Правових засобів

Дата добавления: 2015-03-11; просмотров: 599

1. «Жоба» сөзіне байланысты ұғым-түсініктер

2. Жобалау әрекетін қолданудағы шешілетін негізгі талаптар:

3. Жобалау түрлері

4.

Жоба» сөзіне байланысты ұғым-түсініктер:

- жоспар, түпкі ой;

- жоба–болашақтың заттануы;

- техникалық-әлеуметтік жобалар;

- латынша proektus–алға ұмтылған, алға ұмтылу–даму деген ұғым береді

- жоба–жоспар, нобайлау;

- жоба–жобалау, ал жобалау болған жерде зерттеу мен нәтижелер болады. Жоба–орыс түсіндірме сөздігіне сай бұл–ниет, жоспар; ағылшын түсіндірме сөздігіне сай–белгілі мақсатқа жету үшін мұқият ұйымдастырылған және ойластырылған жұмыс бөлігі.

Жобалау әрекеті әр түрлі әлемдегі оқу жүйелеріне көптеп енуде. Ол оқушыға жекелеген білім жиынтығын беріп қана қоймай, өздігінен білім алуына, алған білімдерін танымдық проблемаларды шешуге қолдануға мүмкіндік береді.

Жобалау оқушылардың өз бетімен білім алу әрекетін ұйымдаструға негіз болады.

Бұл жүйе Д.Дьюи, Лай. Торндайк т.б. американдық ғалымдардың идеяларына негізделіп жасалған. Олардың басты идеялары:

- өз еркімен таңдап алған әрекетті ғана бала қызығып орындайды;

- әрекет оқу пәні арнасына құрылмайды;

- нағыз оқыту еш уақытта бір жақты болмайды, қосымша міндеттер де маңызды.Ұраны «Бәрі өмірден, бәрі өмір үшін»

Мақсаты: оқушылар жасалған жағдайды пайдаланып:

- әр түрлі дерек көздерінен қажетті білімді өз бетімен және шын көңілмен қуана алады;

- танымдық және тәжірибелік міндеттерді шешу үшін бар білімін пайдалануды үйренеді;

- әр түрлі топтармен жұмыс істей отырып, қарым-қатынас дағдыларын меңгереді;

- өзінің зерттеу дағдыларын дамытады (проблеманы көре білу, ақпарат жинау, бақылау, эксперимент жасау, талдау, болжам құру, жинақтау).

Жоба қорғауға баулу оқушыларды өздік жұмысына бағыттаудың бірден-бір тиімді жолы болып табылады. Жоба қорғау үшін ұсынылатын тақырыптар зерттеуге, ізденіске бағыттайтындай пән негізіндегі талдау түрлерін қамтитындай сипатта болу керек. Жоба тақырыбының бірнеше нұсқалығы оқушы таңдауына мүмкіндік туғызады және қандай түрде қорғайтыны оқушылардың өзінің қалауына қалдырылатын болғандықтан, қызығушылығын арттырады.

Жобалау әрекетін қолданудағы шешілетін негізгі талаптар:

1.Зерттеушілік, шығармашылық мағынада маңызы бар проблемалардың қарастырылуы;

2.Күтілетін нәтижелердің тәжірибелік, теориялық, танымдық маңыздылығы;

3.Оқушылардың өздік іс-әрекеті;

4.Жобаның мазмұндық бөлігін құрастыру;

5.Зерттеу әдістерін қолдану;

Жобалау әрекетінің тақырыбын таңдау жағдаяттарға байланысты түрліше болады. Дегенмен, жоба тақырыбы өмірлік өзектілігі бар және оны шешуге оқушының әр түрлі аумақтағы білімі мен шығармашылық ойлау қабілетін зерттеушілік дағдыларын қамтитын сұрақтарға құрылғаны дұрыс. Орындалған жоба нәтижелері (материалдар) тиісті деңгейде рәсімделуі тиіс.

Жобалау түрлері:

1.Жобалауда көбіне қолданылатын әдістер: зерттеу, шығармашылық, рөлдік-ойындық, таныстыру-бағыттау, т.б.

2.Жобаны бағыттау: тікелей, жасырын.

3.Қарым-қатынас: бір мектеп, бір сынып, қала, аймақ, халықаралық оқушылар арасында.

4.Жобаға қатысушылар саны.

5.Жоба уақыты: тақырып ауқымына сай.

Жобалау түрлері:

Зерттеу әдісті жоба: Мұндай жобалар құрылымы жан-жақты ойластырылған, мақсаты айқын, барлық қатысушылар үшін өзектілігі бірдей, әлеуметтік маңызы бар. Алынатын нәтижені өңдеу, жасалатын тәжірибелер мұқият қарастырылған. Зерттеу қисынына толықтай бағындырылып, нағыз ғылыми зерттеулерге мейлінше жақындастырылған.

Шығармашылық әдісті жоба: Бұл жоба түрінде құрылыс нақтыланбайды, тек жоспарланып, күтілетін нәтиженің жанрына бағына отырып дамиды. Бұл жағдайда күтілетін нәтижені ұсыну түріне қарай ойластыру керек.

Ойын, шытырман әдісті жоба: Мұндай жобада құрылым соңына дейін ашық күйінде қалады. Қатысушылар жоба түрі мен мазмұнына қарай өздеріне әр түрлі рөлдерді таңдап алады. Күтілетін нәтиже жоба басында анықталуы немесе соңында көрінуі мүмкін. Бұл жобада шығармашылық деңгей өте жоғары болады. Дегенмен, әрекет рөлдік, ойындық-шытырмандық болып қала береді.

Мұғалім әрекетінің жалпы жұмыс жүйесі төмендегідей болады: оқыту технологияларын кіріктіру және жобалау технологиясын қолдану.

Жобалау технологиясын күрделі тарауларды жинақтауда, модульдік оқыту технологиясының қорытындылау бөлімінде қолдану тиімді. Оқу бағдарламасын модульдік оқыту жүйесіне негіздей отырып, кіріспе бөлімдегі дәріс оқуда проблемалы оқыту әдісін басшылыққа алу; сөйлесу бөлімінде «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясының (Жигсо-I, II , Проблемамен саудалас, Өзара оқыту, Әдебиет үйірмесі т.б.) стратегияларын, нақты жағдаяттармен оқыту әдісі технологиясын, қорытынды бөлімде жобалау технологиясын қолдану, яғни кіріктіре қолданудың оқу тиімділігін арттырудағы мәні зор.Қорытынды сабақта қарастырылатын жоба тақырыптары кіріспе бөлімдегі оқу модулінің құрылымымен таныстыру барысында ұсынылады.

Осы тұста айта кететіні оқушыдан тақырып негізінде жоба тақырыбының мақсат-міндетін анықтау, болжамын қоя білу талап етіледі. Жобаны әзірлеу барысындағы оқушының өзіндік ізденісі мен еңбектенуі аса маңызды. Бұл оқушылардың ғылыми ізденімпаздық қабілетін арттырады әрі шығармашылыққа баулиды. Ал жоба қорғау сабағында оқушылардың өз жұмысына және өзгенің жұмысына сараптама жасауы жауапкершіліктерін арттырады. Жобаға сарапшылар төмендегідей өлшемдер бойынша төрелік етіп, сараптама жасайды:

1. Тақырыпты мақсаты мен өзектілігіне сай аша білуі. Болжам қоя білуі.

2. Ғылыми ізденісі , жаңалығы, шығармашылығы.

3. Талдай білуі, көрнекілік қолдануы .

4. Сөйлеу мәдениеті және шешендік қабілеті.

Әзірленген жоба туралы пікір айтқанда оқушылардың басшылыққа алатыны:

1. Әзірленген жобаның маңыздылығы

2. Жобаның күшті жағы

3. Жобаның әлсіз жағы

Жоба қорғау барысында оқушылардың өзара қойған сұрақтары да, мұғалім тарапынан қойылған бағыттаушы сұрақтар да аса маңызды. Жобалау технологиясы негізінде өткізілген сабақтар оқушы тұлғасының іс-әрекет барысында қалыптасуына жағдай жасайды. Жобалау технологиясында төмендегідей іс-әрекеттер жүзеге асуы тиіс:

1.Ақпарат жинау

2.Ақпаратты алғашқы сұрыптау

3.Алғашқы күндердің нәтижесін қорыту

4.Кері байланыс

5.Нәтижені бағалау

Мұнан бөлек мұғалім мен оқушының бірлескен әрекеті жоба түрі мен нәтижеге сай күнделікті жоспарланып, жүзеге асып отырады. Оқушының әрекетке қатысын көрсететін «оқушы күнделігін» жүргізіп отыру абзал. Ол кезегінде түзету жұмыстарын енгізгенде, келешекте басқа жоба құрғанда қателіктерге жол бермеуге септігін тигізеді. Жалпы әрекеттердің өту барысы, әрекеттің оң және теріс ықпалдары, ескертпелер тіркеліп отыратын «мұғалім күнделігінің» орны да ерекше .

Зерттеушілік сипаттағы жобалауға оқушыларды баулу үшін мұғалім тарапынан жасалатын қадамдарға тоқталатын болсақ:

1)Кафедраларға пән негізінде кітаптарын тарату

2) Белгілі бір модульді таңдап алу ;

3) Сол модуль бойынша бірнеше жоба тақырыптарын түзу;

4) Тақырыптардың ішінен бір ғана маңызды деген тақырыпты таңдап алып, мақсат қою; Проблемалық тақырыптар болуы керек.

Жоба қорғау сабақтарына ұсынылатын, оқушыны мәтінді талдай оқу жұмыстарына бағыттайтын сипаттағы тапсырмалар негізі жоба тақырыптарынан бастау алады. Көлемді шығармаларды оқушының мақсат қоя оқуы жүзеге асырылады.

Жобалау технологиясы бойынша оқушылармен жұмысты ұйымдастыру тәжірибесінен

Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі жаңа формация мектібінде жұмыс істеп жүрген педагогтардың алдында тұрған негізгі проблемалар бар:

Баланы оқи білуге үйрету.

Баланы ойлауға үйрету.

Баланың өзін өзі тұлға ретінде дамуына жағдай жасау.

Осыған сай мектеп білімі түбегейлі жаңартылып, мұғалімнің қызметінің мақсаттары кеңейіп, үлкен өзгерістер болып жатыр.

Білім мазмұны да оқушылардан өз бетінше білім алуға, оны практикада қолдана білу қажеттілігін тәрбиелеуге бағытталған, яғни оқушыларды зерттеу мен жоба жасауға мақсатты әрі жүйелі түрде бағыттау керек.

Сондықтан да жобалау технологиясын ұйымдастыру тақырыбына арналған бұл жұмыстың өзектілігі осында.

Жұмыс зерттеу мақсаты: қазақ тілі сабақтары барысында және сабақтан тыс уақытта оқушылардың жоба жұмыстарын ұйымдастыру тәжірбиесін талдау, оның тиімділігін анықтау.

Зерттеу міндеттері:

1. Тақырып бойынша ғылыми жұмыстармен танысу.

2. Жұмыстың теориялық бөлімін жасау.

3. Оқушылардың жоба жұмыстарына талдау жасау.

4. Тақырып бойынша қорытынды жұмыстарды рәсімдеу.

Зерттеу әдістері:

1.Әдебиетке теориялық анализ жасау.

2. Сауалнама өткізу.

3. Жоспарлау.

4. Жеке оқушылармен және топ мүшелерімен сұхбат өткізу.

5. Модельдеу.

Күтілетін нәтиже:

Оқушылардың тілге деген қызығушылығының, ынтасының артуы.

Жасампаз және өнерпаз тұлғаның қалыптасуы.

Тілдік қорының кеңеюі.

Еңбекті бағалай білетін тұлға.

Жобалау технологиясы бойынша оқушылармен жұмысты ұйымдастыру тәжірбиесінен.

«Естігенімді – ұмытамын, көргенімді – есте сақтаймын, өз істегенімді – меңгеремін».

Конфуций

Оқудың қажеті неде?

Әркім осы «жеңіл» сұраққа өзінше жауап береді. Жоғарғы білімді адам да бұл сұраққа жауап беру үшін біраз ойланып қалады.

Оқу – көп білу үшін қажет.

Ал көп білудің қажеті неде?

Көп оқып, көп білсең – жоғарғы оқу орнына түсесің...

Онда оқу не үшін қажет? Одан әрі білім алу үшін бе?

ОҚУ – алдағы үлкен өмірде өз орныңды дұрыс таба білу үшін керек екен. Яғни оқу барысында оқушыны өз бетімен іздендіре отырып, өзіне деген сенімділік күшін тудырып, өз ойын анық жеткізе біліп, дұрыс шешім қабылдауға , яғни жеке тұлға болып қалыптасуына бейімдеу қажет.

Дәстүрлі сабақ беру жүйесінде оқушыны тұлға ретінде қалыптастыру мүмкін емес.

21- ғасырда әлемдік білім беру жүйесінің дамуындағы негізгі басымдықтарының бірі – мектеп білімін жаңарту. Ол оқушылардың неғұрлым өз бетінше білім алып, оны іс жүзінде қолдана білу қажеттілігін тәрбиелеуге бағытталған.

Оқушылардың зерттеу жұмысын ұйымдастыру және жоба жұмысын жасауға мақсатты әрі жүйелі түрде бағыттау керек екені – бүгінгі күн талабы.Сондықтан да жобалау технологиясының тиімділігі күннен күнге артуда.

Бұл технология әлемдік педагогикада жаңалық емес.Ағылшын тілінен аударғанда «cooperative learning» – бірге үйрену деген мағынаны білдіреді.

Түсіндірме сөздікте оған төмендегідей анықтама беріледі: Жобалау технологиясы – оқушылардың жоспарлау және күрделене беретін тапсырмаларды орындау арқылы меңгеретін білімі.

Жобалау технологиясы 19 ғасырдың 2- ші жартысында АҚШ ауылшаруашылығы мектептерінде пайда болған.Оның негізін қалаған – Джон Дьюи атты психолог және педагог, философ.Дьюидің ілімін жалғастырушы – Колумбия университетінің жанындағы мұғалімдер колледжінің профессоры Уильям Херд Килпатриктің ойынша, балаларды өз жұмысының жемісін көруге ынталандыру арқылы үлкен өмірге дайындау – бұл технологияның негізі. «Өзіне көйлек тігіп киген бойжеткенді мысалға алайық.Егер ол кейін өзі киетін көйлегі үшін жанын аямай, ерінбей, аса қызығушылықпен көйлек үлгісін өзі ойлап тауып, өз бетімен өлшеп, пішіп, тігіп кисе -- бұл мысал жобалау технологиясының нағыз типтік үлгісі.» - деген екен Хилпатрик.

20 –шы ғасырдың басында жобалау технологиясы Ресей педагогтарының назарын өзіне аудара бастайды. Дегенмен, бірқатар себептерге байланысты , бұл әдістеме кеңінен таралмай, тоқтап қалды:

- Жоба жұмысымен жұмысты ұйымдастыра білетін мұғалімдердің болмауы

-жоба жұмысының әдістемесінің жасалмауы

-жеке баға мен сынақты ұжымдық сынаққа көшіру салдарынан жеке оқушы білімінің төмендеуі т.б. себептер.

Кеңес үкіметі кезеңіндегі мектептерде жобалау технологиясын енгізуге асықпай жүргенде, ағылшын тілінде сөйлейтін мемлекеттерде: АҚШ-та, Канадада, Англияда, Австралия және Жаңа Зеландияда ол кеңінен таралып жатты.Еуропаның да бірқатар мемлекеттерінде ол кең тамырын терең жая бастады.

Әрине, уақыт өткен сайын бұл технология да бірқатар өзгерістерге ұшырап отырды.Еркін тәрбиелеу ойынан туындаған жобалау әдістемесі біртіндеп «тәртіпке бағынып», білім беру әдістемесі құрамына табыспен еніп отыр.

Бірақ оның негізі, түпкі мақсаты қай кезде болса да қала бермек – оқушыны білім алуға және сол білімін мектеп қабырғасынан шыққанда нақты проблемаларды шеше білуде қолдануға үйрету.

Қазақ педагогикасының атасы Ыбырай Алтынсариннің «Кел, балалар, оқылық

Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық» деген өлең жолдарында осы технологияның негізгі ұстанымдары жатыр.

Өйткені, бұл технологиялық оқудағы мұғалім мен оқушының іс- әрекеттері түбегейлі өзгереді. Салыстырып көрелік:

Оқушының іс-әрекеті:

Мұғалімнің іс-әрекеті:

-Оқушы-оқыту субъектісі.

-Жеке тұлғаға қарай бағытталған ұсынушы, нақты мақсат қоюшы.

-Мақсатқа дербес өз іс-әрекетімен жетуші белсенді субъект.

-Бағыт-бағдар беруші, кеңесші.

-Өзін-өзі және бір-бірін оқытушы.

-Оқушының жетістігін құптаушы.

-Өнерпаз, жасампаз еңбектің иесі.

-Ынталандырушы, мақсат қоюшы.

-Өз ізденісімен табысқа жетуші шығармашылық тұлға.

-Мақсаттарға жетелеуші.

Жобалау технологиясын қолданудағы негізгі мақсат – оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта әр түрлі жағдаяттарда, әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу.

Егер оқушы жобасы тақырыбын дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса- ол болашаққа дұрыс бейімделген тұлға болып қалыптасады. Әр түрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай отырып, әр түрлі адамдармен тіл табыса отырып, әр ортада дұрыс бағыт – бағдар бере алады.

Сонымен, жобаның тиімділігі – көзбен көріп, құлақпен естіп,есте сақтай отырып,оқушыны ізденіске, іскерлік пен танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелеуде.

Жобалау технологиясының негізінде –оқушылардың жұппен немесе топпен бірігіп дайындайтын шығармашылық жұмыстар жатыр.

Оқушылардың жоба жұмыстарын ұйымдастыру үшін жоғарыда айтылғандай, оны жоспарлай білу қажет.

Жоба жұмысы кезендері

Жұмыстың мазмұны.

Мұғалімнің тәрбиелік мақсатты шешудегі негізгі іс-әрекеттері.

Оқушылардың іс-әрекеті.

1. Дайындық кезеңі

Жоба тақырыбын анықтау.

Бір бағыт төңірегінде оқушыларды тақырып таңдауға ынталандырады. Топтағы әрбір оқушының пікірін ескере отырып жұмысты жоспарлауға үйретеді.

Әр оқушы өмірлік өз тәжірбиесіне (егер ол болса), сүйене отырып, өз ойын ортаға салады, бірігіп жобаның түпкі мақсатын анықтайды.

2. Жоспарлау.

Топқа бөлу. Ақпарат жинау және талдаудың жолдарын көрсету. Әрбір топ мүшесі алдындағы жұмысын анықтау.

Оқушыларды өз бетімен ақпарат жинауға бағыттайды. Әрбір топ мүшесінің пікірін ескере отырып, ұжымдық талқылау шешімін тыңдайды, қажет болса өз ойымен бөліседі. Оқушылардың жобы бойынша күнделігін тексереді.

Топ арасында әркімнің атқаратын қызметін анықтайды, өз тақырыптарын анықтау жұмыс істеу кезеңдерін жоспарлап, бірінші нәтижеге жету уақытын белгілейді. «Қоғамдық» тапсырманы орындауға дайындығын көрсетеді.

3. Зерттеу жұмысы.

Ақпарат жинау, аралық нәтижені талдау, зерттеудің негізгі құралдары: сұхбат, анкета бақылау, алынған түрлі ақпаратты талдау.

Оқушы күнделігін бақылап, әрбір жетекшісімен және топ мүшелерімен жеке-жеке сөйлесу, талдау, нәтижені салыстыру арқылы алдағы жұмысқа бағыт беру.

Жеке және жұптық жұмыс, анкета сұрақтарын құрастыру. Қажет болса сценарий жазу, қоғамдық ұйымдармен қарым-қатынас қалыптастыру. Білімін әр пәндік салада кеңейтеді, түрлі қоғамдық жұмыстармен танысады, шығармашылық, белсенділік, талаптылық қасиеттерін бойында қалыптастырады.

Нәтижені талқылау.

Ақпаратты талдау, шешім шығару,тұсау кесердің қандай түрде өтетінін жоспарлау.

Бақылайды, кеңес береді. Топ ішіндегі жеке оқушылардың еңбегін бағалай отырып, бірігіп қорғау үшін ынтымаққа бір-біріне деген сыйластыққа шақырады. Тұсау кесерге келетін қонақтар тізімін жазады, қажетті аудио- видеотехниканы жабдықтайды.

Топ арасындағы әркімнің ролін анықтап, алынған ақпараттың арасынан ең негізгіні белгілеп жазады. Проблемалық сұрақтарды анықтап, оны бірге шешуге дайындалады.

5. Жұмыстың тұсау кесері.

Тыңдайды, проблемалық сұрақтарды қоя отырып, оқушыны сөйлетуге мүмкіндік жасайды.

Алынған нәтиже туралы есеп береді. Бір-бірін мұқият тыңдайды, сөйлеу мәдениетін ескере отырып бір-бірінің ойларын жалғастырып отырады.

6. Бағалаужәне жоспарлау.

Шығармашылық жұмысты бағалайды, еңбек иелерін алдағы үлкен мақсаттарға жетелейді.

Ұжымды талқылай отырып бір-біріне, өздеріне баға береді, алдағы жұмыс құрайды.

Технологиядағы жобаның түрлері:

Ғылыми жоба;

Шығармашылық жоба;

Ойын түріндегі жоба;

Ақпараттық жоба және т.б. түрлері бар.

Мерзіміне қарай қысқа мерзімді жоба болып бөлінеді.

Біздің мектеп-гимназиясында жетінші сыныпты аяқтаған оқушылар қазақ тілінде жоба жұмыстарын қорғайды. Өткен 2006-2007 оқу жылында «Қазақстан тәуелсіздігіне 15 жыл» тақырыбы төңірегінде оқушылар шығармашылық жұмыс жасады. Жоба тақырыптары оқу жылы басында таңдалынып, жыл соңында қорғалды.

Өлкетануға бағытталған төмендегідей қызықты тақырыптарды оқушылар өз еркімен таңдады:

«Бір шанырақ аясында»,

«Өскемен қаласындағы көшелер»,

«Өскемен қаласының сәулеті соңғы 15 жылда»,

«Біздің театр»,

«Менің болашақ мектебім»,

«Қаладағы ақпарат көздері»,

«Біздің қаланың жұлдыздары».

Бұл тақырыптарды қамтыған жоба жұмыстарын ақпараттық, шығармашылық жоба түрлеріне жатқызуға болады. Ұзақ мерзімді жоба жұмысы болғандықтан, оқушылармен жұмыс жүргізіліп жатты.

Әр топ шешудің негізгі сатыларын басшылыққа алды. Олар:

Ақпараттық – «не істеу керек?»;

Жоспарлық – «бұған қалайша жетуге болады?»;

Шешім қабылдау – «іске асырудың жолдары мен құралдарын анықтау»;

Орындау – «жүзеге асыру»;

Бақылау – «тапсырма дұрыс орындалды ма?»;

Бағалау – «келесі жолы нені дәлірек істеген жөн?».

Жобалау технологиясының дидиктикалық негізін белгілі тақырыптардағы жұмыстарға шолу жасай отырып, байқап көрелік.

«Менің болашақ мектебім» жобасын жасаудағы жоспарланған түпкі нәтиже-тұтынушылар: мектеп директоры, оқушылар және ата-аналардың тілектерін, армандарын ескере отырып, сәулетші, биолог маманы, жергілікті әкімшілік өкілі заман талабына сай мектеп макетін жасап оны тұтынушылар алдында қорғай білуі.

Осы жобадағы қызықты және өзекті ойлар – оқушылардың ойы және олар болашақ мектептің әнұранын жазып шығарды:

«Мектебім – шырағымсың,

Сарқылмас бұлағымсың.

Өзіңе бар құштарымды

Әнге ұштастырдым».

«Біздің театр» жоба жұмысын жасаған оқушылар қаладағы театр туралы соңғы нәтижесі ретінде – Нені білемін? Нені білдім? Нені білгім келеді? Деген сұрақтарға нақты жауап бере білді.

«Қаламыздағы бұқаралық ақпарат құралдары» төңірегінде ақпарат жинаған оқушылар қаладағы ең бірінші газеттің редакторы – Тайшыбаев Мақсұттың белгілі ақын Жұмабаев Мағжанмен туыстың қарым-қатынаста болғанын және осы ұлтжанды журналистің де 1938 жылы жала жабылып атылғандығы туралы мәліметтерді қызығушылықпен әңгімелеп бере алды.

Сонымен, оқушыларға дайын өнімді қабылдайтын ғана емес, өз бетімен ізденетін, дербес іс-әрекет жасай алатын тұлға ретінде қарау – жобалау технологиясының негізі. Нақты тақырып төңірегінде оқушының алдына әр кезеңде мақсат қоя біліп, сол мақсатқа қол жеткізудегі іс-әрекеті, яғни сиқыршының көжекті цилинірдің астына салу үшін ұзақ мерзім көлемінде атқарған еңбегі тәріздес. Конфуцийдің Естігенімді – ұмытамын, көргенімді есте сақтаймын, өзім істегенімді меңгеремін дегені – бұл технологияның негізгі ұстанымы.

Негізгі әдебиеттер:

1. Бітібаева Қ. Әдебиетті оқыту әдістемесі мен технологиясы. – Алматы, 2003.

2. Бітібаева Қ. Әдебиет сабағының түрлері мен үлгілері. А., 1994.

3. Бітібаева Қ. Абай шығармашылығын оқыту. А., 2003.

4. Бітібаева Қ. Әдебиетті тереңдетіп оқыту. А., 2003.

5. Өстеміров К Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары.-А.: 2007.

6. Мұхамбетжанова С.Т., Ж.Ә. Жартынова, Интерактивті жабдықтармен жұмыс жасаудың әдіс-тәсілдері. Алматы, 2008.

7. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учебное пособие. М.: Народное образование, 1998.

8. Дәулетбекова Ж. Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру. Алматы: Мектеп, 1997.

Қосымша әдебиеттер:

1.Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. А., 1981.

2.Семенов А.Н. Комплекс учебников и учебных пособий и проблема интерпретаци художественнгог текста в процессе изучения литературы в школе. – СПб., 1994.

3.Маранцман Б. Чирковская Т. Проблемное изучение литературного произведения в школе. М. 1977.

4.Кудряшов Н. Взаимосвязь методов обучения на уроках литературы. М., 1981.

5.Обернихина Г.А. Уроки литературы сегодня. М.2000.

Тема: Контроль за совершением нотариальных действий

1. Рассмотрение заявлений о совершенных нотариальных действиях или об отказах в их совершении в судах.

2. Судебное оспаривание нотариальных действий.

3. Судебная практика по обжалованию и оспариванию нотариальных действий.

4. Ответственность нотариусов.

Вопрос 1.

В соответствии со ст. 48 Конституции Российской Федерации каж­дому гражданину гарантируется право на получение квалифицирован­ной юридической помощи в своей стране. Эту помощь призван обеспе­чить и нотариат путем совершения нотариусами предусмотренных за­конодательными актами нотариальных действий.

Нотариусы, совершая нотариальные действия, должны выполнять возложенные на них обязанности, руководствуясь Конституцией Рос­сийской Федерации, Конституциями республик в составе Российской Федерации, Основами законодательства о нотариате, другими законо­дательными актами, а также правовыми актами органов государствен­ной власти, принятыми в пределах их компетенции, и международны­ми договорами.

Особенностью деятельности нотариусов является их полная неза­висимость от кого-либо при выполнении своих прямых профессион­альных обязанностей — совершении нотариальных действий. Ни пре­зидент нотариальной палаты, ни руководитель органа юстиции или иного органа государственной власти, ни прокурор не вправе обязать нотариуса выполнить какое-либо нотариальное действие. Право обя­зать нотариуса совершить нотариальное действие, в отношении кото­рого он вынес постановление об отказе, а также указать, каким обра­зом надо выполнить нотариальное действие, по поводу которого по­дано заявление, предоставлено только суду. По действующему зако­нодательству о нотариате контроль за совершением нотариальных действий возложен в России лишь на судебные органы (ст. 33, ч. 2 ст. 49 Основ).

По гражданскому процессуальному законодательству судебный контроль за совершением нотариусами нотариальных действий осуще­ствляется при рассмотрении исков в порядке искового производства и при рассмотрении заявлений о совершенных нотариальных действиях или об отказе в их совршении в порядке особого производства^[1].

Каждый гражданин или юридическое лицо, обращающееся к нота­риусу для совершения им какого-либо нотариального действия, вправе рассчитывать на квалифицированное оформление нотариального акта и придание ему именно той формы, которая ему нужна. Однако, если нотариус или уполномоченное должностное лицо придает нотариаль­ному акту форму, которая по каким-либо причинам не устраивает об­ратившегося за совершением нотариального действия, или его не устраивает содержание нотариального акта, из-за чего обратившийся считает, что нотариальное действие совершено неправильно, он вправе подать в суд соответствующее заявление.

Вправе подать в суд заявление и лицо, которому нотариус отказал в совершении нотариального действия. Так, в порядке особого произ­водства рассматривается отказ нотариуса удостоверить какую-либо сделку, выдать свидетельство о праве собственности на долю в общем имуществе супругов или свидетельство о праве на наследство, совер­шить исполнительную надпись на документе, включенном в Пере­чень, принять в депозит денежную сумму или ценные бумаги, при­нять на хранение документы и т.д.

В заявлении кроме сведений о заявителе и других заинтересован­ных лицах должны быть указаны:

— наименование суда, в который подается заявление;

— фамилия, имя, отчество нотариуса или должностного лица, со­вершившего нотариальное действие или отказавшего в его совер­шении;

— местонахождение конторы нотариуса или организации, где вы­полняет свои обязанности по совершению нотариальных действий должностное лицо;

— на нотариальное действие, по поводу которого подается заяв­ление;

—в чем заключается нарушение прав или законных интересов зая­вителя;

— требование заявителя;

— перечень прилагаемых к заявлению документов.

К заявлению, подаваемому в суд, должны быть приложены нотари­альный документ и другие необходимые по требованиям гражданского процессуального законодательства документы (копия заявления, кви­танция об оплате государственной пошлины и т.д.). При несогласии с отказом необходимо представить в суд постановление об отказе в со­вершении нотариального действия, а также документы, которые, по мнению заявителя, должны быть нотариально удостоверены или за­свидетельствованы.

Заявление о совершенном нотариальном действии или отказе в его совершении подается в суд по месту нахождения нотариуса (госу­дарственной нотариальной конторы, органа, на должностного лица которого возложено совершение нотариальных действий). Такие заявления подлежат рассмотрению только в федеральных судах об­щей юрисдикции. Арбитражные суды не вправе ни принимать такие заявления, ни рассматривать их.

По гражданскому процессуальному законодательству для подачи заявления в суд установлен весьма ограниченный срок. Согласно ч. 2 ст. 310 ГПК заявление подается в суд в десятидневный срок, исчисляе­мый со дня, когда заявителю стало известно о совершенном нотариаль­ном действии или об отказе в совершении нотариального действия. Но если этот срок пропущен по уважительной причине, он может быть восстановлен судом по просьбе лица, подающего заявление.

Правом обращения в суд с заявлением в соответствии с ч. 1 ст. 310 ГПК наделены только заинтересованные лица. К заинтересованным лицам могут быть отнесены граждане и юридические лица, в отноше­нии которых совершено нотариальное действие, либо получившие от­каз в его совершении. Именно такое разъяснение давал Пленум Вер­ховного Суда применительно к норме ст. 271 ГПК РСФСР 1964 г., в ко­торой, как и в ст. 310 ГПК РФ 2002 г., предусматривалось, кто вправе обратиться в суд по поводу совершенного нотариального действия или отказа в его совершении в порядке особого производства^[2]. Но приве­денное разъяснение, к сожалению, не дает полного представления о том, кто все-таки может быть признан заинтересованным лицом и со­ответственно, кто может подавать такое заявление. Неясность усугуб­ляется и тем, что в ч. 2 ст. 263 ГПК, содержащей общие правила о рас­смотрении дел особого производства, лица, обращающиеся в суд в по­рядке особого производства, названы «заявителями», а не «заинтересо­ванными лицами».

Нет единообразного подхода к определению круга лиц, обладающих правом обращения в суд с заявлением о проверке в порядке особого про­изводства законности действий нотариуса или его отказа в совершении нотариального действия', и в судебной практике^[3]. Нередко заявления на действия нотариусов подают лица, с которых по оформленным нотариу­сами документам должны быть произведены взыскания, например, должники по исполнительным надписям нотариусов. Вместе с тем под заинтересованными лицами, упоминаемыми в ч. 1 ст. 310 ГПК, следует понимать тех, кто непосредственно участвовал в совершении нотариаль­ного действия. «Остальные граждане и юридические лица, полагающие, что нотариальное действие или отказ в нем затрагивает их права, дол­жны обращаться с соответствующим иском в суд»^[4].

Под заинтересованными лицами, которые вправе подавать заявле­ния на действия нотариуса, например, по протесту векселей, как разъ­яснено в постановлении Пленума Верховного Суда РФ № 33 и Пле­нума Высшего Арбитражного Суда РФ № 14 от 4 декабря 2000 г., сле­дует понимать «тех лиц, в отношении которых были совершены ука­занные действия:

в случае отказа в платеже — векселедатель простого векселя либо акцептант переводного;

в случае отказа в акцепте — плательщик по переводному векселю, иные обязанные по векселю лица (индоссанты, авалисты и т.д.), права в отношении которых определяются на основании совершенного проте­ста, а также те граждане и юридические лица, по требованию которых был или должен был быть совершен протест»^[5].

Заявление о неправильном совершении нотариального действия или об отказе в совершении нотариального действия рассматривается судом в порядке особого производства по общим правилам искового производства с теми изъятиями и дополнениями, которые содержатся в гл. 27 и 37 ГПК РФ. Заявление рассматривается с участием заявите­ля и других заинтересованных лиц, нотариуса или должностного лица, совершившего нотариальное действие либо отказавшего в его совер­шении.

Удовлетворяя заявление, суд в соответствии с гражданским про­цессуальным законодательством выносит решение, которым либо от­меняет совершенное нотариальное действие, либо обязывает нотариу­са (уполномоченное должностное лицо) выполнить то действие, в от­ношении которою им было вынесено постановление об отказе.

Если же при рассмотрении дела, возбужденного по заявлению о со­вершенном нотариальном действии, возникает спор о праве, основан­ный на совершенном действии, суд в соответствии с ч. 3 ст. 310 ГПК не может при рассмотрении дела по заявлению отменить это действие. В таких случаях выносится определение об оставлении заявления без рассмотрения, а лицу, подавшему заявление, разъясняется его право обратиться с иском в суд или в арбитражный суд за разрешением воз­никшего спора. Таким же образом поступает судья и в том случае, когда еще при приеме заявления из его содержания или из приобщенных к нему документов усматривается наличие спора о праве подведомствен­ного суду. Например, не могут быть рассмотрены в порядке особого Производства заявления об отказе в выдаче свидетельства о праве на наследство ввиду пропуска срока на его принятие, заявления должни­ков, оспаривающих исполнительные надписи нотариусов на докумен­тах, устанавливающих задолженности и включенных в Перечень доку­ментов, по которым взыскание задолженности производится в бес­спорном порядке.

Судебный контроль за деятельностью нотариусов и уполномочен­ных на выполнение нотариальных действий должностных лиц а той форме, которая рассмотрена в настоящем параграфе, в наибольшей степени гарантирует защиту интересов граждан и юридических лиц при обращении их за совершением необходимых для них нотариаль­ных действий.

Вопрос 2.

Осуществляется контроль за нотариальной деятельностью и при рассмотрении споров о праве, основанных на совершенных нотариусов име­ет свои особенности. Так, если с заявлением на действия нотариуса или на его отказ совершить нотариальное действие может обратиться лишь лицо, которое непосредственно обращалось к этому нотариусу, то с ис­ком о признании нотариального действия недействительным — любое лицо, считающее, что его право или законный интерес совершенным нотариальным действием нарушены.

Рассмотрение возникшего между заинтересованными лицами спо­ра о праве, основанного на совершенном нотариальном действии, в по­рядке искового производства возможно не только в суде общей юрис­дикции, но и в арбитражном суде.

Например, согласно ст. 27 Арбитражного процессуального кодекса РФ споры о признании не подлежащими исполнению исполнитель­ных надписей нотариусов, если они возникли между юридическими лицами, гражданами, осуществляющими предпринимательскую дея­тельность без образования юридического лица и имеющими статус ин­дивидуального предпринимателя, относятся к экономическим и рас­сматриваются арбитражными судами. Однако нотариус, занимающий­ся частной практикой, к числу граждан-предпринимателей не относит­ся, в связи с чем, как указано в постановлении от 19 мая 1998 г. Президиума Высшего Арбитражного Суда Российской Федерации, «споры с участием нотариуса в качестве стороны по делу арбитражному суду неподведомственны».

Более того, один из арбитражных судов при рассмотрении спора по иску векселедержателя к авалисту векселедателя по простому векселю, когда ответчик сослался на допущенные нотариусом при совершении протеста векселя в неплатеже нарушения порядка выполнения этого нотариального действия, установленного действующим законодатель­ством, указал, что он не вправе оценивать ссылки сторон на нарушения порядка совершения нотариальных действий «поскольку представлен­ные истцом акт и иные документы были составлены с соблюдением установленных требований к их оформлению», и что в таких случаях «арбитражный суд при оценке доводов сторон основывается на реше­нии, принятом судом общей юрисдикции»^[6].

Президиум Высшего Арбитражного Суда РФ посчитал правильной данную позицию и, поддерживая ее в своем письме № 18 от 25 июля 1997 г. «Обзор практики разрешения споров, связанных с использова­нием векселя в хозяйственном обороте», информировал арбитражные суды о том, что в таких случаях действия нотариуса, допустившего на­рушения при оформлении акта протеста векселя в неплатеже, подле­жат рассмотрению в суде общей юрисдикции»^[7]. Ссылки на то, что на­рушения в действиях нотариуса может установить лишь суд общей юрисдикции, но не арбитражный суд, встречаются и в различных по­становлениях Президиума Высшего Арбитражного Суда РФ^[8].

Отменяя постановление кассационной инстанции, посчитавшей, что «при совершении исполнительной надписи на банковской гаран­тии нотариус вышел за рамки закона, расширенно использовав Пере­чень документов, по которым взыскание производится в бесспорном порядке», Президиум Высшего Арбитражного Суда РФ указал, что и «оценка действий нотариуса о пределах его полномочий при соверше­нии указанных действий на конкретных документах относится к ком­петенции суда общей юрисдикции»^[9].

Иски граждан о защите нарушенного или оспариваемого права, основанного на совершенном нотариальном действии, подаются в суд с соблюдением всех требований гражданского процессуального законо­дательства. Если, например, оспаривается нотариально удостоверен­ный договор об отчуждении недвижимости, то иск подается с соблюде­нием правила об исключительной подсудности, т.е. в суд по месту на­хождения недвижимости.

При судебном оспаривании нотариальных действий нотариусы, со­вершившие оспариваемые действия, привлекаются к участию в деле, как правило, в качестве третьих лиц. Например, если после смерти за­вещателя один из его наследников по закону предъявляет иск к наслед­нику по оспариваемому завещанию о признании этого завещания не­действительным, то нотариус, удостоверивший завещание, должен участвовать в судебном процессе в качестве третьего лица.

Рассматривая иск и решая вопрос о праве, суд проверяет закон­ность совершения оспариваемого нотариального действия: устанавли­вает, при каких обстоятельствах оно было совершено, были ли допуще­ны при этом какие-либо нарушения, а если да, то кем и по чьей вине.

Если нотариус при совершении оспариваемого нотариального дей­ствия выполнил все требования действующего законодательства и не допустил при этом никаких ошибок в своей профессиональной дея­тельности, то признание нотариального действия недействительным не влечет лично для него никаких последствий. Однако, если нотари­альное действие будет признано недействительным в связи с тем, что оно противоречит законодательству, к нотариусу, занимающемуся ча­стной практикой, впоследствии может быть предъявлен иск о возмеще­нии причиненного ущерба¹.

В случаях, когда при рассмотрении требований о признании недей­ствительными совершенных нотариальных действий будут установле­ны какие-либо нарушения законности нотариусами либо существен­ные недостатки в их деятельности, суды, по правилам ст. 226 и 3.68 ГПК РФ, могут выносить частные определения и направлять их в орга­ны юстиции либо в нотариальные палаты. Если же при рассмотрении гражданского дела суд обнаружит в действиях нотариуса или уполно­моченного на совершение нотариальных действий должностного лица, а также других участников процесса признаки преступления, он сооб­щает об этом прокурору.

В судебной практике России нередки споры о признании недейст­вительными нотариально удостоверенных договоров, завещаний, сви­детельств о праве на наследство. При рассмотрении таких споров ошибки и упущения нотариусов, допущенные ими при совершении оспариваемых нотариальных действий, не остаются без внимания. Данное обстоятельство обязывает нотариусов стремиться точно со­блюдать при совершении нотариальных действий все требования дей­ствующего законодательства. Ведь правовая помощь, оказываемая нотариусом, не должна быть источником конфликтов, не должна нару­шать чьих-либо прав и законных интересов, затрагиваемых совершае­мым нотариальным действием, а нотариальный акт может подтверж­дать и закреплять лишь бесспорный факт или право.

Для нотариусов, которые придерживаются этих правил, неукосни­тельно соблюдают все требования действующего законодательства и бес­пристрастно совершают нотариальные действия, не преследуя при осу­ществлении своей деятельности лишь цели извлечения прибыли, спор в суде — это конфликт между сторонами, в результатах разрешения которо­го нотариус не может быть заинтересован. Однако нотариусы должны участвовать в рассмотрении и таких дел, ибо решение суда по делу, в кото­ром оспаривается какой-либо нотариальный акт, может повлиять на пра­ва или обязанности нотариуса по отношению к одной из сторон.

Вопрос 3.

Нотариусы при осуществлении своих публично-правовых функ­ций оказывают гражданам и юридическим лицам колоссальную юридическую помощь. Например, количество совершенных в 1999 г. нота­риальных действий в России «в общей сложности составило 32 милли­она. Это на 11 миллионов больше, чем в 1998 г.»^[10]. При этом в одной лишь Москве за 1999 г. было совершено 8 млн 400 тыс. нотариальных действий (за 1998 г. их было совершено 5 млн 400 тыс.^[11]). Вполне естест­венно, что такой значительный рост числа выполняемых нотариаль­ных действий влияет и на рост числа судебных дел по заявлениям о со­вершенных нотариальных действиях или об отказе в их совершении, а также по искам об оспаривании нотариальных актов.

В настоящем параграфе рассмотрим судебную практику по наибо­лее типичным гражданским делам, связанным с нотариальной деятель­ностью.

1. Анализ судебной практики показывает, что чаще всего нотариусы выносят обоснованные постановления об отказе в совершении нотари­альных действий. При рассмотрений заявлений об отказе судебные ор­ганы не находят в действиях нотариусов ошибки и оставляют эти заяв­ления без удовлетворения. Типичным примером является следующее судебное решение.

Рассмотрев жалобу на отказ нотариуса выдать свидетельство о праве на наследство по завещанию, поданную в соответствии со ст. 271 ГПК РСФСР 1964 г., Красносельский районный суд Санкт-Петербурга отка­зал в ее удовлетворении по следующим основаниям. Завещание, по кото­рому заявительница претендовала на наследство, было составлено в больнице за несколько дней до смерти завещателя и не соответствовало требованиям законодательства, предъявляемым к таким документам.

Оно было написано от руки самой заявительницей в одном экземпляре.

Вместо удостоверительной надписи по установленной форме на завеща­нии была сделана запись о том, что дежурный врач отделения больницы (а не дежурный врач больницы, как предусмотрено в законе) заверил подпись завещателя, а главный врач больницы заверил подпись дежур­ного врача отделения. В завещании слова «завещаниесоставлено в пол­ном здравии и в моем присутствии. Личность завещателя установлена, дееспособность проверена» написаны рукой лица, в пользу которого за­вещание составлено, и не там, где предполагается, а до подписи завещате­ля. Дата составления завещания исправлена (как установил суд, лицом, которому завещано имущество) после смерти завещателя. Завещание не . зарегистрировано в книге регистрации завещаний. До рассмотрения дела в суде она даже не была заведена в больнице. При таких обстоятельствах суд посчитал обоснованным отказ нотариуса выдать заявителю свиде­тельство о праве на наследство (дело № 2-1424 за 1991 год из архива Красносельского суда Санкт-Петербурга).

2. В середине 90-х годов очень часто оспаривались в арбитражном суде исполнительные надписи нотариусов, совершенные ими на доку­ментах, по которым должниками и их поручителями допускались просрочки платежей по кредитным операциям кредитных учреждений. При этом юридические лица предъявляли иски о признании не подле­жащими исполнению исполнительных надписей нотариусов не только к кредитным учреждениям^[12], но и к самим нотариусам, в связи с чем, на­пример, Президиумом Высшего Арбитражного Суда РФ было вынесе­но такое постановление от 19 мая 1998 г.:

«Акционерный коммерческий банк «Аяр» обратился в Арбитраж­ный суд Республики Марий Эл с иском к нотариусу, занимающемуся ча­стной практикой, о признании не подлежащей исполнению исполни­тельной надписи нотариуса». Решением от 13.11.95 иск был удовлетво­рен. Постановлением апелляционной инстанции от 05.01.96 решение оставлено без изменения.

Президиум Высшего Арбитражного Суда Российской Федерации решение Арбитражного суда Республики Марий Эл и постановление апелляционной инстанции отменил и производство по делу прекратил по следующим основаниям:

«В соответствии со статьей 49 Основ законодательства Российской Федерации о нотариате возникший между заинтересованными лицами спор о праве, основанный на совершенном нотариальном действии, рас­сматривается судом или арбитражным судом в порядке искового произ­водства.

Согласно статье 22 Арбитражного процессуального кодекса Россий­ской Федерации спор о признании не подлежащим исполнению испол­нительного или иного документа, по которому взыскание производится в бесспорном порядке, отнесен к экономическим спорам, подведомствен­ным арбитражному суду при условии, что такой спор возник между юри­дическими лицами, гражданами, осуществляющими предпринимательскую деятельность без образования юридического лица и имеющими статус индивидуального предпринимателя, приобретенный в установ­ленном законом порядке. Частный нотариус к числу граждан-предпринимателей не относится, в связи с чем споры с участием нотариуса в ка­честве стороны по делу арбитражному суду неподведомственны».

В судебной практике России нередки споры о признании недейст­вительными сделок (договоров), совершенных от имени лиц, которые не понимали значения своих действий и не могли ими руководить, ког­да совершали сделки и удостоверяли их у нотариусов. Суды признают недействительными сделки, совершенные лицами хотя и дееспособны­ми, но находившимися в момент их совершения в таком состоянии, когда они не были способны понимать значение своих действий или руководить ими. По иску опекуна в соответствии с п. 2 ст. 177 ГК РФ может быть признана судом недействительной и сделка, совершенная гражданином, впоследствии признанным недееспособным, если дока­зано, что в момент совершения сделки гражданин не был способен по­нимать значение своих действий или руководить ими. Например:

Фрунзенский районный суд Санкт-Петербурга, рассмотрев дело по иску Борисовой, действующей в качестве опекуна недееспособного Сер­геева, о признании договора купли-продажи квартиры, заключенного с Кримицким, недействительным и о выселении Кримицкого, установил следующее. Сергеев являлся нанимателем однокомнатной квартиры.

2 декабря 1993 г. он приватизировал квартиру, а 8 декабря 1993 г. продал ее Кримицкому по балансовой стоимости. 29 июня 1995 г. по решению Советского райнарсуда г. Рязани Сергеев был признан недееспособным. Опекуном Сергеева, стала его сестра Борисова. Выступая во Фрунзен­ском суде как законный представитель Сергеева, она пояснила, что еще в мае 1993 г. во время пребывания ее брата в отпуске на их родине она заме­тила странности в его поведении: он мог заплакать или смеяться без при­чины, путать имена сестер, брата, не узнавал их, были нарушены движе­ния и речь. В 1994 г. в очередной отпуск Сергеев не приехал. Борисова в связи с этим направила ему телеграмму, на которую он не ответил. Тогда в июне 1994 г. она сама приехала в Санкт-Петербург. При встрече Серге­ев ее не узнал. Из беседы с братом ей удалось узнать, что его квартира приватизирована. Сергеев дал ей номер телефона с указанием фамилии Наумова, который оказал содействие в приватизации квартиры. Впо­следствии из телефонного разговора она выяснила, что это номер теле­фона ответчика Кримицкого, который заявил ей, что купил квартиру у Сергеева, оказывает ему помощь, кормит. В июне 1994 г. Борисова увезлабрата в Рязань и по направлению врача поместила в областной психонев­рологический диспансер. По показаниям допрошенных свидетелей, про­живавших в одном доме с Сергеевым, а также работавших с ним в одной организации, суд установил, что еще весной 1993 г. Сергеев был сильно избит, после чего в его поведении произошли перемены: он перестал ори­ентироваться в деньгах, выходил на работу в выходные дни, стал неопря­тен, не узнавал тех, с кем вместе работал. С октября 1993 г. Сергеев дли­тельное время находился в болезненном состоянии, имел больничные листы. В ноябре 1993 г. ему была установлена третья группа инвалидно­сти. Учитывая бедственное материальное положение Сергеева, строи­тельная организация, где он работал, в конце 1993 г. и начале 1994 г. ока­зывала ему материальнуюпомощь. Нотариус, допрошенный в суде, по­яснил, что при удостоверении договора купли-продажи между Сергее­вым и Кримицким у него не возникло предположений в непонимании

Сергеевым значения своих действий или в неспособности руководить своими действиями. Вместе с тем в августе 1994 г. Сергееву была уста­новлена вторая группа инвалидности, а в феврале 1995 г. судебно-психи­атрическая экспертиза дала заключение, послужившее основанием для признания Сергеева недееспособным. Кроме того, по определению Фрунзенского суда была проведена судебно-медицинская психиатриче­ская экспертиза, которая дала заключение о том, что на момент соверше­ния сделки, 8 декабря 1993 г., Сергеев был лишен возможности понимать значение своих действий и руководить ими. Оценив в совокупности до­бытые по делу доказательства, суд признал договор купли-продажи квартиры недействительным и выселил Кримицкого из спорной кварти­ры. Судебная коллегия по гражданским делам Санкт-Петербургского го­родского суда, рассмотрев кассационную жалобу. Кримицкого на это ре­шение, оставила его без изменений, а жалобу без удовлетворения^[13].

Весьма нередки в судебной практике и дела об оспаривании завеща­ний после смерти завещателей. Эта категория дел рассматривается в су­дах, как правило, по многу лет. Наследники по закону или по ранее со­ставленному завещанию оспаривают завещания, чаще всего ссылаясь на то, что завещатель на момент совершения своего завещания находился в таком состоянии, когда уже не понимал значение своих действий, либо не подписывал завещание, реже — по другим основаниям, а иногда и по всем возможным для оспаривания сделок основаниям вместе , как вид­но из материалов одного приведенного ниже судебного дела.

В 1994 г. в Смольнинском федеральном суде Центрального района Санкт- Петербурга было заведено гражданское дело по иску о признании завещания недействительным. Единственная наследница по закону — родная сестра умершей (1914 г. рождения) оспаривала завещание, совер­шенное за три года до открытия наследства, и удостоверенное еще госу­дарственной нотариальной конторой в 1991 году. Истец просила суд на­значить почерковедческую экспертизу «с целью определить, принадле­жит ли завещателю подпись на завещании», а также посмертную судеб­но-психиатрическую медицинскую экспертизу «для определения, была ли ее сестра психически здоровой тогда, когда она забыла упомянуть» ее в своем завещании. Кроме того, она претендовала на наследство и в каче­стве обязательного наследника (как иждивенец).

В связи с тем, что оплачивать почерковедческую экспертизу истецдепартамента, дело приняло затяжной характер. Только в 1999 г. была проведена (бесплатно) посмертная судебно-психиатрическая медицин­ская экспертиза для определения психического состояния завещателя на момент составления завещания. Каких-либо официальных медицинских данных о наличии у умершей психических заболеваний экспертам пред­ставлено не было. Из-за отсутствия достаточной информации экспертам не представилось возможным дать в своем заключении экспертную оценку психического состояния наследодателя на день составления заве­щания.

Судом было установлено, что между истцом и её умершей сестрой был глубокий конфликт. Конфликтные отношения тянулись в течение почти десяти лет до смерти завещателя. Оценив все собранные по делу за шесть лет судебных разбирательств доказательства, суд отказал истцу в удовлетворении заявленных требований. При этом показания свидетеля со стороны истца (врача психиатра — профессора, являвшегося другом истца и утверждавшего в суде о наличии у наследодателя психического расстройства еще задолго до составления завещания), не повлияли на оценку судом всех собранных по делу многочисленных доказательств.

Это решение суда вступило в законную силу в октябре 2002 г.

И, конечно же, нередко оспариваются в судах выданные нотариуса­ми свидетельства о праве на наследство. Но если исходить из того, сколько ежегодно таких нотариальных актов выдают нотариусы (на­пример, в 1999 г. нотариусы России выдали 1 005 981 свидетельство о праве на наследство ), то число споров по ним окажется очень незначи­тельным.

Свидетельства о праве на наследство признаются недействитель­ными, чаще всего, когда наследники, заявившие о праве на наследство, скрыли от нотариуса наличие у наследодателя других наследников, реже, когда нотариусы по небрежности заводят два наследственных дела на имя одного и того же наследодателя. Большинство же споров о наследовании возникает по поводу раздела наследства.