Көміртекті болаттарды босату
Босату Ас1 нүктесінен төменгі температураға дейінгі болатты қыздыруда, одан кейін келесі кезекті ұстатудан және суытудан құралады. Шынықтырылған болаттарда тепе-теңдіксіз құрылым (мартесит және қалдық аустенит) болады. Босатудың мақсаты (болаттың құрылымын тепе-теңдік күйге келтіру, болатқа қажжетті қасиеттерді беру және шынықтыру кезінде алған ішкі кернеулерін алу. Мартенсит пен қалдық аустениттің түрленуі олардың көлемінің (үлгінің ұзындығы) өзгеруімен сипатталыды, яғни мартенситтің көлемі үлкен, ал аустениттікі кіші болады. Температураға байланысты жасыту төмен (150-3000С), орташа (300-5000С) және жоғары (500-6800С) болып бөлінеді. Шынықтырлған болатты босату кезінде келесі түрленулер болады. Бірінші түрлену (2000С дейін) кезінде қаныққан мартенситтен көміртек бөлінеді, сондықтан тордың тетроганальдығы азаяды және с/а остерінің қатынасы 1-ге жақындайды. Бірінші түрленудің нәтижесінде түзілген босату мартенситті α-темірдегі біртексіз шығырлану және карбидтің қаныққан қатты ерітінді көміртегінің қоспасын көрсетеді. Босату мартенсит инесінің түсін толығымен өзгертеді (шынықтыру мартеситтің инесінің түсі ашық, ал босатудан кейін – қара). Екінші түрленуде (200-3000С) мартенситтің ыдырауы жалғасады – қаныққан α-темірдегі көміртек мөлшері 0,15% дейін төмендейді, сонымен қатар қалдық аустенит жеткіліксіз көміртекті мартенситке түрленеді (үлгі көлемінің үлкеюі байқалады). Болат құрылымы жасыту мартенситінен және карбид бөлігінен тұрады. Босату кезінде үшінші түрлену (300-4000С) α-қатты ерітіндінің (мартенситтің) ферритті-цементитті қоспаға толық ыдырауымен, цементиттің бөлектенуімен (α-ерітінді мен цементит когерентігінің алынуымен) және нәтижесінде ұсақталған ферритті-цементитті қоспа – жасыту трооститі түзілген екінші ретті кернеудің азаюымен сипатталады. Бұл жерде цементит түйіршік тәрізді. Босатуда төртінші түрлену кезінде (400-6000С) жаңа күйтүр пайда болмайды, бірақ цементит түйірлерінің жылдам түрде іріленуі және дөңгелектенуі (шар тәрізді) өтеді. Босату кезінде бұл жұмыстардың жылдамдығы көміртек диффузиясының жылдамдығына меншікті және температурамен бірге өседі. 500-6000С кезінде ферритті-цементиттік қоспа біршама іріленеді, жасту цементитті-сорбит бөлшектерінің пішіні түйіршік тәрізді аз ұсақталған болады. Келесі кезектігі температураны 650-7000С дейін көтергенде болат құрылымында біршама тепе-теңдікті құрылым – түйіршікті перлит түзілед (5.6-сурет). 5.6-сурет. 4000С жасыту кезіндегі жасытылған болаттың шағын құрылымы (0,45%C); x500
|