Тақырыбы: Митоздық цикл. Генетикалық бақылануы, реттелуі. Апоптоз

2. Мақ саты: Митоздық циклдың реттелуі жә не бақ ылануының молекулалық -генетикалық механизмдері жайлы қ азіргі кө зқ арастары туралы білімдерін қ алыптастыру. Апоптоздың молекулалық -генетикалық механизмдерін жә не оның медицинадағ ы маң ызы туралы білімдерін қ алыптастыру.

3. Дә ріс тезистері:

3.1. Жасушалық цикл, анық тамасы, кезең дері.

3.2. Жасушалық циклдың кезең дері жә не олардың сипатамасы.

3.3. Жасушалық циклды қ амтамасыз ететін процесстердің генетикалық реттелуі.

3.4. Жасушалық циклды бақ ылайтын процесстердің реттелуі (бақ ылау пункттері – check-points).

3.5. Апоптоз, анық тамасы, маң ызы, сатылары.

3.6. Апоптоздың генетикалық бақ ылануы: каспазалық гендер каскадасы, эндонуклеаза, р53.

 

Жасушалық цикл, деп аналық жасушаның бө лінуінің нә тижесінде пайда болғ ан жас жасушаның қ айта бө лінуге дейінгі немесе тіршілігін жойғ анғ а дейінгі кезең ді айтады.

Жасушалық цикл 3 кезең нен тұ рады:

1. Митоздық цикл.

2. Жасушаның арнайы қ ызмет атқ аруы.

3. Тыныштық кезең і.

Митоздық цикл 4 фазадан тұ рады:

1. Митоз.

2. Митоздан кейінгі кезең (G₁).

3. Синтездік кезең (S).

4. Синтезден кейінгі кезең (G₂).

G₁, G₂, жә не S кезең дері гендер белсенділігімен сипатталынатын интерфазаны қ ұ райды. Митозда гендер активсіз кү йде болады.

Жасушалық (митоздық) цикл кө птеген гендермен реттеледі. Мұ нда цциклиндерді жә не циклинге тә уелді киназаларды синтездейтін гендер басты рө л атқ арады.

Бұ л гендердің белсенді ө німдері циклин+циклинге тә уелді киназалық (Ц+ЦЗК) комплек тү зеді, мұ нда циклин активаторлық суббірлік, ал циклинге тә уелді киназалар – катализдік суббірліктер болып табылады. Каждый из периодов Митоздық циклдың ә р бір кезең і арнайы Ц+ЦТК кешенімен реттеледі.

Митоздық циклдың дұ рыс ө туін 4 салыстыру нү ктесі интерфаза кезең індегі G₁, G₂, S жә не митоздың метафазасы бақ ылайды (cheek - point). Жасушаның митозғ а тү суі немесе тоқ тауы жасушаның бө лінуін стимулдайтын немесе басып тастайтын гендермен реттеледі.

Жасушаның тіршілік ұ зақ тығ ы кө птеген факторларғ а тә уелді: ағ заның тү рлік жә не арнайы қ ымет ету ерекшелігне жә не т. б.

Жасушаның «қ артаюының» соң ғ ы нә тижесі оның табиғ и ө ліміне ә келеді, апоптозғ а.

Апоптоз – бұ л жасушаның табиғ и генетикалық бағ дарланғ ан ө лім процессі. Бұ л бірнеше сатыда ө тетін динамикалық процесс.

Апоптоз генетикалық бақ ыланатын процесс болып табылады. Оғ ан арнай фермент – казпазаның синтезін бақ ылайтын гендер болады. Казпаздың белсенділігі активатор жә не ингибитор гендерімен бақ ыланады.

Апоптоз процессіне арнайы «апоптоздық» ядролық эндонуклеазалар қ атысады.

Апоптоз процессінде негізгі рө лді р53 ақ уызы атқ арады.

Апоптоз механизмінің негізінде жасушаның генетикалық материалының зақ ымдалғ ан жерін танып тү зету, жасушаның элиминациясы мен жасушаның жә не жалпы ағ заның қ алыпты тіршілігін қ амтамасыз ету жатыр.

 

4. Кө рнекілік материал: мультимедиялық дә ріс № 4.

5. Ә дебиеттер:

Негізгі:

5.1.Генетика. Под ред. Иванова В.И. М., 2006.

5.2.Гинтер Е. К. Медицинская генетика. М., 2003.

5.3.Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск, 2007.

5.4.Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). А., 2007.

5.5.Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003.

5.6.Аманжолова Л.Е. Жалпы жә не медициналық генетиканың биологиялық негіздері. А., 2006.

5.7.Қ азымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұ ртаева Қ.С. Медициналық биология. А., 2002.

5.8.Қ уандық ов Е.Ө., Ә білаев С.А. Медициналық биология жә не генетика. А., 2006.

Қ осымша:

5.9. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. Н. П. Бочкова.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010.

5.10. Қ уандық ов Е.Ө., Нұ ралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық -генетикалық терминдердің орысша-қ азақ ша сө здігі. Алматы, 2012.

6. Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

6.1.Жасушалық циклғ а сипаттама.

6.2.Митоздық циклғ а сипаттама.

6.3.Митоздық циклдың реттелу механизмдері.

6.4.Жасушалық циклдың бақ ылану механизмдері.

6.5.Жасуша пролиферациясының медицинадағ ы маң ызы.

6.6.Апоптоз процессінің даму себептері.

6.7.Апоптоз сатылары.

6.8.Апоптоз процессіне қ атысытын гендер (ақ уыздар).

6.9.Апоптоздың медицинадағ ы маң ызы.