Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Бұйрық рай (амр) етістігінің неше түрі болады?

2. Амри хазир етістігі неше формада жіктеледі және ол қалай жасалады?

3. Амри ғайиб етістігі ырықсыз және негізгі етістерде неше формада жіктеледі және олар қалай жасалады?

4. жоғарыда келтірілген етістіктерден амри хазир және амри ғайиб жасап, оларды жіктеңіз.

 

Нахий етістігі (бұйрық райдың болымсыз түрі)

Нахий етістігі осы-келер шақтағы етістіктің алдына (لاَ) шылауын қосу арқылы жасалады. Мысалы, لاَ تَضْرِبْ (ұрма). Осы لاَ - «ла нахияның» әсерінен дұрыс әріпке аяқталатын етістіктердің жекеше түрінде соңғы әріптің жол үсті белгісі (харакаты) түсіп қалады (لاَ تَضْرِبْ), ал соңғы әрпі әлсіз болып келетін етістіктердің сол әлсіз әрпі түсіп қалады (لاَ تَرْمِ). Екілік және көпше түрлерінде (ن) әрпі түсіп қалады. Бірақ әйел тегінің көптік мағынасын білдіретін етістіктердің соңындағы (ن) түспейді. Нахий етістігінің негізгі етісінің;де 14 жіктелу формасы бар. Мұнда да ережеден тыс алдымен екінші, содан кейін ғана үшінші және бірінші жақтар жіктеледі:

لاَ تَضْرِبْ	Ұрма (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تَضْرِبَا	Ұрмаңдар (сендер, екі ер кісі) (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لاَ تَضْرِبُوا	Ұрмаңдар (сендер, бірнеше ер кісі) (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تَضْرِبِي	Ұрма (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ تَضْرِبَا	Ұрмаңдар (сендер, екі әйел кісі) (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لاَ تَضْرِبْنَ	Ұрмаңдар (сендер, бірнеше әйел кісі) (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لاَ يَضْرِبْ	Ол ұрмасын (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يَضْرِبَا	Олар (екі ер кісі) ұрмасын (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لاَ يَضْرِبُوا	Олар (бірнеше ер кісі) ұрмасын (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تَضْرِبْ	Ол (бір әйел кісі) (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ تَضْرِبَا	Олар (екі әйел кісі) ұрмасын (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لاَ يَضْرِبْنَ	Олар (бірнеше әйел) ұрмасын (жамъ, мүәннас, ғайибат)
لاَ أَضْرِبْ	Мен ұрмайын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نَضْرِبْ	Біз ұрмайық (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

 

Бұйрық райдағы болымсыз етістіктің (нахий) ырықсыз етісі (мажхул)

 

Нахий етістігінің ырықсыз етісі де 14 формада жіктеледі:

 

لاَ تُضْرَبْ	Сені ұрмасын (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تُضْرَبَا	Сендерді (екі ер кісіні) ұрмасын (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لاَ تُضْرَبُوا	Сендерді (бірнеше ер кісіні) ұрмасын (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تُضْرَبِي	Сені ұрмасын (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ تُضْرَبَا	Сендерді (екі әйел кісіні) ұрмасын (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لاَ تُضْرَبْنَ	Сендерді (бірнеше әйел кісіні) ұрмасын (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لاَ يُضْرَبْ	Оны ұрмасын (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يُضْرَبَا	Оларды (екі ер кісіні) ұрмасын (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لاَ يُضْرَبُوا	Оларды (бірнеше ер кісіні) ұрмасын (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تُضْرَبْ	Оны ұрмасын (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ تُضْرَبَا	Оларды (екі әйел кісіні) ұрмасын (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لاَ يُضْرَبْنَ	Оларды (бірнеше әйел кісіні) ұрмасын (жамъ, мүәннас, ғайибат)
لاَ أُضْرَبْ	Мені ұрмасын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نُضْرَبْ	Бізді ұрмасын (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

Күшейту (таъкид) нуны

Келер шақ етістігінің соңына жалғанып, оның мағынасын күшейту үшін жұмсалатын нун (ن) нун таъкид (күшейту нуны) деп аталады. Мысалы,

يَضْرَبَنْ (міндетті түрде ұрады). Күшейту нунының екі түрі болады: 1) Нун таъкид хафийфа; и 2) нун таъкид сакийла. Хафийфа – сукунды нун (نْ), сакийла –ташдидті (әріптің екеуленуі) нун (نّ).

Нун таъкиди хафийфа жекеше және көпше түрдегі ер тегіндегі етістіктерге және жекеше түрдегі әйел тегіндегі етістіктерге жалғанады. Егер күшейту нуны соңғы әрпі дұрыс етістіктерге жалғанса, онда әріп сүкуннен фатхаға айналады. Мысалы, لاَ تَضْرِبَنْ (еш уақытта ұрма). Күшейту нуны сөз соңындағы әлсіз әріптері түсіп қалған етістіктерге жалғанса, онда әлсіз әріп қайтып келеді де, фатха белгісіне ие болады. Мысалы, لاَ تَرْمِيَنْ (ешқашан лақтырма).

Төменде нун таъкид хафийфаның (نْ) келер шақ етістіктеріне жалғануының мысалдары келтірілген:

1) музариъ етістігіне ырықсыз етісте:

يَضْرِبَنْ	Ол міндетті түрде ұрады (вахид, мүзәккар, гиб)
يَضْرِبُنْ	Олар (бірнеше ер кісі) міндетті түрде ұрады (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
تَضْرِبَنْ	Ол міндетті түрде ұрады (вахида, мүәннас, ғайиба)
تَضْرِبَنْ	Сен міндетті түрде ұрасың (вахид, мүзәккар, мухатаб)
تَضْرِبُنْ	Сендер (бірнеше ер кісі) міндетті түрде ұрасыңдар (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
تَضْرِبِنْ	Сен міндетті түрде ұрасың (вахида, мүәннас, мухатаба)
أَضْرِبَنْ	Мен міндетті түрде ұрамын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
نَضْرِبَنْ	Біз міндетті түрде ұрамыз (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

2) нун таъкид хафийфаның (نْ) музариъ етістігінің ырықсыз етісіне жалғануы:

يُضْرَبَنْ	Оны міндетті түрде ұрады (вахид, мүзәккар, ғайиб)
يُضْرَبُنْ	Оларды міндетті түрде ұрады (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
تُضْرَبَنْ	Оны міндетті түрде ұрады (вахида, мүәннас, ғайиба)
تُضْرَبَنْ	Сені міндетті түрде ұрады (вахид, мүзәккар, мухатаб)
تُضْرَبُنْ	Сендерді міндетті түрде ұрады (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
تُضْرَبِنْ	Сені міндетті түрде ұрады (вахида, мүәннас, мухатаба)
أُضْرَبَنْ	Мені міндетті түрде ұрады (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
نُضْرَبَنْ	Бізді міндетті түрде ұрады (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

Ескерту:күшейту нунын осы-келер шақ етістігіне жалғағанда, осы шақ емес, келер шақ еске алынады.

3) Нун таъкид хафийфаның негізгі етістегі болымсыз келер шақ етістігіне (нафий) жалғануы:

لاَ يَضْرِبَنْ	Ол ешқашан ұрмайды (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يَضْرِبُنْ	Олар ешқашан ұрмайды (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تَضْرِبَنْ	Ол ешқашан ұрмайды (вахида, мүәннас. Ғайиба)
لاَ تَضْرِبَنْ	Сен ешқашан ұрмайсың (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تَضْرِبُنْ	Сендер ешқашан ұрмайсыңдар (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تَضْرِبِنْ	Сен ешқашан ұрмайсың (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ أَضْرِبَنْ	Мен ешқашан ұрмаймын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نَضْرِبَنْ	Біз ешқашан ұрмаймыз (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

4) Нун таъкид хафийфаның ырықсыз етістегі нафий етістігіне жалғануы:

لاَ يُضْرَبَنْ	Оны ешқашан ұрмайды (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يُضْرَبُنْ	Оларды ешқашан ұрмайды (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تُضْرَبَنْ	Оны ешқашан ұрмайды (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ تُضْرَبَنْ	Сені ешқашан ұрмайды (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تُضْرَبُنْ	Сендерді ешқашан ұрмайды (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تُضْرَبِنْ	Сені ешқашан ұрмайды(вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ أُضْرَبَنْ	Мені ешқашан ұрмайды (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نُضْرَبَنْ	Бізді ешқашан ұрмайды (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

5) Нун таъкид хафийфаның ІІ жақ бұйрық райдағы (амри хазир) етістікке жалғануы:

اِضْرِبَنْ	Міндетті түрде ұр (вахид, мүзәккар, мухатаб)
اِضْرِبُنْ	Міндетті түрде ұрыңдар (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
اِضْرِبِنْ	Міндетті түрде ұр (вахида, мүәннас, мухатаба)

6) Нун таъкид хафийфаның І және ІІІ жақ бұйрық райдағы (амри ғайиб) етістіктің негізгі етісіне жалғануы:

لِيَضْرِبَنْ	Ол міндетті түрде ұрсын (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لِيَضْرِبُنْ	Олар міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لِتَضْرِبَنْ	Ол (әйел кісі) міндетті түрде ұрсын (вахида, мүәннас, ғайиба)
لِأَضْرِبَنْ	Мен міндетті түрде ұрайын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لِنَضْرِبَنْ	Біз міндетті түрде ұрайық (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

7) Нун таъкид хафийфаның І және ІІІ жақ бұйрық райдағы (амри ғайиб) етістіктің ырықсыз етісіне жалғануы:

لِتُضْرَبَنْ	Сені міндетті түрде ұрсын (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لِتُضْرَبُنْ	Сендерді міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لِتُضْرَبِنْ	Сені міндетті түрде ұрсын (вахида, мүәннас, мухатаба)
لِيُضْرَبَنْ	Оны міндетті түрде ұрсын (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لِيُضْرَبُنْ	Оларды міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لِتُضْرِبَنْ	Оны (әйел кісіні) міндетті түрде ұрсын (вахида, мүәннас, ғайиба)
لِأُضْرَبَنْ	Мені міндетті түрде ұрсын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لِنُضْرَبَنْ	Бізді міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

8) Нун таъкид хафийфаның бұйрық рай болымсыз етістігінің (нахий) негізгі етісіне жалғануы:

لاَ تَضْرِبَنْ	Ешқашан ұрма (сен, ер кісі) (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تَضْرِبُنْ	Ешқашан ұрмаңдар (сендер екі кісі) (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تَضْرِبِنْ	Ешқашан ұрма (сен, әйел кісі) (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ يَضْرِبَنْ	Ешқашан ұрмасын (ол, ер кісі) (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يَضْرِبُنْ	Ешқашан ұрмасын (олар, бірнеше ер кісі) (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تَضْرِبَنْ	Ешқашан ұрмасын (ол, әйел кісі) (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ أَضْرِبَنْ	Мен ешқашан ұрмайын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نَضْرِبَنْ	Біз ешқашан ұрмайық (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

9) Нун таъкид хафийфаның бұйрық рай болымсыз етістігінің (нахий) ырықсыз етісіне жалғануы:

لاَ تُضْرَبَنْ	Сені ешқашан ұрмасын (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تُضْرَبُنْ	Сендерді ешқашан ұрмасын (бірнеше ер кісіні) (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تُضْرَبِنْ	Сені ешқашан ұрмасын (әйел кісіні) (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ يُضْرَبَنْ	Оны ешқашан ұрмасын (ер кісіні) (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يُضْرَبُنْ	Оларды ешқашан ұрмасын (бірнеше ер кісіні) (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تُضْرَبَنْ	Оны ешқашан ұрмасын (әйел кісіні) (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ أُضْرَبَنْ	Мені ешқашан ұрмасын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نُضْرَبَنْ	Бізді ешқашан ұрмасын (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

Нун таъкид сакийла барлық жіктеу формаларының соңына жалғана береді. Төменде нун таъкид сакийланың келер шақ етістіктеріне жалғануы келтіріледі.

1) Нун таъкид сакийланың осы-келер шақ етістігінің (музариъ) негізгі етісіне (маълум) жалғануы:

يَضْرِبَنَّ	Ол сөзсіз ұрады (вахид, мүзәккар, ғайиб)
يَضْرِبَانِّ	Олар сөзсіз ұрады (екі ер кісі) (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
يَضْرِبُنَّ	Олар сөзсіз ұрады (бірнеше ер кісі) (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
تَضْرِبَنَّ	Ол сөзсіз ұрады (вахида, мүәннас, ғайиба)
تَضْرِبَانِّ	Олар сөзсіз ұрады (екі әйел кісі) (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
يَضْرِبْنَانِّ	Олар сөзсіз ұрады (бірнеше әйел кісі) (жамъ, мүәннас, ғайибат)
تَضْرِبَنَّ	Сен сөзсіз ұрасың (вахид, мүзәккар, мухатаб)
تَضْرِبَانِّ	Сендер сөзсіз ұрасыңдар (екі ер кісі) (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
تَضْرِبُنَّ	Сендер сөзсіз ұрасыңдар (бірнеше ер кісі) (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
تَضْرِبِنَّ	Сен сөзсіз ұрасың (вахида, мүәннас, мухатаба)
تَضْرِبَانِّ	Сендер сөзсіз ұрасыңдар (екі әйел кісі) (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
تَضْرِبْنَانِّ	Сендер сөзсіз ұрасыңдар (бірнеше әйел кісі) (жамъ, мүәннас, мухатабат)
أَضْرِبَنَّ	Мен сөзсіз ұрамын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
نَضْرِبَنَّ	Біз сөзсіз ұрамыз (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

2) Нун таъкид сакийланың осы-келер шақ етістігінің (музариъ) ырықсыз етісіне (мажхул) жалғануы:

يُضْرَبَنَّ	Оны сөзсіз ұрады (вахид, мүзәккар, ғайиб)
يُضْرَبَانِّ	Оларды сөзсіз ұрады (екі ер кісіні) (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
يُضْرَبُنَّ	Оларды сөзсіз ұрады (бірнеше ер кісіні) (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
تُضْرَبَنَّ	Оны сөзсіз ұрады (вахида, мүәннас, ғайиба)
تُضْرَبَانِّ	Оларды (екі әйел кісіні) сөзсіз ұрады (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
يُضْرَبْنَانِّ	Оларды (бірнеше әйел кісіні) сөзсіз ұрады (жамъ, мүәннас, ғайибат)
تُضْرَبَنَّ	Сені сөзсіз ұрады (вахид, мүзәккар, мухатаб)
تُضْرَبَانِّ	Сендерді (екі ер кісіні) сөзсіз ұрады (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
تُضْرَبُنَّ	Сендерді (бірнеше ер кісіні) сөзсіз ұрады (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
تُضْرَبِنَّ	Сені сөзсіз ұрады (вахида, мүәннас, мухатаба)
تُضْرَبَانِّ	Сендерді (екі әйел кісіні) сөзсіз ұрады (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
تُضْرَبْنَانِّ	Сендерді (бірнеше әйел кісіні) сөзсіз ұрады (жамъ, мүәннас, мухатабат)
أُضْرَبَنَّ	Мен сөзсіз ұрыламын (мені сөзсіз ұрады) (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
نُضْرَبَنَّ	Біз сөзсіз ұрыламыз (бізді сөзсіз ұрады) (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

3) Нун таъкид сакийланың келер шақ болымсыз етістігінің (нафий) негізгі етісіне (маълум) жалғануы:

لاَ يَضْرِبَنَّ	Ол ешқашан ұрмайды (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يَضْرِبَانِّ	Олар (екі ер кісі) ешқашан ұрмайды (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لاَ يَضْرِبُنَّ	Олар (бірнеше ер кісі) ешқашан ұрмайды (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تَضْرِبَنَّ	Ол ешқашан ұрмайды (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ تَضْرِبَانِّ	Олар (екі әйел кісі) ешқашан ұрмайды (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لاَ يَضْرِبْنَانِّ	Олар (бірнеше әйел кісі) ешқашан ұрмайды (жамъ, мүәннас, ғайибат)
لاَ تَضْرِبَنَّ	Сен ешқашан ұрмайсың (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تَضْرِبَانِّ	Сендер (екі ер кісі) ешқашан ұрмайсыңдар (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لاَ تَضْرِبُنَّ	Сендер (бірнеше ер кісі) ешқашан ұрмайсыңдар (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تَضْرِبِنَّ	Сен ешқашан ұрмайсың (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ تَضْرِبَانِّ	Сендер (екі әйел кісі) ешқашан ұрмайсыңдар (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لاَ تَضْرِبْنَانِّ	Сендер (бірнеше әйел кісі) ешқашан ұрмайсыңдар (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لاَ أَضْرِبَنَّ	Мен ешқашан ұрмаймын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نَضْرِبَنَّ	Біз ешқашан ұрмаймыз (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

4) Нун таъкид сакийланың келер шақ болымсыз етістігінің (нафий) ырықсыз етісіне (мажхул) жалғануы:

لاَ يُضْرَبَنَّ	Оны ешқашан, ешқашан ұрмайды (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يُضْرَبَانِّ	Оларды (екі ер кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмайды (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لاَ يُضْرَبُنَّ	Оларды (бірнеше ер кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмайды (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تُضْرَبَنَّ	Оны ешқашан, ешқашан ұрмайды (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ تُضْرَبَانِّ	Оларды (екі әйел кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмайды (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لاَ يُضْرَبْنَانِّ	Оларды (бірнеше әйел кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмайды (тасния, мүәннас, ғайибат)
لاَ تُضْرَبَنَّ	Сені ешқашан, ешқашан ұрмайды (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تُضْرَبَانِّ	Сендерді (екі ер кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмайды (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لاَ تُضْرَبُنَّ	Сендерді (бірнеше ер кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмайды (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تُضْرَبِنَّ	Сені ешқашан ұрмайды (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ تُضْرَبَانِّ	Сендерді (екі әйел кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмайды (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لاَ تُضْرَبْنَانِّ	Сендерді (бірнеше әйел кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмайды (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لاَ أُضْرَبَنَّ	Мені ешқашан, ешқашан ұрмайды (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نُضْرَبَنَّ	Бізді ешқашан, ешқашан ұрмайды (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

5) Нун таъкид сакийланың ІІ жақ бұйрық рай етістігіне (амр хазир) жалғануы:

اِضْرِبَنَّ	Міндетті түрде ұр (вахид, мүзәккар, мухатаб)
اِضْرِبَانِّ	Міндетті түрде ұрыңдар (сендер, екі ер кісі) (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
اِضْرِبُنَّ	Міндетті түрде ұрыңдар (сендер, бірнеше ер кісі) (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
اِضْرِبِنَّ	Міндетті түрде ұр (вахида, мүәннас, мухатаба)
اِضْرِبَانِّ	Міндетті түрде ұрыңдар (сендер, екі әйел кісі) (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
اِضْرِبْنَانِّ	Міндетті түрде ұрыңдар (сендер, бірнеше әйел кісі) (жамъ, мүәннас, мухатабат)

6) Нун таъкид сакийланың І және ІІІ жақ бұйрық рай етістігінің (амр ғайиб) негізгі етісіне (маълум) жалғануы:

لِيَضْرِبَنَّ	Ол міндетті түрде ұрсын (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لِيَضْرِبَانِّ	Олар (екі ер кісі) міндетті түрде ұрсын (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لِيَضْرِبُنَّ	Олар (бірнеше ер кісі) міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لِتَضْرِبَنَّ	Ол міндетті түрде ұрсын (вахида, мүәннас, мухатаба)
لِتَضْرِبَانِّ	Олар (екі әйел кісі) міндетті түрде ұрсын (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لِيَضْرِبْنَانِّ	Олар (бірнеше әйел кісі) міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لِأَضْرِبَنَّ	Мен міндетті түрде ұрайын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لِنَضْرِبَنَّ	Біз міндетті түрде ұрайық (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

7) Нун таъкид сакийланың І және ІІІ жақ бұйрық рай етістігінің (амр ғайиб) ырықсыз етісіне (мажхул) жалғануы:

لِتُضْرَبَنَّ	Сені міндетті түрде ұрсын (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لِتُضْرَبَانِّ	Сендерді (екі ер кісіні) міндетті түрде ұрсын (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لِتُضْرَبُنَّ	Сендерді (бірнеше ер кісіні) міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لِتُضْرَبِنَّ	Сені міндетті түрде ұрсын (вахида, мүәннас, мухатаба)
لِتُضْرَبَانِّ	Сендерді (екі әйел кісіні) міндетті түрде ұрсын (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لِتُضْرَبْنَانِّ	Сендерді (бірнеше әйел кісіні) міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لِيُضْرَبَنَّ	Оны міндетті түрде ұрсын (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لِيُضْرَبَانِّ	Оларды (екі ер кісіні) міндетті түрде ұрсын (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لِيُضْرَبُنَّ	Оларды (бірнеше ер кісіні) міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لِتُضْرَبَنَّ	Оны міндетті түрде ұрсын (вахида, мүәннас, ғайиба)
لِتُضْرَبَانِّ	Оларды (екі әйел кісіні) міндетті түрде ұрсын (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لِيُضْرَبْنَانِّ	Оларды (бірнеше әйел кісіні) міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүәннас, ғайибат)
لِأُضْرَبَنَّ	Мені міндетті түрде ұрсын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لِنُضْرَبَنَّ	Бізді міндетті түрде ұрсын (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

8) Нун таъкид сакийланың бұйрық рай болымсыз етістігінің (нахий) негізгі етісіне (маълум) жалғануы:

لاَ تَضْرِبَنَّ	Ешқашан, ешқашан ұрма (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تَضْرِبَانِّ	Ешқашан, ешқашан ұрмаңдар (сендер, екі ер кісі) (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لاَ تَضْرِبُنَّ	Ешқашан, ешқашан ұрмаңдар (сендер, бірнеше ер кісі) (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تَضْرِبِنَّ	Ешқашан, ешқашан ұрма (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ تَضْرِبَانِّ	Ешқашан, ешқашан ұрмаңдар (сендер, екі әйел кісі) (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لاَ تَضْرِبْنَانِّ	Ешқашан, ешқашан ұрмаңдар (сендер, бірнеше әйел кісі) (жамъ, музаннас, мухатабат)
لاَ يَضْرِبَنَّ	Ол ешқашан, ешқашан ұрмасын (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يَضْرِبَانِّ	Олар (екі ер кісі) ешқашан, ешқашан ұрмасын (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لاَ يَضْرِبُنَّ	Олар (бірнеше ер кісі) ешқашан, ешқашан ұрмасын (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تَضْرِبَنَّ	Ол (әйел кісі) ешқашан, ешқашан ұрмасын (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ تَضْرِبَانِّ	Олар (екі әйел кісі) ешқашан, ешқашан ұрмасын (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لاَ يَضْرِبْنَانِّ	Олар (бірнеше әйел кісі) ешқашан, ешқашан ұрмасын (жамъ, мүәннас, ғайибат)
لاَ أَضْرِبَنَّ	Мен ешқашан, ешқашан ұрмайын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نَضْرِبَنَّ	Біз ешқашан, ешқашан ұрмайық (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

9) Нун таъкид сакийланың бұйрық рай болымсыз етістігінің (нахий) ырықсыз етісіне (мажхул) жалғануы:

لاَ تُضْرَبَنَّ	Сені ешқашан, ешқашан ұрмасын (вахид, мүзәккар, мухатаб)
لاَ تُضْرَبَانِّ	Сендерді (екі ер кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмасын (тасния, мүзәккар, мухатабайн)
لاَ تُضْرَبُنَّ	Сендерді (бірнеше ер кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмасын (жамъ, мүзәккар, мухатабийн)
لاَ تُضْرَبِنَّ	Сені ешқашан, ешқашан ұрмасын (вахида, мүәннас, мухатаба)
لاَ تُضْرَبَانِّ	Сендерді (екі әйел кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмасын (тасния, мүәннас, мухатабатайн)
لاَ تُضْرَبْنَانِّ	Сендерді (бірнеше әйел кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмасын (жамъ, мүәннас, мухатабат)
لاَ يُضْرَبَنَّ	Оны ешқашан, ешқашан ұрмасын (вахид, мүзәккар, ғайиб)
لاَ يُضْرَبَانِّ	Оларды (екі ер кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмасын (тасния, мүзәккар, ғайибайн)
لاَ يُضْرَبُنَّ	Оларды (бірнеше ер кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмасын (жамъ, мүзәккар, ғайибийн)
لاَ تُضْرَبَنَّ	Оны ешқашан, ешқашан ұрмасын (вахида, мүәннас, ғайиба)
لاَ تُضْرَبَانِّ	Оларды (екі әйел кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмасын (тасния, мүәннас, ғайибатайн)
لاَ يُضْرَبْنَانِّ	Оларды (бірнеше әйел кісіні) ешқашан, ешқашан ұрмасын (жамъ, мүәннас, ғайибат)
لاَ أُضْرَبَنَّ	Мені ешқашан, ешқашан ұрмасын (вахид(а), мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)
لاَ نُضْرَبَنَّ	Бізді ешқашан, ешқашан ұрмасын (жамъ, мүзәккар, мүәннас, мутакаллим)

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Бұйрық рай болымсыз етістігі (нахий) неше формада жіктеледі?

2. Нун таъкид дегеніміз не? Оның неше түрі бар?

3. Нун таъкид хафийфа жіктелудің қай формаларында қолданылады? Ал нун таъкид сакийла ше?

4. Өткен сабақтардың мысалдарында келтірілген етістіктерді нахий етістігі бойынша жіктеңіз. Сондай-ақ оларға нун таъкид қосыңыз.

 

Исм заман және исм макан

Исм заман – суласий мужаррат баптарында يَفْعِلُ қалыбындағы етістіктерде келетін (амал-әрекет жасалған) мезгіл есімі және исм макан – (амал-әрекет жасалған) мекен есімі және суласий мужаррат баптарындағы мисал етістіктерінде ع әрпінің орнында кәсра келетін مَفْعِلٌ қалыбына ие. Мысалы:

ضَرَبَ / يَضْرِبُà مَضْرِبٌ (يَفْعِلُ فَعَلَсахих етістік);

وَعَ