ДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
ДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ. Тақырыбы: Радиациялық гигиенадағы негізгі түсініктер. Иондаушы сәулелену көздерімен жұмыс істеу кезінде радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету принциптері.
Курс:2
Қарағанды – 2005ж.
Кафедра отырысында талқыланды.
«___»_________2005 ж. Хаттама № ____
Кафедра меңгерушісі __________ Калишев М.Г.
1.Тақырыбы:Радиациялық гигиенадағы негізгі түсініктер. Иондаушы сәулелену көздерімен жұмыс істеу кезінде радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету принциптері. 2.Оқу сағатының саны: 2 сағ. (90 минут). 3.Тақырыптың өзекті мәселесі (оқу дәлелдемесі): Радиация, сәулелену, сәуле, сәулелік энергия – бізді қоршаған ортаның көпқырлы, көп түрлі толқынды әсерлер әлемінің синонимдердің тізімі. Радиациялық гигиенаның негізгі ғылыми пән ретінде келесі бағытта жұмыс істейді: - дозиметрлік (көру және сәулелену деңгейін зерттеу); - радиобиологиялық (экспериментте және эффект эпид зерттеу көмегімен, сәулелену салдарын зерттеу); - сәулеленудің РЕД – н гигиеналық регламенттеу теориясы мен әдістері. - қорғаныш бағыттаушы өңделген саниптарлық – ұйымдастыру шаралары. 4.Сабақтың мақсаты: Ионданушы сәулеленудің көздерімен жұмыс істеу кезінде медицина қызметкерлерінің радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды. Бөлмелерде дозиметрлік және радиометрлік зерттеу жүргізу әдістерін және олардың нәтижелерін бағалауға студенттерді үйрету. Студент білуге тиіс: 1. Ионданданушы сәулеленудің ағзаға әсерін. Ионданушы сәулеленудің көздерімен жұмыс істеу кезінде медицина қызметкерлерінің радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды. Бөлмелерде дозиметрлік және радиометрлік зерттеу жүргізу әдістерін және олардың нәтижелерін бағалауды. Студент істей білуі керек:
Негізгі білім бойынша: 1. Өндірістік улар туралы түсінік, организмге әсері. 2. Өндірістік улардың организмге ену жолдары. 3. Организмнің жекеленген жүйелеріне улардың әсерін бағалау. 4. Жұмысшылар арасында өндірістік уланулардың әсерінің алдын алу шараларын ұйымдастыру. Осы сабақтың тақырыбы бойынша: 1. Радиациялық гигиена мақсаты мен міндеті. 2. Ионизирленген сәулелену және олардың түрлері. 3. Ионизирленген сәулеленудің табиғи көздері. 4. Медицинада ионизирленген сәулеленуді қолдану. Активтілігі мен дозасы туралы түсінік. 5. Сыртқы және ішкі шағылысу және олардың қауіпсіздігі. 6. Ағзаға ионизирленген сәулеленудің әсер ету деңгейі мен анықтайтын сипаттамасы, жағдайы. 7. Критикалық ағза туралы түсінік. Биологиялық объектіге ИС әсер ету механизмі. Адам ағзасына ИС әсерінің детерминирленген және стохастикалық эффектісі. Радиометр және дозиметр туралы түсінік. Радиациялық бақылау құралы және детекторы, жұмыс принципі.
6.Ақпараттық – дидактикалық блок. Басқа гигиеналық ғылымдар нақты жағдайлардағы контингенттердің белгісі бойынша емес, әсер етуші фактордың сәулелену белгісі бойынша жұмыс істеуінде. Гигиеналық жаңа бөлімі радиациялық гигиенаны бөліп шығаруға әсер етуші факторлар: атом өндірісінің, атом энергетикасының дамуы және иондық сәулелену көздері адамның әр іс – тәжірибесінде пайдалануы. Радиациялық гигиена ұйымдар мен адамдарға радиациялық зақымдалу мен иондық сәулеленудің әсерін зерттеп, тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігін, қоршаған ортаның радиациялық активті ластанулардан қорғау үшін санитарлық нормативтерді өңдейді. Яғни радиациялық гигиена жұмысшылардың денсаулығы және тұрғындарға сәулелену көздерінің әсерін зерттеп, еңбек және тұрмыста қауіпсіздік жағдайын қамтамасыз ету үшін қорғаныш шараларының кешенін өңдейді. Радиациялық гигиенаның негізгі міндеттері: 1. Иондық сәулелену көзлерімен қатынаста болатын адамдардың еңбек жағдайы және сырқаттанушылықтарын зерттеу. 2. Иондық сәулелену көздерінің қолайсыз әсерінен қорғау шараларының кешенін жасау (жекеленген және жалпы). 3. Қоршаған ортаның (су көзі, ауа ортасы, топырақ) радиологиялық тазалығына бақылау жүргізу. 4. Қоршаған ортаның радиактивті қалдықтармен ластануының алдын алуға арналған шараларды өңдеу. Радиациялық гигиена қарапайым гигиеналық зерттеулермен қоса радиациялық зерттеу әдістері пайдаланылады. Оларға зерттелетін контингенттердің қоршаған ортаның еңбек және тұрмыстық жағдайын санитарлық тексеру, азық – түлік, топырақ, су, ауа, құрылыс материалдарын, жұмыс бойынша лабораториялық – сараптау әдістері; нақты өмірде және лабораторияда бақылау жіне зерттеу; санитарлық – статистикалық зерттеу;болжам және кейбір мысалдарды шешу үшін математикалық анализ жатады. Бұлармен қоса радиациялық гигиенада радиохимиялық және дозиметриялық әдістер қолданылады. Радиоактивті ыдыраулардың альфа – ыдырау, бетта – ыдырау, ядролардың өздігінен бөлінуі және термоядролық синтез сияқты түрлерін оқимыз. Альфа – ыдырау. Альфа бөлшектер екі протон және екі нейтроннан тұратын топты құрады. Альфа ыдырау гамма сәулелерді босатылуымен сипатталады, яғни айтылған химиялық элементтердің атомдық ядросы ядро өнім құрайды, ол қозған жағдайларда болады (энергиясы өте басым). Сәлден соң артық энергияны бір немесе бірнеше гамма – кваттары (қозу стадиясының санына байланысты) алып кетеді де, ядро өнім тұрақты болады. Ветта ыдыраудың 3 түрі белгілі: электрондық позитивті және электрондық ұстау. а) электр ветта – ыдырау болатын нейрон ядроларының протон, электрон және антинейтринаға айналуының саладыранан өтеді. Мұндай ыдырау ядросында артық нейрондары бар изотоптарға тән. ә) позитрондық ветта ыдырау кезінде ядро протондарының біреуі нейронға, позитрон және нейтриноға ыдырайды. Мұндай ыдырау ядросында протон көлемі артық болған изотоптарға тән.РАЗ және иондық сәулелену көздері медицинада, халық шаруашылығында жиі қолданылатын гигиеналық ғылым мен санитарлық тәжірибе алдында олармен жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік еңбек жағдайын өңдеу сияқты жедел міндеттер қоюда. Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған шаралар кешенін таңдау сәуле көзінің жұмыс істеу технологиясы түріне, оның қуаттылығы, иондық сәулелену түріне байланысты өңделеді. Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларының кешеніне ұйымдастыру, санитарлық – гигиеналық, инженерлік – техникалық және т.б. шаралар кіреді. Қыцзметкерлердің және халықтың радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз етудәің заңды негізі номаативті құжаттар радиациялық қауіпсіздік нормасы (РҚН) және радиациялық зияндылықтар мен иондлық сәулелену ікөздерімен жұмыс кезінде негізгі саниатрлық ережелер (НСЕ – ОСП) болып саналады. Иондық сулелену көздерінің түрлері: Иондық сәулелену көздері бойынша радиоактивті материалы бар объективті және белгілі бір жағдайларларда өзінің бойынан иондық сәулелену көздерін бөлетін технологиялық құрылым. Осыған байланысты иондық сәулелену көздерінің келесі түрлері бөлінді: 1. радионуклидтер: - жабық көздер - ашық көздер 2. иондық сәулелер бөлетін құрылым. Ионды сәулелердің жабық көздері – сәулеленің радионуклидті көзі, жұмыс істеу кезінде қоршаған ортаға РН бөлмейтін құрал. ИСЖК – радионуклидтерді генерализациялайтын құрылымдар кіреді, себебі олардың құрылымында радионуклиедтер жоқ. Ионды сулелердің ашық көзі – пайдалану кезінде құрылымдағы немесе технологиялық процесс барысында пайда болатын радионуклеидтер қоршаған ортаға тарататын радионуклидті сәуле көзі.і. Иондық сәулеленудің ашық және жабық көздерімен жұмыс істеу кезінде адамға сәуленің әсері өзінің ерекшелігі бойынша жеке зерттеп оқуды қажет етеді. Жұмыс ортасының радиоактивті заттармен ластануының потенциалды қауіптілік тудыратын барлық объектілерді шартты түрде екі топқа бөлуге болады.
7.Сабақтың мазмұны: - Негізгі білім деңгейін бағалау (қосымша 1) - Студенттердің өзіндік жұмысы: 1. Жағдайлық есептерді шешу (жағдайлық есептер жинағы) - Оқытушымен жұмыс. - Жүргізілген зерттеу жұмыстарына талдау. 4. Қорытынды білім деңгейін бағалау (Қосымша 2).
|
