Сонымен қатар келісілген бағаға мердігерлік келісім шарт барКә сіпорын персоналының негізгі сипаттамасы болып жұ мысшылардың саны мен қ ұ рылымы саналады. Кә сіпорынның персонал саны оның ө ндірістік жә не басқ ару процесінің сипатына, кү рделілігіне, ең бек сыйымдылығ ына, сондай-ақ, механизациялау, автоматизациялау, компьютеризациялау дә режесіне байланысты болады. Бұ л факторлар оның нормативтік (жоспарлық) мағ ынасын анық тайды. Персоналдың объективті сипаты болып тізімдік (іс жү зіндегі) саны, яғ ни сол кезең де кә сіпорында жұ мыс жасайтын жұ мысшылар саны жатады. Кә сіпорынның персонал қ ұ рылымы– жұ мысшылардың бірқ атар белгілері мен категориялары бойынша біріккен жеке топтарының жиынтығ ы. Олар, ө ндіріс процесіне қ атысуына байланысты: ө неркә сіптік-ө ндірістік персонал – ө ндіріспен тікелей байланысты жұ мысшылар жә не ө неркә сіптік емес персонал - ө ндіріспен жә не оғ ан қ ызмет кө рсетумен тікелей байланысы жоқ, ә леуметтік инфрақ ұ рылымдағ ы (кә сіпорын балансындағ ы балалар бақ шасындағ ы жә не медицина мекемелеріндегі жұ мыскерлер) жатады. Ең бек функциясының сипатына байланысты ө неркә сіптік-ө ндірістік персонал мынадай категорияларғ а жіктеледі: - жұ мысшылар – бұ л ө ндірістік жә не транспорттық қ ызмет кө рсетумен немесе материалдық қ ұ ндылық тың пайда болуымен тікелей байланысты жұ мысшылар. Жұ мысшылар негізгі (ө нім ө ндірісімен тікелей байланысты) жә не кө мекші (ө ндіріске қ ызмет кө рсетумен байланысты) деп екіге жіктеледі; - мамандар - экономикалық, инженерлі-техникалық, заң дылық, ә кімшілік жә не басқ а да функцияларды жү зеге асыратын жұ мысшылар. Оларғ а: экономистер, инженерлер, технологтар, заң герлер, кадр жө ніндегі инспекторлар, бухгалтерлер жә не т.б. жатады. - қ ызметкерлер (техникалық атқ арушылар) – қ аржылық -есептік функцияларды, қ ұ жаттарды дайындау мен толтыратын, шаруашылық қ ызмет кө рсететін жә не басқ а да функцияларды жү зеге асыратын жұ мысшылар. Оларғ а хатшылар, табельщиктер, кассирлер, экспедиторлар жә не т.б. жатады. - басшылар – кә сіпорынды басқ ару функцияларын жү зеге асыру. Басшыларды мынадай дең гейге бө леміз: жоғ арғ ы дең гей (жалпы кә сіпорын – басшы, жоғ арғ ы басшы, басқ арушы жә не оның орынбасарлары); орташа (негізгі қ ұ рылымдық бө лімшелердің басшылар – цехтардың, бө лімдердің басшылары, сондай-ақ, бас мамандар) жә не тө менгі (арқ арушы жұ мысын орындаушылар – бюро, сектор, мастерлер басшысы). Кә сіпорын персоналын осылайша категорияларғ а жіктеу нормативтік қ ұ жаттарғ а сә йкес жү ргізіледі. Қ азір біздің қ оғ амымыздың дамуына байланысты басшылар лауазымына менеджер лауазымы жатқ ызылады. Менеджер кә сіпорын қ ызметін (жоғ арғ ы дең гей), оның қ ұ рылымдық бө лімшелерін (орта дең гей) немесе бизнес аясында белгілі-бір қ ызметті (тө менгі дең гей) басқ аруды жү зеге асырады. Тө менгі дең гейдегі менеджерлер шағ ын жә не орта кә сіпкерліктің даму жағ дайында осы қ ызметті ұ йымдастырушылар болып табылады. Кә сіпорын персоналының жыныстық -жасының қ ұ рылымы – персоналдың жынысы мен жасының топтарының арақ атынасы арқ ылы анық талады. Жасының қ ұ рылымы персоналдардың жалпы санындағ ы сә йкес жастағ ы тұ лғ алардың ү лесімен сипатталады. Персоналды жасының қ ұ рамы бойынша жіктегенде, мынадай топтаулар қ олданылады: 15-24, 25-54, 55-64, 65 жас жә не одан асқ андар. Білімнің дең гейі бойынша персоналдар мынадай топтарғ а: жоғ арғ ы білімді, аяқ талмағ ан жоғ ары, орта мамандандырылғ ан жә не жалпы орта білімді жұ мысшыларғ а біріктіріледі. Стажы бойынша персонал қ ұ рылымы жалпы ең бек стажы жә не сол кә сіпорында атқ арғ ан ө тілі бойынша қ арастырылады. Кә сіпорын персоналының кә сіби қ ұ рылымы – сол саладағ ы жұ мыс тә жірибесіне жә не оқ удың нә тижесінде алғ ан теориялық жә не практикалық машық танғ ан мамандардың (экономистер, бухгалтерлер, жұ мысшылар) немесе ә ртү рлі кә сіби ө кілдердің қ атынасы. Персоналдың біліктілік қ ұ рылымы – жеке ең бек функциясы ү шін қ ажетті ә ртү рлі біліктілік дең гейіндегі (кә сіби дайындық дә режесі) жұ мысшылардың қ атынасы. Біздің елімізде жұ мысшылардың біліктілік дең гейі разрядпен немесе класспен, ал мамандар ү шін категориялармен немесе класспен анық талады. Жоғ арыда аталғ андардан басқ а, кә сіпорын персоналының қ ұ рылымы басқ а белгілері бойынша да жіктеледі. Ұ йымдастыру қ ұ рылымы – кә сіпорынның ұ йымдастырушылық қ ұ рылымына сә йкес лауазымдық тұ лғ алардың қ ұ рамы мен бағ ыныштылығ ы. Ол ұ йымның штаттық кестесі мен ұ йымдастырушылық қ ұ рылымының сызбасында кө рсетіледі. Функционалдық қ ұ рылым кә сіпорынды басқ ару аясындағ ы ең бекті функционалды жіктеу мен олардың нақ ты басқ ару функциясын (персоналды, қ аржыны, жө ндеуді жә не т.б. басқ ару) атқ аруына байланысты персоналдардың жеке топтарының қ атынасы. Қ ызметтердің ә р тү рлігі ә р маман бойынша кадрлардың қ ажеттілігін, ал кә сіп саласында мамандығ ы жә не кә сіптік дең гейі бойынша жоспарлауды талап етеді:
|
