ТАРАУ. ЕСІРТКІЛІ ДАҚЫЛДАР. ТЕМЕКІ

Құрамында өте улы есірткілік қоздырғыш зат – алкалоид никотин – бар дақылдарға темекі мен қаратемекі жатады. Темекі Оңтүстік және Орталық Америка тұрғындарына Европалықтар бұл құрылықты ашқанға дейін белгілі болған. Мәдени дақыл ретінде темекі 1560 жылы Францияда өсіріле бастады, 1605-1610 жылдар аралығында ол дүниежүзінің барлық елдеріне тарады.

Россияда 1-Петрдің жарлығымен 1716 жылы себіле бастады, ал 1768 жылы Петербургта алғашқы темекі өңдеу фабрикасы ашылды.

Қазақстанда темекі Алматы облысында XIX ғасырда жеке шаруашылықтарда өсіріле бастаған және олар «Верный темекілері» деген атпен ішкі және халықаралық көрмелерде жоғары бағаланып Неаполь, Париж, Барселона көрмелерінде алтын медальдарға ие болған.

Бәсекеге жол бермес үшін Қырым мен Закавказье плантаторлары Верный темекілері тек Орта Азияда ғана сатылуға рұқсат етілетін патша жарлығын шығартқызған. Өндірістік деңгейде Қазақстанда темекі 1920-1930 жылдары ғана дами бастады.

Қазіргі кезде темекі дүниежүзінің 115 елдерінде 4 млн. га жерде себіледі. Темекіні ең көп егістігі (2,96 млн. га) Қытайда және әлемде өндірілетін шикізаттың 40%-ын осы ел өндіреді, АҚШ – 0,7 млн т., Индия – 0,54, Бразилия – 0,40, ТМД елдері – 0,30, Түркия – 0,26 млн. тоннаға дейін.

Қазақстанда темекі Алматы, Жамбыл облыстарында 10,0 мың га жерге себіледі, орташа өнімділігі гектарынан 2,0 т, жылына 18-20 мың тонна темекі жапырағы жиналады Жекелеген шаруашылықтарда темекі жапырағының өнімі гектарына 5,0 тоннадан асып түседі.

Халық шаруашылығындағы маңызы. Темекіні папи­рос, сигарет, сигар және түтік шылымының шикізаты-жапырақтары – үшін себеді. Темекінің жасыл жапырақтарынан азық-түліктік ақуыз өндіріледі. 1 т гүлшоғырынан парфюмерлік және химия өндірісінде қолданылатын 2 кг эфир майлары өндіріледі.

Ферментациядан өткен темекі жапырақтарында 0,8-3% никотин, 4-15% көмірсулар, 0,3-0,5% - эфир майы, 7-12% ақуыз, 4-7% - смола және 12-17% күл болады. Смола мен эфир майы темекіге өзіне тән иіс береді. Темекінің сапасы көмірсу мен ақуыздың арақатынасымен анықталады: ақуыз аз болған сайын оның сапасы жоғары болады. Темекінің жоғары сорттарында көмірсулар 11-13 %, ақуыз – 7%.

Темекінің никотині хром қышқылымен тотыққанда, кейбір фармацепттік препараттарды синтездеуге қолданылатын никотин қышқылына айналады. Демек, ол емдік заттар алу үшін медицина өнеркәсібінде де қолданылады.

Морфологиялық сипаттамасы және биологиялық ерекшеліктері. Темекі (Nicotiana tabacum L.) – Алқа тұқымдасына (Solanaceae) жатады, 100-ден аса ботаникалық түрлері бар, бұтасының пішіні цилиндр, эллипс, сопақша, конус немесе кері конус тәрізді болып келетін, бір жылдық дақыл. Темекінің мәдени екі түрі белгілі: нағыз темекі (Nicotina tabacum L.) және қара (көк) темекі (Nicotina rustica L.). Олардың жабайы түрлері белгісіз (Сурет 48).

Сурет 48. Темекі. 1, 2-гүлдену және көктеу кезеңіндегі өсімдіктер; 3-өсімдік сабағының басында орналасқан гүл шоғырлары мен жапырақтар; 4-жемісі; 5-тұқым (сол жақта үлкейтілген).

 

Өсімдік кіндік тамырлы. Тамыры топыраққа 1,5-2 м тереңдікке бойлайды. Сабағы – түзу, жұмыр, жоғары жағы тармақталған, биіктігі 1-2 м.

Жапырақтары – ірі, сағақты немесе сағақсыз, шеті бүтін, сопақ, жұмыртқа тәрізді немесе эллипс пішінді, үшкір, тегіс немесе бұдыр бетті. Бір өсімдікте 25-50 және одан да көп жапырақтар болады. Жапырақтары мен сабағының желімді қысқа түктері бар.

Гүл шоғыры – қалқан тәрізді сыпыртқы гүл. Гүлдері – қос-жынысты, сағақты, гүлсерігі бар. Тостағаншасы – қоңырау тәрізді. Күлтесі – тостағаншадан ұзын, сырты қалың түкті. Күлте түтігі ақ, бүгілген жері алқызыл немесе қызыл. Аналық ауыз екі қалақты. Аталығы – бесеу.

Темекі өздігінен тозаңданатын өсімдік болғанымен, айқас тозаңдануы да мүмкін.

Жемісі – екі ұялы, көп дәнді, сопақ, қоңыр түсті, піскенде жарылып кететін қауашақ.

Тұқымы – сопақ, қара-қоңыр, ұсақ, 1000 дәннің массасы 0,05-0,12 г.

Темекі жылу, ылғал, жарық сүйгіш және қоректік заттарды көп қажет ететін өсімдік.

Оның тұқымы 10-12°С жылылықта өне бастайды. Өсіп-жетілуіне оңтайлы температура 25-30°С. 35°С жоғары температурада өсуі тоқтап қалады. Жас өсімдіктер – 2-3°С бозқырауда (үсікте) опат болуы мүмкін. Бірақ ол күздегі қысқа мерзімді төмен температураның әсеріне төзімді.

Темекі-жарықсүйгіш өсімдік, ұзақ күндік жағдайда жақсы өсіп жетіледі, бірақ оның ген қорында қысқа күндік формалары да кездеседі. Жарық жеткілікті болмаса, оның өсіп-жетілуі тежеледі, сапасы нашарлайды. «Көлеңкелеп өсіру» тәсілі сигаралық темекі өсіргенде қолданылады, өйткені көлеңкелі жағдайда өскен темекі жапырағының тақтасы жұқа және көлемі үлкен болып қалыптасады.

Темекінің өсуіне топырақтың далалық төменгі ылғал сусыйымдылығы (ТЫС) 65-70% болғаны дұрыс. Ылғалдың ең көп қажеттілігі көшет отырғызу мен оның шанақтануы аралығында. Осы кезеңдерде ылғал жетіспесе, есімдік жапырақтарының көлемі кішірейіп, мерзімінен бұрын пісіп, өнімі төмен түсіп кетеді және оның сапасы нашарлайды. Ылғал шамадан артық болса, әсіресе ауыр сазды топырақтарда темекі егісіндегі өсімдіктер тұншығады.

Темекінің транспирациялық коэффициенті – 500-600.

Ол қоректік заттарды да көп пайдаланады. Гектарына 15 ц жапырақ өнімін түзу үшін шамамен 90 кг азот, 25 – Р₂О₅, 70 кг К₂О және 100 кг-нан аса СаО пайдаланады.

Темекіге механикалық құрамы жеңіл, құрылымды, қара-шіріндісі онша көп емес топырақ оңтайлы деп есептеледі. Мол қарашірінділі топырақта темекінің сапасы нашарлап кетеді. Темекіні ауыр сазды, тұзды және батпақтанған жерлерге өсіруге болмайды. Натрийдің, әсіресе қальцийдің хлор қосылыстары темекінің жану қасиетін төмендетеді.

Темекі өсірудің екі кезеңі ажыратылады: бірінші – жылыжайда тұқымнан көшет өсіру, екінші – көшетті танапта өсіру. Көшет өсіру 35-45 күнге созылып 5-6 нағыз жапырақ пайда болғанда аяқталады. Екінші кезең – көшетті танапқа отырғызғаннан жоғары қабат жапырақтарының техникалық пісуіне дейін – 80-120 күнге жалғасады.

Темекі онтогенезі 10 кезеңге бөлінеді: тұқымның тыныштық кезеңі, өнуі, көктеуі, тамырлануы, көшеттің қалыптасуы, көшеттің танапта жерсінуі, өсімдік қалыптасуы, гүлдену, тұқымның түзілуі және пісуі, жапырақтардың түзілуі және пісуі.

Тұқымның тыныштық кезеңі. Темекі тұқымы 12-15⁰С температурада, ауаның ылғалдылығы 60-70%, құрғақ қоймада сақтағанда өзінің тіршілік қабілетін 4-6 жыл сақтайды.

Тұқымның өнуі үшін қажетті мөлшерде ылғал (ең төмен ылғал сыйымдылығынан 80%-дан кем емес) және жылылық (25-28⁰С) қажет, мұндай жағдайда тұқым бір тәулік ішінде бөрітеді, ал 2-3 күннен кейін көктей бастайды.

Көктеу. Бұл кезең жер бетіне тұқым жарнақтары көктеп шыққаннан алғашқы нағыз жапырақ пайда болғанша жалғасады. Өсімдік көгі тұқым бөрткеннен 4-6 күннен кейін, ал алғашқы нағыз жапырақ одан 6-8 күннен соң пайда болады. Тамырдың ұзындығы 0,8-1,2 см-ге жетіп бұтақтана бастайды.

Көшет көгінің тамырлануы бірінші нағыз жапырақ пайда болғаннан, екінші нағыз жапырақ пайда болғанға дейін жалғасады. Бұл кезең 5 күнге дейін созылады, өсімдік сабағы өспей тек тамыры қарқынды дамып 7-8 см-ге жетеді.

Көшеттің қалыптасуы үшінші нағыз жапырақ пайда болғаннан 5-6 нағыз жапырақ пайда болғанға дейін жүреді. Бұл кезде өсімдіктер бір-біріне көлеңке түсіре бастағанның салдарынан жапырақтар тікірейіп жерден көтеріле бастайды, сондықтан темекішілер оны «құлақтану» кезеңі деп атйды. 20-25 күн ішінде көшет сабағының биіктігі 7-8 см-ге жеткенде, тамыры 15 см-ге дейін бойлап өседі, 5-6 жақсы дамыған жапырақ пайда болады. Мұндай көшет танапқа отырғызуға дайын болып есептеледі.

Көшеттің танапта жерсінуі 10-15 күнге созылады, тамыры 20-25 см тереңдікке бойлайды.

Өсімдіктердің қалыптасуы. 40-50 күн ішінде темекі өсімдіктері қарқынды өсіп, жаңа жапырақтар пайда бола бастайды. Синтезделген қоректік заттар өсімдіктің жер беті мүшелерінің өсуіне жұмсалады.

Гүлдену орталық шанақ пайда болғаннан 8-10 күннен кейін басталады, әр 1-3 күнде жаңа гүлдер пайда болады. Бір өсімдік 25-35 күн гүлдейді.

Тұқымның түзілуі және пісуі. Көптұқымды жеке қауашақ 18-22 күн түзіледі. Жоғары сапалы тұқым түзілуі үшін 25-28⁰ Стемпература қажет.

Жапырақтардың түзілуі және пісуі. Кезекті жапырақтар әрбір 1-2 күнде пайда болады және 20-25 күн ішінде өз көлемінің өсу шегіне жетеді. Жапырақ өзінің тіршілік қабылетін 25-30 күн сақтайды да сола бастайды. Жапырақтардың тіршілік қабылеті тоқтағаннан кейін оларда пластикалық заттардың синтезінен гөрі жиналған қоректік заттар қорының жоғарғы қабаттардағы жапырақтарға ағуы басым болады, оның салдарынан жапырақтардағы құрғақ зат мөлшері азаяды. Сондықтан, жапырақ жинауды синтез бен ағу үрдістері тепе-тең болған кезде жүргізу керек. Бұл кезеңді жапырақтың техникалық пісу кезеңі деп атайды.

Сорттары. Өндірісте темекінің 9 сортотипке жататын 40-тан астам сорттары пайдаланылады. Кең тарағандары: Дюбек, Американ, Самсун, Трапезонд, Остролист (Ұшқыржапырақ), Соболчтік, Вирджиния, Берлей және Сигарлық ж.б. Алғашқы сегізі папирос пен сигарет өндіруге пайдаланылады олар өсіру жағдайына және кептіру әдісіне қарай қ а ң қ а л ы қ және х о ш и і с т і болып екі топқа бөлінеді.

Қаңқалық шикізат темекі өнімдері өндірісінде негізгі материал ретінде пайдаланылады. Түтінінің иісі бейтарап және темекінің дәмі мен күшіне әсер етеді.

Хош иісті шикізат қаңқалық шикізатқа қосылып оның өзіне тән дәмін, иісін қалыптастырады.

Дюбек, Американ, және Самсун сортотиптерінен хош иісті шикізат, Трапезонд, Остролист, Соболчский, Вирджиня және Берлей сортотиптерінен қаңқалық шикізат өндіріледі.

Қазақстанда өсіруге рұқсат етілген темекі сорттары: Дюбек 44-07, Дюбек 13, Талгарский 25 және Талгарский 28.

Өсіру технологиясы және өнімді жинау. Темекі дақылының тұқымы өте ұсақ және егістікте қалыпты өніп көктемейтіндіктен оны көшеттік әдіспен өсіреді.

К ө ш е т ө с і р у. Шаруашылықтарда көшет өсіру үшін көшетжайлар құрылады. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, 1 га егістікті көшетпен қамтамасыз ету үшін 60-70 м² көшетхана қажет. Көшеттерді аурулар және зиянкестермен залалданудан сақтау үшін көшетханалар темекі, картоп егістіктерінен, кептіру құрылымдарынан, шабдалы бағынан 500 м қашықтықта орналасуы керек.

Көшет электр, күн сәулесі қуатымен жылытылытын көшетханаларда 1:2:1 немесе 1:1:1 арақатынасында қара топырақ, көң, құм қосылған қоректік қоспада өсіріледі. 1 м² көшетханаға 0,11 м³ қоректік қоспа қажет.

Қоректік қоспа дайындаудың бірнеше әдістері бар. Ең көп тарағаны «ашық алаңда» және көшетхана маңайында дайындау. Қоректік қоспа «Ашық алаңда» дайындағанда қара шірікке бай топыраққа маусым айында гектарына 700 т есебімен көң және 7 т суперфосфат шашылып аудара жыртылады. «Ашық алаң» үнемі ылғалды жағдайда болуы қажет және 10-15 күнде бір рет дискілі тырмамен немесе қыршуышпен қопсытылып отырады, өңдеу алдында 1-2 рет көң сұйығын шашып отырса өте жақсы нәтижеге жетуге болады.

Бұл технологиямен дайындалған қоректік қоспа 1,5-2,0 айда дайын болады. «Пісіп жетілген» қоректік қоспа көшетхананың жанына апарылып құммен араластырылады да сақталады.

Алдыңғы қатарлы шаруашылықтарда көшетті 4-5 жыл ауыстырылмайтын қоректік қоспада өсіреді. Ол үшін қоректік қоспаны тамыз-қазан айларында карбатион, тиазон немесе дазомет препараттарымен өңдейді. Карбатионды 10 л суға 200 г/м² мөлшерінде ерітіп суару кезінде енгізеді. Тиазон немесе дазомет 150-200 г/м² мөлшерінде құрғақ түрінде құммен араластырылып енгізіледі. Тиазонмен өңделген қоспа 10 л/м² мөлшерінде суарылады. Қоректік қоспаны бромды метилмен (60 г/м²) өңдеу оны аурулардан, зиянкестерден және арамшөп тұқымдарынан толық залалсыздандыруды қамтамасыз етеді.

Көшетханаға себуге екі жылдық тұқым пайдаланылады. Себу алдында тұқым вирустық ауруларға қарсы 1 кг тұқымға 2 л есебінде формалиннің 1:50 концентрациялы ерітіндісімен залалсыздандырылады. Ол үшін өте тығыз емес матадан тігілген кішкене қапшықшаға салынған тұқым формалин ертіндісіне 10 минутке батырылады, одан соң формалиннің иісі жойылғанға дейін ағынды суда жуылады. Осылай залалсыздандырылған тұқым бөлме температурасында 24 сағатқа бөртуге қалдырылады.

Қайтадан жуылған тұқым қалыңдығы 2-3 см етіп арнайы науаларға салынып 27-30⁰ С температурада өндіру үшін термостатқа салынады.

Дайындалған тұқым көшетті танапқа отырғызу мерзіміне 45-50 күн қалғанда әрбір 4-5 күнде 5-6 мерзімде көшетханаға 0,3-0,4 г/м² мөлшерінде себіледі. Себу алдында қоректік қоспаның құрамын байыту мақсатында 1 м² –ге 6 г азот, 10 г фосфор, 5 г калий енгізіледі. Арамшөптердің өскіндерін жою үшін себуге 8-10 күн қалғанда қоректік қоспа девринол (0,2 г/м² ә.з.), дэпра (0,2 г/м² ә.з.) немесе тиллам (0,2 г/м² ә.з.) гербицидтерімен өңделеді.

Тұқым диаметрі 0,25 см електен өткен көңмен араластырылып қолмен себіледі, себілгеннен кейін беті 0,4-0,5 см електен өткен көңмен бүркеледі және аздап суарылады. Көшет көктеп шыққанға дейін көшетхананың ішінде 22-28⁰С, ал көктегеннен кейін 18-25⁰С температура ұстап тұру керек. Қоректік қоспаның беті үнемі ылғалды болуы шарт.

Алғашқы нағыз жапырақ пайда болғанға дейін көшеттің тамыры қарқынды өсетін болғандықтан күніне бір рет, ал көшет қалыптасуы кезінде екі күнде бір рет қандырып суару қажет.

Минералды тыңайтқыштармен көшет көгінің тамырлануы кезеңінде 1 м² –ге азот пен фосфор 1 г, калий 2 г, көшет қалыптасуы және көшетті жұлуға 10 күн қалғанда азот пен фосфор 2 г, калий 5 г мөлшерінде үстеп қоректендіріледі.

Көшетте жақсы тамыр жүйесі қалыптасуы үшін көшеттік кезең бойында 6-8 рет електен өткен көңмен бүркемелейді.

Аурулар мен зиянкестердің пайда болуына қарай Қазақстанда пайдалануға рұқсат етілген препараттармен өңдеу жүргізіледі.

Жұлуға 10 күн қалғанда көшетханада шынықтыру шаралары іске асырылады. Ол үшін суару мөлшерін азайтады, көшетхана жиі желдетіледі, жұлуға екі күн қалғанда суару тоқтатылады да жұлар алдында екі сағат бұрын жақсылап суарылады.

Стандартты көшеттің сабағы 14-16 см, жақсы дамыған тамыр жүйесі және 5-6 нағыз жапырағы болуы керек.

Темекіні танапта өсіру технологиясы. А у ы с п а л ы е г і с т е темекі үшін ең жақсы алғы дақылдар – көпжылдық шөптер, күздік және жаздық дәнді, отамалы дақылдар мен судан шөбі. Құнарлығы нашар топырақтарда темекіні дәнді бұршақтардан кейін және оның аудармасына отырғызады. Ортақ аурулары мен зиянкестері болуына байланысты темекіні күнбағыс, кенепшөп және бақшалық дақылдардан кейін орналастыруға болмайды.

Темекінің үлесі жоғары ауыспалы егістіктерде, бірнеше жыл қайтара отырғызғаннан кейін, сол танапқа 3-4 жыл басқа дақылдар өсірген дұрыс.

Т е м е к і д а қ ы л ы н т ы ң а й т у. Темекі дақылының өнеркәсіптік кұнды бөлігі – оның жапырағы. Темекі өнімі топырақ түріне, ауа-райына және қолданылған тыңайтқышқа байланысты. Темекіде ақуыз заттары көп болса, оның сапасы кемиді, хлордың мөлшері 0,4%-дан аспауы керек. Сондықтан темекіге құрамында хлор бар калий тұздарын беру оның сапасына кері әсерін тигізеді. Темекінің жапырақ өнімі гектарына орта есеппен 2,0 тоннадан айналатын болса, онда ол, топырақтан 120 кг азот, 32 кг фосфор және 90 кг калий пайдаланады. Азот темекі жапырағының мол түзілуіне, фосфор оның тезірек гүлдеуіне, тамыр жүйесінің жақсы дамуына, калий өнім сапасының жоғары болуына әсер етеді.

Алматы облысының Шелек ауданының құрамында азот өте аз, жылжымалы фосформен орташа камтамасыз етілген, ал алмаспалы калий мөлшері өте жоғары боз топырағында орналасқан шаруашылықтары гектарына N_140-160, Р_70-100, К_30-40 бергенде 1,5-1,8 т кұрғак жапырақ жинайды.

Республиканың ғылыми-зерттеу мекемелері мен озат шаруашылықтарының тәжірибелері топырақ пен алғы дакыл ерекшеліктерін ескере отырып темекі егісінің гектарына 60-120 кг азот, 60-90 кг фосфор, 30-60 кг калий қолданғанда жоғары сапалы мол өнім алуға болатынын көрсетті. Гектарына 20-30 тонна көң енгізу де жақсы нәтиже береді. Мұнда көң мен фосфор, калий тыңайтқыштарының жылдық мөлшерін толығынан сүдігер жыртар алдында, азоттың жылдық мөлшерінің 30-50%-ын күзде немесе механикалық кұрамы жеңіл топырақтарда көшет отырғызу алдында культивациялауда, калған мөлшерін үстеме қорек ретінде беру керек.

Темекі егісіне аммоний сульфаты, аммоний селитрасы, қос суперфосфат, аммофос, калий сульфаты, калиймагнезия сыяқты минералдық тыңайтқыштарды колданған дұрыс.

Шаруашылықта темекі көшетін өсіру үшін құрамында50% қара шірінді бар топырақты пайдаланады. Осы топырақпен көшетжайды (парник) толтырады оның әрбір шаршы метріне 10-12 г аммоний сульфатын немесе 7-8 г аммоний селитрасын, 12 г суперфосфат, 2-3 г калий сульфатын береді. Тыңайтқыштарды көшетжай бетіне біркелкі етіп шашады да тырмалайды. Темекі көшетін 3-4 рет минералдык тыңайтқыштармен үстеп қоректендіреді. Үстеп қоректендіру үшін көшетжайдың әрбір шаршы метріне 2 грамнан азот, фосфор, калий пайдаланады. Осы мөлшерді суда ерітеді де көшетке бүркеді, соңынан таза сумен суарады. Көшетті үстеп қоректендіру үшін құс саңғырығының судағы ерітіндісін пайдалануға болады. Ол үшін бір шелек құс саңғырығын 8-10 л суда ерітеді.

Темекі топырағын өңдеуде дер кезінде 25-30 см тереңдікке жыртылған сүдігер жақсы нәтиже береді. Үш рет шапқаннан кейін көп жылдық шөптер қыртысы 10-12 см тереңдікке сыдыра жыртылады, 10-15 күннен кейін 25-30 см тереңдікке түренді соқамен аудара жыртылады.

Астық дақылдарынан кейін жер сыдыра жыртқыштармен өңделеді, арамшөп өскіндері жер бетіне көктеп шыққаннан кейін танап 14-16 см тереңдікке жыртылады, жер тығыздалмас үшін және арамшөптермен күресу мақсатында 2-3 копсыту жүргізіледі, үсік түсер алдында алқап 25-30 см тереңдікке жыртылады.

Көшет отырғызудың алдында жерді тырмалайды, 2-3 рет копсытылады, ал күздегі негізгі өңдеу шаралары толық жүргізілмеген жағдайда сүдігер қайта жыртылады. Көшет танапқа ерте отырғызылғанда 1-2 копсыту жеткілікті. Соңғы қопсыту көшет отырғызуға 5-6 күн қалғанда жүргізіледі.

Осындай топырақ өңдеу жүйесін қолдану танапты арамшөптерден таза, топырақты қопсытылған күйде ұстауға мүмкіншілік береді

Жер өңдеу шаралары толық орындалмаған жағдайда, арамшөптермен күресу үшін төмендегі гербицидтердің бірі қолданылады: бір жылдық астық тұқымдас және қос жарнақты арамшөптерге қарсы көшет отырғызардан 12-14 күн бұрын топыраққа дереу сіңіріп трефлан, 24% э.к. (4-8 л/га), стомп, 33% э.к. (3-6 кг/га). Вегетация кезінде, темекінің биіктігі 25-35 см-ге жеткенде сұңғұлаға қарсы 1% с.к., оробан (0,5 л/га) препаратын қолданған дұрыс, бұл өңдеуді вегетация кезеңінде 4 ретке дейін қайталаған тиімді.

Топырақ өңдеу шаралары аяқталған соң танап ені 40 м жолақтарға бөлінеді, олардың арасында көшет, қажетті заттарды әкелу және өнім жинау үшін ені 3 м жол қалдырылады.

Көшет отырғызу. Қазақстанда темекі өсірілетін аймақтарда ауа райының өзгеруіне байланысты темекі көшеттері сәуір айының үшінші онкүндігінде, қатараралығы 70 см, қатардағы өсімдік арасы 18 см етіп отырғызылады (А.К.Апушев, 2009). Осы жүйемен отырғызылған темекі танабында гектарына тығыздығы 75-80 мың, қолайлы жағдайда өсетін өсімдік қалыптасады.

Баптау шаралары. Вегетация кезеңінде 3-4 қопсыту жүргізіледі. Бірінші қатараралықты қопсыту 6-8 см терңдікке көшет отырғызылғаннан 8-10 күннен кейін жүргізіледі, кейінгілері әрбір 10-12 күнде 8-12 см, ең соңғысы 5-6 см тереңдікке. Қопсыту кезінде, тыңайтқыштар қолдану жүйесіне сәйкес үстеме қорек беріледі.

Қазақстанда темекі суармалы жағдайда өсіріледі, вегетация кезінде 500-800 м³/га мөлшерінде, 2-6 рет суарылады, ресурсүнемдеуші технология бойынша өндіріске дискреттік суару жүйесі ұсынылған (Т.А.Атақұлов, А.Қ.Апушев, 2008).

Баптау шараларының маңызды элементтері тазалау, өгейбұтақсыздандару мен шырпу. Тазалау кезінде өсімдіктің төмен жағында орналасқан көшеттік жапырақтар сындырып алынып тасталады. Бұл шара темекі өсімдігінің төменгі қабатындағы жапырақтардың тез жетілуіне және ауруларға шалдықпауына әсер етеді.

Өгейбұтақсыздандару – жапырақ қолтығында пайда болған, сапалы жапырақ түзбейтін бұтақтарды сындырып алып тастау. Өгей бұтақтарда сапалы жапырақ пайда болмағанымен, гүл шоғырлары қалыптасып негізгі өсімдік жапырақтарының қоретенуіне бәсекелестік тудырып өнімнің мөлшері мен сапасын төмендетеді.

Шырпу – темекінің генеративтік мүшелерінің өсіп дамуын тежеу мақсатында қолмен, механизмдермен, химиялых әдіспен жүргізілетін шара. Бұл шараның негізі темекі өсімдігінің басында орналасқан гул шоғырын шырпып алып тастауда немесе химиялық заттарды қолданып дамуын тоқтатуда.

Алып тасталған жапырақтар мен өгей бұтақтар, гүл шоғырлары танаптан шығарылып жерге 20 см тереңдікке көміледі.

Темекі ауруларына қарсы цинеб немесе поликарбоциннің 0,4%-дық суспензиялары, ал зиянкестеріне қарсы фосфамид (Би-58), метафос, карбафос қолданылады.

Өнім жинау. Темекі жапырақтары біркелкі піспейтіндіктен оларды бірнеше рет үзіп жинайды. Алдымен техникалық піскен жағдайында төменгі қабат жапырақтары үзіледі содан кейін орта және жоғары қабаттарындағы жапырақтар жиналады.

Техникалық пісіп жетілген жапырақтардың түсі ашық, сарғыш болады, орталық жүйкесі (арқауы) ақшылданады, шеті қайырылып, беті жабысқақ смолалық қабатпен бүркеледі.

Үзіліп жиналған темекі жапырақтары қолмен немесе темекітізгіш машиналармен бауларға тізіліп көлеңкеде немесе күн сәулесінде кептіріледі.