарының жоғарғы бөлігінен; егер нәжісі алқызыл қан аралас түсетін болса, онда қан тік ішектен, ирек ішектен, тоқ ішектен, бүйеннен (инвагинация-бір ішектің екінші ішектің қуысына кіріп кетуі); несебі қан аралас болса онда бүйрегі, несеп бөлгіш қуығы, үрпісі жарақаттанған болып табылады.

Қанның қай жерден ағып жатқанын дәл табу үшін сыртқатты арнайы зерттеулерден өткізу қажет. Көмекейі мен жұтқыншағынан қан ақса ларингоскопия өңешіне эзафагоскопия, асқазанына – гастроскопия, ұлтабарына – дуоденоскопия, кеңірдегі мен өкпесіне – бронхоскопия, тік ішегіне

ректороманоскопия, тоқ ішегіне – колоноскопия, қуығына – цистоскопия жасайды. Ультрадыбыспен, рентгенмен, радиоизотоптармен тексерудің де маңызы зор.

Егер бас сүйектің ішіне, кеуде қуысына, құрсақ қуысына, жүрек қабына, буындарға қан ағатын болса, оны анықтау өте қиын болғанымен әрқайсысының өздеріне тән нышандары болады.

Аққан қанды уақытша торқтатудың тәсілдері. Сыртқа ағып жатқан қанды тоқтатудың ең тиімді тәсілі бұрау салу. Бұрауды көбінесе аяқ-қолдардан аққан қандарды тоқтатуға пайдаланады. Мойыннан аққан қанды сау жағының басы мен иығының арасына тіреп қойған Крамер темір торлы жақтауы арқылы салынған бұраумен, жақтау жоқ болған жағдайда, қарама-қарсы жақтың қолын басына қою арқылы таңады. Бұрауды салған соң уақытын көрсетіп жазып қояды. Бұрауды аяққа 2 сағаттан, қолға 1,5 сағаттан артық уақытқа салуға болмайды. Себебі бұрау шектен тыс көп уақытқа салынатын болса, қан айналысы бұзылып, аяқ-қолы іріп-шіріп өліп қалуы мүмкін.

НАУҚАСТЫ ТАМАҚТАНДЫРУ

Дені сау адамның тамақтану тәртібі.

Емдеу алдын-алу мекемелерінде емдік тамақтандыруды ұйымдастыру. Емдәмдік мәзір туралы түсінік.

Тамақтану ағзаның физиологиялық қажеттілігі болып табылады. Адам ағзасына қажетті заттарды тағам арқылы алады, олар ақуыздар, майлар, көмірсулар, минералды заттар, витаминдер және сулар. Осы заттардың барлығы күрделі алмасу үрдісіне қатысады. Ақуыздар, көмірсулар, майлар ағзаны энергиямен қамтамасыз етуде басты қызмет атқарады. Метаболизм үрдісі кезінде ақуыздан, майдан, көмірсулардан энергия бөлінеді, олар құнарлықпен өлшенеді. Ағзадағы 1 гр ақуыздың тотығуынан 4 ккал, 1 гр майдан - 9 ккал, 1 гр көмірсудан - 4 ккал энергия түзіледі. Тағам құнарлығы арнайы кестемен көрсетіледі. Дені сау адамға тәуліктік үлестегі жануар ақуызының мөлшері көрсетілген қалыпқа сәйкес кұрастырылуы керек 100 - 120 г, өсімдік - 40 гр, жануар майы - 85 - 90 гр, өсімдік - 10 - 15 гр, көмірсулар - 400 - 500 гр, төрт мезгіл тамақтануда жалпы тағам салмағы З кг дейін жетуі қажет. Физикалық жұмыспен айналыспайтын ауруханада жатқан науқастарда тағамның құнарлығы қалыптан аспауы керек. Орта есеппен алғанда ересек адамдарда энергияның физиологиялық қажеггілігі Ресейде 2500 ккал (І996, 1998), Европаның көптеген мемлекеттерінде және АҚШ-та - 2200 - 2500 ккал деп анықталған төсек тартып жатқан науқастарда энергияға қажеттілік біршама төмен болады. Белоктар, майлар, минералдың заттар ұлпалар мен тіндердің қызметін қалпына келтіру үшін «кұрлыстық» заттар болып табылады.

 

Ақуыздар - тірі клеткалардың негізі, олар ферментгер мен гормондардың құрамына кіреді, тыныс алуға, бұлшық еттердің жиырылуына және босаңсуына қатысады, ағзаны микробтар мен вирустардан қорғайды Ақуыздар жануар тағамдарының (сүт, ет, бальщ) және өсімдіктердің (нан, жарма, бұршақ) құрамында кездеседі. Ресейде физикалық жұмыспен және спортпен шұғылданбайтын 18-29 жастағы дені сау адамның 1 кг дене салмағына тәулігіне орта есеппен 1,0 г ақуыз қажет. Европада және АҚШ—та ақуызға қажеттілік төмендеу, 1 кі дене салмағына - 0,75 - 0,85 г ақуыз. жануар ақуызы жалпы ақуыз мөлшерінің 50 пайызын кұрайды (ресейде - 55 пайыз).

Майлар-ағзаның негізгі энергия көзі болып табылады. Клеткалық мембраналардың, нерв тіндерінің негізгі құраушысы. Майлар арқылы ағзаға А, Д, Е дәрумендері, ауыстырылмайтын май қышқылдары, лецитин сияқты тіршілігіне қажетті заттар түсіп отырады. Майлар кейбір минералды заттар мен майда еритін дәрумендердің ішек арқылы сіңірілуін қамтамасыз етеді. Майлы тіндер - энергиялық заттардың белсенді қоры. Қазіргі кезде экономикалық дамыған елдерде тамақтануға жануар майлары көп мөлшерде қолданылады.

Көмірусулар - тамақтану мәзірінің негізгі бөлігін құрайды және оның энергия құндылығының 50 - 60 пайызын қамтамасыз етеді. Олар ақуыздар мен майлардың қалыпты алмасуы үшін қажет. Көмірсулар негізі өсімдік тағамдарында болады. Талшықтар, пектиндер, гемцеллюлозалар ішекте қорытылмайды және энергияны аз мелшерде бөледі. Көмірсуға тәуліктік қажеттілік дені сау 18-30 жастағы ерлер мен әйелдерде 360 және 300 г, немесе 1 кг қалыпты дене салмағына 5 г. Көмірсулардың жалпы мөлшерінің 80 пайызына жуығы крахмалдың (дәнді тағамдар, бұршақ, картоп) 15 пайызы - жеңіл қортылатын жай көмірсулардың, оның ішінде қант және кұрамында қанты бар тағамдардың, 5 пайызы - тағамдық талшықтардың (жеміс- жидектер, дәндер) үлесіне жатады.