ТЕМА. Побудова програм занять

Дата добавления: 2015-03-11; просмотров: 981

Представляют собой безмасштабную схему сети трубопроводов (с оборудованием), при помощи которой обеспечивается выполнение всех операций по перекачке жидких нефтепродуктов.

Для составления схемы необходимо знать число и объем операции, и их одновременность, а также номенклатуру хранилищ нефтепродуктов.

Технологический план

Представляет собой технологическую схему, нанесенную в масштабе на генеральный план нефтебазы. По этому плану для каждого трубопровода составляется профиль трассы, который имеет следующие графы:

1) в первой подчеркивается сплошной линией профиль земной поверхности и жирной линией указывается положение трубопровода;

2) во второй указывается ситуация вдоль трассы трубопровода (колодцы, насосные, пересечение дорог и т.д.);

3) в третьей приводятся красные отметки – требуемые отметки поверхности Земли;

4) в четвертой даются фактические отметки поверхности Земли наиболее характерных точек (разность отметок третьей и четвертой отметок составляет величину выемки или подсыпки грунта);

5) в пятой указывается отметки нижней части трубопровода (при подземной прокладке – отметки дна траншеи);

6) в шестой приводятся расстояния между характерными точками трассы, а также указывается пикеты через каждые 100 м и километровые столбы;

7) в седьмой приводятся уклоны трубопровода и расстояния, на которых этот уклон должен быть выдержан.

При помощи профилей можно: подсчитать объем земляных работ при прокладке трубопроводов; проверить работу всасывающих линий построением графиков остаточных напоров; определить «мертвые» остатки нефтепродуктов в резервуарах, которые не могут быть откачаны насосами; выявить наличие «мешков» в трубопроводах, мешающих освобождению их от нефтепродуктов.

Основная литература: 1 осн. [19-22], 2 осн. [215-217]

Дополнительная литература: 3 доп. [-]

Контрольные вопросы:

1. Роль и значение нефтебаз.
2. Общая характеристика нефтебаз.
3. Основные операции, производимые на нефтебазах в зависимости от их назначения.
4. Отличительные особенности нефтебаз по их классификации.
5. Состав основных сооружений и вспомагательных систем нефтебаз.
6. Оновные задачи совершенствования нефтебаз.

дәріс тақырыбы. Радиоарналар. Радиотолқындардың диапазоны. Радиотехникалық жүйелер

Аналогтық және цифрлық радиоарна құрылымы. Қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің дамуы ақпаратты таратудағы, өңдеудегі, түрлендірудегі, қорғаудағы және қолданудағы күрделі шапшаң өзгерістермен байланысты. Бұл өз кезегінде қоғамның жан-жақты өміріне айтарлықтай әсер етеді. Мұндай даму радиотехника, радиоэлектроника және байланыс теориясы сыяқты ғылым салаларының жетістіктері нәтижесінде мүмкін болды.

Радиотехника – ғылыми-техникалық сала, оның шешетін негізгі мәселелері:

1) радиодиапазонға жататын электромагниттік тербелістер мен толқындарды генерациялау, күшейту, сәулелендіріп шығару және қабылдау ұстанымдарын зерттеу;

2) осы тербелістер мен толқындарды ақпаратты тарату; сақтау және түрлендіру мақсаттары үшін іс жүзінде пайдалану.

Өзінің бастапқы даму сатысында, радионы орыс ғалымы А.С.Попов және итальян ғалымы Г.Марконидың ойлап табуынан кейін (1895ж), радиотехника көбінесе бірнеше жүздеген немесе мыңдаған метр толқын ұзындықтары бар электромагниттік тербелістерді қолдана отырып электр байланыс мәселелерін шешумен айналысты. Қазіргі уақытта радиотехниканың қолданыс аясы әлдеқайда ұлғайды. Радиобайланыс, теледидар, радиобасқару, радиолокация, радионавигация, медицина мен биологиядағы радиоэлектрондық құралдар, геофизикадағы радиотехникалық әдістер және т.б. – радиотехниканың қолданылатын тіптен толық емес салаларының тізімі.

Іргелес техникалық облыстарға (электроникаға, есептеу техникасына) радиотехниканың енуінен жалпылай радиоэлектроника деп аталатын жаңа үлкен ғылыми-техникалық сала пайда болды.

Радиотехниканың физикалық негіздерін зерттейтін ғылым радиофизика деп аталады.

Жоғарыда айтылғаннан көрініп тұр, радиотехника мен радиоэлектроника бір-бірімен өте тығыз байланыстағы салалар, сондықтан осы атаулар көбінесе бірін-бірі алмастырып қолданыла береді.

Қазіргі кезде радиотехникадан бөлініп, күшті дамып келе жатқан пәннің бірі байланыс теориясы. Байланыс жүйелері адаамдар өмірінде маңызды орын ала бастады; олар жеке елдерді, континенттерді және ғарыштағы нысандарды біріктіреді және жақындастырады. Кейінгі жылдар сымдық, оптика-талшықтық байланыс жүйелерімен қатар жер серіктері арқылы және қозғалмалы радиобайланыс жүйелерінің қарқынды дамуымен ерекшеленеді.

Қазіргі әртүрлі радиотехникалық жүйелер мен құрылғылар көмегімен, информацияны тарату, электромагниттік тербелістерден информацияны бөліп алу, өңдеу, сақтау және бейнелеу сыяқты мәселелер шешіледі .

Таратылуға тиіс және белгілі қалыпта көрсетілген информация хабар деп аталады . Хабар телеграмма мәтіні, телефон, факс, радио, теледидар, немесе телеграф арқылы берілетін әртүрлі мәліметтер түрінде болуы мүмкін.

Хабар (информация) қандай да болмасын қашықтыққа белгілі материалды тасымалдаушы көмегімен берілуі мүмкін. Мысалы пошта арқылы хабар бергенде материалды тасымалдаушы ретінде қағаз қолданылады. Радиотехникада және байланыс теориясында хабар тасымалдаушы ретінде әртүрлі сигналдарды пайдаланады.

Сигнал (латынша signum – белгі) - кезкелген бақылау нысаны күйі туралы информацияны тасымалдайтын физикалық процесс (құбылыс). Сигнал информацияны (ақпаратты) кеңістік және уақыт бойынша тасымалдайды. Физикалық табиғаты бойынша сигналдар электрлік, сәулелік, дыбыстық ж.т.б. болуы мүмкін. Радиотехникада негізінен электрлік сигналдар қолданылады. Электрлік сигнал хабарды уақыт бойынша таратады. Сондықтан ол әрқашан уақыт функциясы болып табылады, тіпті хабар уақытқа тәуелді болмаса да.

Әдетте, тікелей хабарларды бейнелейтін электрлік сигналдар кішкене қуатты және төменгі жиілікті болып келеді. Физика қурсынан белгілі төменгі жиілікті сигналдар бос кеңістікке эффективті түрде сәулеленіп шыға алмайды. Оларды тікелей тек қана сымдар немесе кабельдік желілер (телефондық, телеграфтық байланыс және т.б.) арқылы беруге болады.Информацияны таратып беру үшін арнайы электрлік сигналдарды (хабар тасымалдаушылар) пайдаланады, олар ретінде бос кеңістікте жақсы сәулеленіп шығатын және таралатын қуатты жоғары жиілікті гармоникалық электромагниттік тербелістер (алып жүруші) (тасымалдаушы тербелістер), қолданылады. Осы тасымалдаушы (алып жүруші) тербелістерде пайдалы информация жоқ.Байланыс каналдары бойынша берілетін пайдалы информация (ақпарат) тасымалдаушы (алып жүруші) тербелістің бір немесе бірнеше параметрлері арқылы жіберіледі.

Электромагниттік тербелістің толқын ұзындығы оның циклдық жиілігі және жарықтың таралу жылдамдығымен мынадай формуламен байланысқан:

l = с/f (1.3.)

мұнда с = 3×10⁸ м/с – жарық жылдамдығы; f – жиілік, Гц.

Қазіргі радиотехникада және байланыс теориясында 10 нан 10¹³ Гц дейінгі жиіліктер диапазонында (радиодиапазонда) орналасқан электромагниттік тербелістерді пайдаланады. Осындай жиіліктегі электромагниттік тербелістерді радиотолқындар (көбінесе жәй толқындар) деп атауға келісілген.

1.1 – кестеде радиотолқындардың диапазондары мен оған сәйкесті радиожиіліктер диапазондарының жалпы қабылданған халықаралық классификациясы берілген.

1.1 -–кесте

Тұрақты және сенімді радиобайланысты қамтамасыз ету үшін тасымалдаушы тербелістің толқын ұзындығы маңызды болып табылады. Информацияны таратудың нақты жүйесі үшін радиотолқындар диапазонын таңдауға электромагниттік толқындардың сәулеленіп шығуы мен таралуына, осы берілген диапазонда болатын бөгеуліктер сипатына, хабар көрсеткіштеріне, тарататын және қабылдайтын антенналардың сипаттамалары мен өлшемдеріне тәуелділігі әсер етеді.

Радиотолқындардың диапазондарға бөлінуі (1.1-кесте) негізінен олардың таралу ерекшеліктерінен туындайды да, қайсысы қандай облыста қолданылатынын анықтайды. Бұл жағдайда және осы диапазондағы радиосигналдарды генерациялаудың, қабылдаудың және күшейтудің техникалық мүмкіндіктері, берілетін пайдалы төменгі жиілікті сигналдың жиіліктер спектрі ені және берілген диапазондағы әсер ететін шуылдар мен бөгеуліктер деңгейі ескеріледі.

Радиотехникалық жүйелердің негізгі бөлігі радиоарна болып табылады. Радиоарна радиотаратқыш пен радиоқабылдағыш құралдарынан және байланыс желісінен тұрады. Хабарламаны сигналға түрлендіретін құрылғыны – таратқыш, қабылданған сигналды хабарламаға түрлендіретін құрылғыны – қабылдағыш деп атайды.

Радиоарнаның маңызды бөлігі байланыс желісі болып табылады. Ол қабылданған хабардың сенімділігіне айтарлықтай ықпал етеді. Байланыс желісі деп физикалық ортаны (бос кеңістік, кабельдер, толқынжолдар , талшықты-оптикалық жолдарды және т.б. ) және сигналдарды таратқыштан қабылдағышқа тасымалдау үшін қолданатын аппараттық жабдықтарының жиынтығын атайды. Радиобайланыс жүйелерінде кеңістіктік аймақ байланыс желісі болып абылады. Онда, таратқыштан қабылдағышқа дейін электромагниттік толқындар таралады.

Радиоарнаның жалпы құрылымдық сұлбасы 1.1- суретте көрсетілген. Антенналы–фидерлік, электронды–есептеуіш және т.б. құрылғылар радиотехникалық жүйелердің құрастырушы бөлігі болып табылады.

Ақпаратты таратудың радиотехникалық жүйелері қашықтыққа электромагниттік тербелістер көмегімен ақпаратты (хабарды) таратып жеткізуге арналған. Оларға әртүрлі байланыс, радио хабар, теледидар жүйелері жатады. Қандай-да болмасын арналуы бар (байланыстық, телеметрикалық, теледидарлық, командалық және т.б.) ақпаратты тарату радиотехникалық жүйелеріне тән қасиет радиотаратқыш пен радиоқабылдағыш құралдарының кеңістікте бір-бірінен қашықтықта орналасуы.

1.1–сурет. Радиоарнаның жалпыланған құрылымдық сұлбасы

Ақпаратты таратудың радиотехникалық жүйелерінің жұмыс істеуі қоршаған ортаға таратқыш антенналар арқылы сәулеленіп шығатын электромагниттік тербелістердің еркін таралуына негізделген.

Радиотаратқыштан таратқыш–антенналарға жоғары жиілікті ( тасымал-

даушы) тербелістер жеткізіледі, оның параметрлерінің бірі таралатын хабар заңымен өзгереді. Белгілі бағытта таралған радиотолқындар қабылдағыш антеннаға жетеді. Қабылдағыш антеннада олардың әсерінен берілген ақпараттың жоғары жиілікті токтары пайда болады.

Тасымалдаушы тербелісінің амплитудалық модуляциясы бар байланыс жүйесінің аналогтық арнасының (үзіліссіз сигналдардан тұратын) құрылымдық сұлбасын қарастырайық. Көрнектілік үшін оның кейбір нүктелерінде сигнал эпюрлері қарапайымдалған түрде көрсетілген (1.2 - сурет).

Кез-келген байланыс жүйесінің маңызды бөлігі таратылатын хабар көзі. Жалпы жағдайда бастапқы хабар электрлік сипатта емес, сондықтан оны сигналдың электрофизикалық түрлендіргішінің көмегімен электрлік (бірінші ретті) сигналға түрлендіру керек, оны сигналды түрлендіргіш деп те атауға болады. Мысалы, сөзжәне музыканы таратқанда мұндай түрлендіру р – микрофонмен іске асырылады , бейнені бергенде – теледидарлық түтікше-лермен , телеграфияда- телеграф аппараты көмегімен мәлімет элементтері

(әріптер) тізбегі кодтық символдар тізбегіне (0,1 немесе нүкте, тире) ауыстырылады, ол бір мезгілде тұрақты токтың электрлік импульстер тізбегіне түрленеді, электрлік емес үрдістер немесе шамалар туралы ақпарат таратқанда арнайы сезгіштер(датчиктер) қолданылады. Соңғы уақытта радиоарнаның құрылымдық сұлбасында хабар таратқыш пен сигналдарды түрлендіргіш біріктіріледі. Ол бірінші реттік хабар көзі деп аталады.

Жоғарыда атап өтілді, таратылатын (бірінші ретті) сигнал төмен жиілікті. Алайда төмен жиілікті деген атау мұнда шартты түрде келтірілген, өйткаені теледидарлық сигналдың шамамен 0…6 МГц жолақты спектрі бар.Сондықтан кейбір жағдайда бірінші ретті сигналдарды тікелей байланыс жолдары арқылы таратады. Осындай жағдай, мысалы, кәдімгі қалалық телефон байланыстарында орын алған. Алыс қашықтыққа сигналды тарату үшін (кабелмен, оптикалық талшықпен немесе радиоарнамен) бірінші ретті сигналдар жоғары жиілікті сигналдарға түрлендіріледі.

Хабардың электрлік сигналға түрленуі қайтымды болуы керек. Бұл жағдайда шығыс сигнал арқылы бастапқы бірінші ретті сигналды қайта қалпына келтіруге болады, яғни жіберілген хабардағы барлық ақпаратты алуға болады. Әйтпесе, сигнал таратылғанда ақпараттың бір бөлігі жоғалып кетуі мүмкін.

Таратқыш құрылғы сигнал түрлендіргішінен басқа да, таратқыштан (оның құрамына модулятор, тасымалдаушы жиілік генераторыжәне қуат күшейткіші кіреді)және тарататын антеннадан тұрады. Хабар тарату үшін сигналды алдын ала тасымалдаушы жоғары жиілікті электромагниттік тербеліске ілестіріп енгізіп жіберу керек. Бұл процесс таратқыш модулятор арқылы жүзеге асырылады. Үрдіс нәтижесінде тасымалдайтын тербелістің бір немесе бірнеше параметрлері таралатын хабар заңымен өзгереді, ол модуляция деп аталады. Модуляцияланған жоғары жиілікті тербелісті екінші ретті сигналға жатқызады және оны радиосигнал деп атайды.

Хабарды радиоарна арқылы жібергенде модуляцияның бірнеше түрін қолданады: амплитудалық, жиіліктік, фазалық, импульстік, импульсті-кодалық және т.б.

Модуляцияланған электромагниттік тербелістің (радиосигналдардың) таралуы мен қабылдануы антеннаның көмегімен жүзеге асады.

Қабылдағыш антеннаның көмегімен ұсталатын жоғары жиілікті радиосигналдар қабылдағышқа түседі. Қабылдағыш антенна таратушы антеннадан шығатын энергияның өте кішкентай бөлігін ұстайды, сондықтан қабылданған модуляцияланған тербелістер алдын-ала таңдаушы күшейткішке беріледі, ол сигналды күшейтумен қатар қабылдағыш антеннаға бірдей түсетін бөтен көптеген радиосигналдар мен кедергілердің жиындарынан пайдалы радиосигналдарды бөліп алады. Таратқыш құрылғының шығысында арналық сигналдың u(t) түрін қабылдаған s деген әлдебір хабарды беру керек болсын. Беру кезінде u(t) сигнал ережеге сәйкес өзгеріске ұшырайды және оған r(t) бөгеуліктері қабаттасады. Қабылдағыш құрылғы бұрмаланып келген ú(t) сигнал мен бөгеулік r(t) қосындысы болып табылатын қабылданған тербелісті z(t) =ú (t) + r(t) өңдейді және сол бойынша өлдебір қателікпен берілген хабарды s сипаттайтын ś хабарды қайта қалпына келтіреді Басқаша айтқанда, қабылдағыш z(t) тербелісіне анализ жасау негізінде мүмкін хабарламаның қайсысы берілгенін анықтау керек. Сондықтан қабылдағыш құрылғы байланыс жүйесінің өте жауапты және күрделі элементі болып табылады.

Радиосигналдарды күшейту және түрлендіру қабылдағыштың келесі каскадаларында жүзеге асырылады.

Детектор (латын тілінен detectio – табу) немесе демодулятор модуляцияға кері процесті жүзеге асырады. Ол қабылданған, күшейтілген және түрлендірілген жоғары жиілікті модуляцияланған тербелістен берілген сигналды ажыратып алады. Демодуляцияның міндеті – модуляцияланған сигналдағы ақпаратты мүмкіндігінше қалпына келтіру. Сондықтан детекторға қойылатын басты талап – берілетін сигналдың қабылдаушыға бұрмаланбай, бастапқы қалпында жеткізілуі.

Сандық (дискретті) байланыс жүйесі.Сандық (дискретті, импульсті) тарату жүйесінде сигнал энергиясының сәулеленуі үзіліссіз емес, қысқа радиоимпульстер тізбегімен беріледі. Бұл үзіліссіз тасымалдаушыдағыдай, бірдей жалпы сәулелену энергиясында сәйкесті импульсте ең жоғары қуатты ұлғайтуға және осы арқылы қабылдаудың бөгеулікке орнықтылығын арттыруға мүмкіндік береді. Импульстік байланыс жүйелерде біріншілік е(t) сигналдың тасымалдаушысы ретінде видео және радиоимпульстердің периодты тізбегін пайдаланады.

Байланыстың сандық(дискреттік) жүйесінің қазіргі заманғы радио-арнасының жалпыланған құрылымды сұлбасын қарайық, онда түсінікті болу үшін көрнекті нүктелердегі сигналдардың қарапайымдалған эпюралары бейнеленген (1.3- сурет).

Үзіліссіз хабарларды дискретті (сандық) байланыс жүйесімен таратуға болады. Ол үшін оларды уақыт бойынша дискреттеу, деңгейі бойынша кванттау және кодалау амалдарының көмегімен сандық қалыпқа түрлендіреді.

1.3 – сурет. Сандық байланыс жүйесі радиоарнасының құрылымдық сұлбасы

Цифрлық радиобайланыс жүйесінің таратушы құрылғысында таратылатын сигналдың кодалануы кодер деп аталатын цифрлық микросхемамен іске асырылады. Кодер шығысында таратылатын біріншілік сигнал цифрлық кода түрінде болады, яғни әдетте бірдей ұзақтылығы бар импульстер (“бірліктер”) және бос үзілістер (“нөлдер”) әлдебір тізбегі түрінде.

Таратқыш модуляторында тасымалдаушы тербеліс кодерден алынған импульстік тізбекпен модуляцияланады. Цифрлық байланыс жүйесінде импульсті-кодалық модуляция (ИКМ) жиі қолданылады. ИКМ қолданылған жағдайда үздіксіз сигналдың дискретті мәндері кодалық комбинация түрінде беріледі. Екілік көрсетімді қолданғанда, кодтық комбинация үздіксіз сигналдың дискреттік есептемесі сәтіндегі сәйкесті деңгейіне тең бүтін санды бейнелеуі мүмкін.

Қабылдағышта сигналды радиожиілікте күшейткеннен кейін, аралық жиіліктік сигналдан (қабылданған екіншіік сигнал) демодулятордың көмегімен кодалық символдардың тізбегі алынады (біріншілік сигнал). Содан кейін декодерде осы символдарды декодалау жүргізіледі. Декодалау қабылданған кодалық символдар бойынша мәліметті қайта қалпына келтіруден тұрады. Декодерден шығысынан қалпына келтірілген аналогтік сигнал мәліметті алушыға жеткізіледі.

Ақпаратты таратудың қазіргі заманғы цифрлық жүйесінде аналогті-сандық құрылғылардың салыстырмалы түрде тәуелсіз, жеке микросхемаларға біріктірілген екі тобы пайдаланылады: кодектер және модемдер. Кодек дегеніміз кодер-декодердің түрлендіргіш жұбы, ал модем – модулятор-демодулятордың түрлендіргіш жұбы

Ұялы радиобайланыстың қазіргі заманғы жүйелері. Осы уақытта істеп тұрған және ұялы байланысы бар перспективті жүйелер (ҰБЖ) бір мезетте байланыспен қатар, орналасу жерлері белгілі территориядағы, ұялы абоненттердің көп мөлшерін қамтамасыз етуге тиісті. Сондықтан тәжірибе жүзінде барлық ҰБЖ көпстанциялық қатынас әдісі бойынша құралған. Байланыс территориясында көпстанциялық қатынас (КҚ) сөзінің астында “бірмезетте олар арқылы ақпаратты қабылдауға және жіберуге болатын, бірнеше ұялы станциялардың (ҰС) ғарыштық ретрансляторына немесе базалық қабылдап жіберу станцияларының (БҚС) біреуіне хабарласуға мүмкіндік жатыр”,- деп түсінеді.

КҚ – тың ең жақын әдісін таңдау қиындығы, радиобайланыс жүйесінің сипаттамалары мен оптималды параметрлерін қамтамасыздандыратын, ортогональды сигналдардың базисін (ансамблін) табуында жатыр. Радиотехникада және ақпаратты беру теориясында ортогоналді сигналдардың базисін құру сигналдарды жиілігі, уақыты және формасы бойынша бөлуіне негізделген. Ортогоналді сигналдардың базистерін құру қабілеттеріне сәйкесінше КҚ – ны ұйымдастырудың үш негізгі әдістерін ерекшелейді. Жұмысты ұйымдастырудың ең қарапайым түрі – жиіліктік бөлінген каналдары бар көпстанциялы қатынас (ЖБКҚ, ағылшынша- FDMA), яғни мұнда әрбір жылжымалы станция спектрлі диапазонның берілген аумағындағы жиіліктік кейбір жатақтарымен жұмыс істейді.Көрші каналдардың жұмысшы жатақтарының аралығында,түрлі жылжымалы станцияялардың қабылданатын талапқа сай дәлдікпен бөле алатын, онша үлкен емес жиіліктік қорғаныш интервалдары қарастырылған. Бірақ барлық елдерде пайдаланатын жиіліктік спектр – аса бағалы стратегиялық қор және бұл орны толмас мемлекеттік ресурс.

Жиіліктік спектрдің шектеулігі, уақыттық бөлінген каналдары бар көпстанциялы қатынастыпайдаланатын (УБКҚ, ағылшынша-TDMA), жылжымалы байланыс жүйелерінің таралуына әкеп соқты. Мұндай қатынаста жылжымалы станциялардағы сигналдардың ортогоналдігі, олардың әрқайсысы үшін жарықталыну немесе сигналдарды қабылдау үшін анықталған, периодты қайталанатын уақыттық интервалдық, - TDMA – кадрдың ерекшеленуімен жетістік алады. Кадрдың ұзақтығы негізінен жүйелік трафиктің (ақпараттық жүктемелеумен, ақпараттық жіберілетін ағындарымен, байланыс желісі арқылы келіп түсетін ақпараттардың мөлшерімен) анықталады. базалық және жылжымалы сигналдардың жарықталыну интервалдары өзара синхрондалған, яғни бұл адамдардың уақыттық бөгеттенуін/ жабылуын жоққа шығарады немесе болдырмайды.

Жылжымалы байланыс ұйымдастырудың 3- ші әдісі – кодтық бөлінген каналы бар көпстанциялы қатынас(КБКҚ; ағыл - CDMA) кеңжолақты немесе шу тектес сигналдарды пайдалануға негізделген. КБКҚ (CDMA) стандартты ұялы радиобайланыс жүйелерінде каналдардың жиіліктік те, уақыттық та бөлуінің барлық артықшылықтарын пайдаланады. біріншіден, сигнал үлкенұзақтыққа ие, уақыт бойынша орналасқан, және сондықтан шындық жарықталу қуаты, орташа қуат бірдей болғанымен, ЖБКҚ және УБКҚ –ге қарағанда әлдеқайда аз. Екіншіден, үлкен ұзақты сигналдарда жарықталыну импульсінің күшті және қуатты фронттары жоқ. Үшінші артықшылығы – CDMA байланыс жүйелері, сөйлесулердің идеалды жасырындылығын және кедергіден қорғағыштықты қамтамассыздандыратын, көптеген кодтық комбинацияларды енгізуге мүмкіндік береді. Жоғарыда бірөлшемді сигналдардың бөліну әдістері қарастырылғанын атап өтейік. Байланыс және басқа ралиотехникалық ақпараттық жүйелерде, радиотолқындардың кемуіне және олардың кеңістік поляризациясына бағытталған, кеңістіктік бөлінуімен көпстанциялы қатынастың (КБКҚ) түрлі әдістері қолданылады.

Қазіргі қозғалмалы жүйелік байланысты үлкен бес топқа бөлуге болады:

● Қозғалмалы байланыстың ұялық жүйесі (ҚБҰЖ)

● Қозғалмалы байланыстың профессионалдық жүйесі (ҚБПЖ);

●Жекеленген радио шақырулардың жүйесі (ЖРШЖ), немесе пейджингтік жүйе (ағылшынша, paging – жазбалы хабар);

● Жерсеріктік байланыстың дамыған жүйесі (ЖБДЖ)

● Сымсыз телефондар жүйесі (СТЖ)

Барлық тізіп шыққан жүйелер үшін ұялы концепция негізінде дамыған байланыстар құрылған.

Негiзгi әдебиет:2[8-68]; 6[ 33-46];