Несие № 6. Тақырып 1. Минералдау арқылы оқшауланатын улы заттар тобы

Тақ ырып 1. Минералдау арқ ылы оқ шауланатын улы заттар тобы. Қ оршағ ан орта экологиясы жә не ауыр металдар мен мышьяк қ осылыстарымен улану таралымдығ ы. Топтың жалпы сипаттамасы. Физика-химиялық қ асиеттері жә не улы механизмі. Токсикокинетикасы (сорылуы, таралуы, бө лініп шығ уы).

Мақ саты: Студенттерді биологиялық материалдан минерализациялау арқ ылы оқ шауланатын заттар тобымен, олардың жалпы мінездемесімен, физика-химиялық қ асиеттерімен жә не токсикокинетикасымен таныстыру.

Дә ріс тезисі

Оксид, тұ з жә не басқ а қ оспа кү йінде кездесетін «металлдық улар» кө бінесе асқ азан-ішек жолдары арқ ылы оның сә йкес бө лімдеріне тү сіп, қ анғ а сің еді де, улануды шақ ырады. Темір мен цинк, молибден мен ванадий, мыс пен кобальт, сонымен қ атар басқ а да кө птеген химиялық элементтер адам ағ засында ө те аз мө лшерде 10^-3 – 10^-10 % кездеседі. Алайда, олардың кемшілігі немесе артық шылығ ы ағ заның патология процесстеріне ә келеді. Металлдар – жер қ абатының элементтері, яғ ни, олардың нағ ыз кө зден ә сер етуі сө зсіз. Адам организміндегі гомеостаз, синтез немесе белокты заттардың ыдырау процесстері металлдардың иондарымен байланысты.

Элементтердің сә йкестік ә сері асқ орыту ферменттерінің белсенділігі немесе асқ азан-ішек жолдарының қ абырғ асындағ ы фосфорлану процессі арқ ылы жү реді. Сонымен қ атар, тура емес ә сер жү руі де мү мкін, мысалы, кө бею стимуляциясы арқ ылы жә не асқ азан мен асқ азан-ішек жолдарының микрофлорасының белсенділігі арқ ылы жү реді.

Синергетикалық механизмдер ұ лпа мен жасуша метаболизм дең гейінде функционирленеді.

Организмде элементтер (металл жә не металл еместер) дә режесі келесідей болу керек:

· макроэлементтер: H.O.C.N.P.S. Cl. Ca. K. Na. Mg. Fe;

· микроэлементтер: Zn, F, Sr, Mo, Cu, Br, Si, Cs, I, Mn, Al, Pb, Cd, B, Pb, Se, Hg, V, As, Li,

· ультрамикроэлементтер: Co, Cr, Ni, Ag, Be, Ga, Ge, Sc, Zr, Bi, Sb, U, Th, Rh.

Металлдар мен басқ а элементтердің (мысалы, селеннің, мышьяктың) токсикалығ ын анық тағ ан кезде, осы топ токсиканттардың ерекше жә не ә ртү рлі физикалық жә не химиялық қ асиеттерін ескеру керек. Металл қ осылыстарының сұ йық тық тырда ионизациялану қ асиеті токсиканттардың абсорбциясына, таралуына жә не шығ арылуына ә сер етеді. Элементтердің қ оршағ ан ортада, ө сімдік жә не жануар организмінде ә ртекті химиялық формада (элементті, ионды, ковалентті, жиі координациялық) тіршілік етуі олардың химиялық жә не токсикалық қ асиетіне ә сер етеді.

Қ осылыстарда металлдың тотығ у дә режесі мен химиялық жағ дайы оның токсикалығ ына ә лде-қ айда жоғ ары ә сер кө рсетеді. Металлдың тұ здары (металлдың ионды формасы) токсикалық қ асиетке ие, олар комплекс тү рінде байланысқ ан металлдарғ а қ арағ анда ерекшеленеді.