Жоғары жылу ағындағы жүйелер

Геотермалды жүйелердің үшінші типтері жылу ағынының жоғары мәндері бар аймақтардың терең бассейндерде орналасқан. Париждегі немесе Венгриядағы секілді бассейндерде скважинадан келетін судың температуралары 100⁰С дейн жетеді. Осындай категорялы қайнар көздері грунт бойымен өтетін жылу ағыны сіңірілмейтін глина пласттарының изоляцияланған қамауда қалатын орналасқан.

Мұндай жерлердегі судың температурасы 150⁰С-180⁰С дейін жетеді, ал қысымы скважинаның басында 28-56МПа дейін жетеді.

Жер астынан алынатын отындардың азайғандықтан биомассаны қолдану кеңінен дамып келе жатқан және дамыған елдерде қолданыс тауып отыр.

Биомассаның барлық көздерін үш топқа бөлуге болады. Біріншісіне жер үсті өсімдіктерінің энергетикалық мақсаттары үшін әдейі өсірілетіндер жатады.

Биомассалық көздердің екінші тобына әр түрлі органикалық қалдықтар жатады:

-жануарлардың биологиялық қалдығы (үлкен мүйізді жануарлардың қиы, үй құстарының саңғырығы және т.б.)

-ауыл шаруашылық мәдениетіндегі егін орғаннан кейін қалатын қалдықтар.

Үшінші топ-бұл судағы өсімдіктер- теңізді балдырлар, үлкен ламинарлар (бурые балдырлар), сулы гиацинт.

Үй жануарларының экскременттерімен астына төсейтін материалдың қоспасының құрамына байланысты азот, фосфор, калий, магний, темір, көміртегі және микроэлементтер –бор, молибден, кобальт және т.б. Ораша есеппен алғанда 1 тонна әр түрлі үй жануарларынан алған экстрименттерінде 5 кг азот, 2,5 кг фосфор ангидриді (Р₂0₅) және 5 кг калий оксиді (К₂О). Одан басқа экстрименттердің құрамына көптеген органикалық заттар да енеді.

Биогаздық технология - қауіпсіздендірудің радикалдық әдісі және әр түрлі өсімдіктер мен жануарлардың органикалық қалдықтарының қайта өндірілуі, осыған қоса жануарлар мен адамдардың тәжірбиелері, бұдан біз жоғары калорий газ тәрізді отындар - биогаз және жоғары эффекті экологиялық таза органикалық тыңайтқыш аламыз. Биогаздық технология - бұл энергетиканың, агрохимияның, экологияның және капиталдың қиын жағдайларының шешімі.

Биогаздық технологияның негізінде, мал қиының және құс саңғырығының анаэробтық (оттексіз)жағдайларда табиғи биологиялық ыдыраудың қиын процесстер жатыр. Ашудың оптимальдік режимін сақтағанда, үнемі шикізатты араластырғанда, бастапқы материалды өз кезегінде салғанда және ашыған материалды алғанда биогаздың шығуы 1м³ реактордан 2-3м³ -ке жетеді. Ал құстың саңғырығын қолданғанда - 6м³. Жақсы түсінуге болатын тағы басқа мысалдар келтіруге болады: бір сиыр бір тәулікте 2,5м³ газбен қамтамасыздандырады, семіртілуге қойылған бұқа- 1,6м³, шошқа- 0,3м³, құс-0,02м³.

Метантекте, биомассадағы бар бактериялардың әсерінен органикалық заттардың бір бөлігі метанға (60-70%), көмірқышқыл газдарға (30-40%), күкіртсутектің аз мөлшеріне (0-3%),сонымен қатар сутегінің қоспасына, аммиакқа және азоттың тотықтарына ыдырайды. Биогаз жағымсыз иісті емес.Оның бір куб мөлшеріндегі жану жылуы 25МДж, 0,6л бензин жанғанына, 0,85л спирт жанғанына, 1,7кг отын жанғанына немесе 1,4кВт*сағ электрэнергияның қолдануына эквивалентті. Энергетикалықтан басқа биоконверсиялық процесс тағы бір мәселені шешуіне мүмкіндігі бар. Жай қилардың жер өңдеуінде қолдануына қарағанда, ашыған қиларды қолданғанда, ауыл шаруашылығында 10-15% шығымдылық артады. Бұл анаэробтық өзгертуде минерализация мен азоттық байланыстардың болуымен түсіндіріледі.

Бірақ қазіргі кездегі ең маңызды және биотехнологияның аймақтарындағы болатын басқа аспект - экологиялық. Оны әлі құндылық жағынан және тағы басқа көлемді жақтарынан бағалау қиын, бірақ өкінішке орай, маңызды экологиялық талаптарды дәлелдемейтін кезең енді келді. Микроорганизмдер - метогендер органикалық қалдықтарды (жануарлардың, өсімдіктердің, муниципальді және тағы басқалар) биогазға айналдыру мүмкіндігі бар, оргаминералді заттар және басқа да пайдалы, ең бастысы зиянсыз және залалсыздандырылмаған заттар. Биотехнологияны метаногендерді қолдануында экологиялық деп батыл айтуға болады. Бұл биотехнология заттың және энергияның биосфералық айналудағы табиғи процестерге негізделген және биосфераға потенциалды зиян келтіретін заттарды пайдалы заттарға айналдыруғу бағытталған.

Ең қарапайым биогаздық құралды қиға толы ор тәрізді елестетуге болады, газ шығару потрубкалы колпакпен жабылған. Мұндай қолдану қиды ашыту үшін температуралық режиммен технологиялық талаптар дәл келетін мемлекеттерде қолданылады: Индияда, Индокитайдың мемлекеттерінде және Китайдың оңтүстік провинцияларында бұл тәсіл миллиондап қолданылады.

Мұндай биогаздық құрылғының тәуліктік үнемділігі улкен емес: ол 0,15-0,3м³ газдың 1м³ реактордан тұрады. Ресейдік орталық "ЭкоРос" Миннаукидің көмегімен ("Экологиялық таза энергетика" атты мемлекеттік бағдарлама бойынша) екі биогаздық құрылғыны құрастырды. Оның біріншісі (ИБГУ-1)- алтын алқа алған Халықаралық "Российский фермер" жәрмекесінде шаруашылық фермаларда жасалған. Бұл құрылғыда жануарлар мен құстардың барлық органикалық қалдықтарын қайтадан қорытады (5-6 сиырлар, немесе 50-60 шошқалар, немесе 500-600 тауықтар), және де барлық коммунальдік қалдықтар және қатты күнделікті үй қалдықтарды (металл мен шыныдан басқасын). Конструкцияға салынған модульдік принцип қажет болған кезде эквивалентті үнемділікті асыра отырып құрылғыны екі еселетуге мумкіндігі бар. Биореакторда берілген газ сол тұрмыстық конфоркалар мен горелкаларда жанады.

Оның әр модулі 25-30 сиырларға, немесе 250-300 бас шошқаларға, немесе 2500-3000 бас құстарға санаулы, және ортақ электр желісінен тәуелсіз болуға мүмкіндік береді де өзінің энергетикалық қажеттілігін толығымен жауып отырады.

Органикалық заттардың ауасыз ыдырау кезінде биогаз пайда болады. Бұл биогаздың негізгі құрамды бөлігі төменгі №1 кестеде көрсетілген.

№1 кесте. Биогаздің құрамы мен қасиеті

Көсерткіш	Метан	СО2	Н2	H2S	Биогаз (60 CH4 және 40% CO2)
Көлем(%)	55-70	27-44
Жылу шығарғыштығы (МДж.м-3)	35,8	-	10,8	22,8	21,5
Ауырлығы (кг.м-3)	0,72	1,98	0,09	1,54	1,2

Метагенездің интенсивтілігі төменгі жағдайлардан тәуелді:

- температурадан(көбінесе 35⁰С – 45⁰С)

- қолайлы аққыштық сақталуы қажет(минималды кепкен қалдық 4-5%, максималды 10-12%)

- органикаклық заттардың деградациясы