Төтенше жағдайда (ТЖ) халықты басқару және ұйымдастыру бойынша негізгі заңдар және заңдылықтар.

Төтенше жағдайда (ТЖ) халықты басқару және ұйымдастыру бойынша негізгі заңдар және заңдылықтар.

Негізгі заңдар:

1.Азаматтық қорғаныс туралы ҚР заңы 7.05.1997ж.

Азаматтық қорғаныс – бұл басқару органдарының мемлекеттік жүйесі және бейбіт, соғыс уақытында халықты шаруашылық обьектілерін және ел аумағын осы заманғы зақымдау құралдарының, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдай факторларының зақымдағыш / жойқын / әсерінен қорғау мақсатында өткізілетін жалпы мемлекеттік шаралардың жиыны.

2.«Табиғи және техногендік сипаттағы (ТТС) төтенше жағдайлар» туралы ҚР заңы 5.07.1996ж.

ТЖ – адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шару-қ жүргізуші обьектілерге нұқсан келтірген н/е келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған н/е бұзуы мүмкін авария, зілзала н/е апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Табиғи сипаттағы ТЖ-р – дүлей зілзала (жер сілкінісі, сел, көшкін, су тасқыны және басқалар), табиғи өрт, індеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсімдіктерінің және ормандардың кеселдері мен зиянкестері арқылы зақымдануын туғызатын төтенше жағдайлар.

Техногендік сипаттағы ТЖ-р – өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күшті әсер ететін улы, радиоактивті және биологиялық жағынан қауіпті заттарды тарататын (тарату қауп» бар)тавария, үйлер мен ғимараттардың кенеттен қирауы, бөгендердің бұзылуы, тіршілікті қамтамасыз ететін электрэнергетика және коммуникация жүйелеріндегі, тазарту құрылыстарындағы авария туғызатын ТЖ-р. 3.ҚР Үкіметінің 28.08.1997ж «ТТС ТЖ-ды ескеру және жоюдың мемлекеттік жүйесі туралы қаулысы.

ТЖ-ды жою – ТЖ-р пайда болған кезде жүргізілетін ж/е адамдардың өмірін сақтап, денсаулығын қорғауға, залал мен материалдық шығындар көлемін азайтуға, сондай-ақ ТЖ-р аймағының одан әрі таралмауына бағытталған құтқару, авариялық қалпына келтіру жұмыстары мен басқа да кезек күттірмейтін жұмыстар.

4.ҚР ТЖ-ы бойынша Министрлігінің жағдайы туралы» қаулысы 28.10.2004ж

5.ҚР Үкіметінің 29.09.2004ж «ҚР Мемлекеттік басқару жүйесін ары қарай жақсарту бойынша шаралар туралы» қаулысы

6.ҚР Үкіметінің 30.06.2006ж «ҚР ТЖМ комитетінің кейбір сұрақтары».

3. ҚР Үкіметінің 28.08.1997ж «ТТС ТЖ-ды ескеру және жоюдың мемлекеттік жүйесі туралы қаулысы. Төтенше жағдай дегеніміз адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашлық жүргізуші объектілерге нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзуы мүмкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақта туындаған жағдай. Төтенше жағдай пайда болу себептеріне қарай табиғи сипаттағы және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға бөлінеді.

Төтенше жағдай дегеніміз - табиғат немесе өндіріс апаттарының зардаптарын күнделікті қызметпен, қаражатпен жоюға мүмкіндік бермейтін, ол үшін әдейі материалдық, техникалық, ақша қаражатын және адам күшін талап ететін жағдай. Қазақстан мемлекетінің орналасқан жері – орасан зор, кең байтақ. Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, қар тасқыны, қатты жел, су тасқыны сияқты құбылыстар жиі болып жатады. Зілзала - бұл кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың өлім-жітімі болатын табиғат құбылысы.

Әрбір зілзаланың өзіне тән физикалық қасиеті, пайда болу себебі, қозғаушы күші, сипаты мен даму сатысы, қоршаған ортаға өзіндік ықпал ету ерекшелігі бар. Зілзала кез келген мемлекет үшін үлкен ауыртпашылық, келтірер залалы мол төтенше оқиға. ҚР-да мынадай зілзалалар болуы мүмкін: жер сілкінісі, сел, қар көшкіні, сырғыма, дауыл, су тасқыны, буырқасын, өрт. Дүние жүзінде су тасқынына бүкіл зілзаланың 40 пайызы келеді екен, 20% - тропикалық циклондары, 15% - жер сілкінісінің,ал қалған 25%-зілзаланың басқа түрлері. Каспий теңізі деңгейінің өзгеруіне, Арал теңізінің құруына, Балқаш көлінің таяздауына байланысты құбылыстар табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар арасында ерекше орын алады.

4. ТЖ Министрлігінің құрылымы және оның жұмысы. ҚР территориясын және халқын авария және апаттан сақтау үшін 2004жылы ҚР ТЖМ-гі құрылды. Министрлік салалар аралық реттеуді, сонымен бірге ТЖ алдын алу және жою, азаматтық қорғанысы, өрт қауіпсіздігі, кәсіпорындарға қауіпсіз жұмыс жүргізілу және таулы аймақтарды бақылау жұмыстарын атқару және қажетінше рұқсат беру жұмыстарын атқарады.

5. ТЖ Министрлігінің пайда болу тарихы. 1995ж мемлекеттік комитет құрылды (19.10.95).

1996ж осы мемлекеттік комитетке «Қазселқорғаныс» өндіріс бірлестігі және мемқалалық техбақылау комитеті берілген.

1997ж ТЖ МК құрамына Мемлекеттік өртке қарсы қызметі енгізілді (22.04.97).

1997ж ТЖ бойынша МК Орталық атқару органына айналды (10.10.97).

1999ж Қазақстан Үкіметі құрылымында ҚР-ң ТЖ бойынша Агенствасы құрылды (27.04.99).

6. Шаруашылықта қолданылатын күшті әсер ететін улы заттардан қорғану (хлор, аммиак). Хлор – иісі күшті жасыл-сарғыш улы газ, ауадан 2,5есе ауыр. Хлордың буы тыныс алу мүшелерін қатты тітіркендіреді, көзді жасауратады, теріні зақымдайды. Кеудені ауыртып, басында құрғақ жөтел, бірте-бірте құсу пайда болады.

Қорғану шаралары: Хлор төгілген кезде (ол ауадан ауыр) ең биік орындарды көтерілу қажет:

а) егер сіз төменгі қабаттағы потерде болсаңыз, жоғарғы қабатқа көтерілу керек;

ә) егер сіз кошеде (далада) болсаңыз, биіктеу жерге шығу керек.

Противогаз кию керек; пәтерде болсаңыз, пәтерді хлор кіруден қорғау, есік-терезені ж/е вентиляция саңылауларын бекіту. Егер дабыл сіз кошеде келе жатқан кезде берілсе, ықтимал зақымдану аумағынан шығып, желге қарсы жүру керек. Тыныс алу органдарын қорғау үшін, тыныс алу органдарын метилхлоридтен, винилхлоридтен және басқа улы заттардан 30-100 минут бойы қорғайгын противогаз кию керек. Егер противогаз жоқ болса, тыныс алу органдарын қорғау үшін сумен немесе ауыз суының 2% ертіндісімен шайылған кез келген матаны пайдалану керек. Тыныс алу органдарын хлордан қорғау үшін өзіңіздің немесе балаңыздың сұйық дәретімен шайылған мата таңғышын пайдалануга да болады. Улы зат төгілген орынға аммиак суын, әк түнбасын, кальциленген соданың ертіндісін немесе 60-80% және одан артық концентрациядағы каустикті қүяды (шамамен 2 л. ертіндіге 1кг хлор) суды немесе ертіндіні ыдырату үшін су шашыратқыш, өрт машиналарын, жылжымалы автожанармай стансаларын, сондай-ақ химиялық қауіпті обьектідегі гидрант немесе арнайы жүйе қолданылады. Сақтанудың жолдарының бірі болып, мақта-мата таңғыштарын пайдалану болады. Оларды дайындау жолдар ол үшін 50-100 см көлеміндегі дәке кесіндісінен жасайды. Ортасы бойынша бір қалыпты қалыңдығы 20-30 см (15-20 см) 1-2 см мата кабатын жаяды. Дәке кесіндісінің бойымен екі жағынан да бүгіп, мақтаның үстіне қояды. Дәкенің үшын екі байлау жүбы шығатындай етіп қияды. Таңғыш ауыз бен мүрынға қойылады. Олардың ұшын төменгі жағының төбе сүйекте, ал жорға жағының қүлақ үсті арқылы желкеде болатындай етіп байлайды. Таңғыш пен беттің арасындағы саңылауларды мақтамен тығыздайды. Аммиак – иісі күшті түссіз газ. Ауадан 1,7% есе жеңіл. Сұйық аммиак мұздатқыш қондырғыларында кең қолданылады. Тыныс алу мүшелеріне қауіпті. Қатты жөтел пайда болады, көзді ашытады, қан тамырының соғуы бұзылады. Қорғану шаралары: жертөлеге қашу; противогаз кию; терезелерді жауып, жылыту құралдарды ажырату. Залалданған аймақтан желдің бағытына перпендикуляр бағытта шығу керек; төгілген кезде (ол ауадан жеңіл) тез буланып жоғары көтеріледі, яғни төмен жерлерді таңдау қажет (жертөле). Аммиактың 10% ерітіндісі нашатыр спирті д.а.

Химиялық зақымдау туралы дабылды естіген бойда жеке корғаныс құралын тез киіп, өзіңіз тұрған ғимаратты қымтаңыз:

1)есік пен терезені жақсылып қымтаңыз;

2)ондағы саңылауды шүберекпен, жапсырғышпен, пленкамен немесе ылғал қағазбен жабыңыз. Егер дабыл сізді кошеде келе жатқан кезде берілсе, ықтимал зақымдану аумағанан шығып, желге қарсы жүріңіз. Тыныс органдарын қорғау үшін, тыныс органдарын аммиактан, метилхлоридтен және винилхлоридтен және басқа улы заттардан 30-100 минут бойы қорғайгын противогаз кию керек. Аммиак сумен жақсы жайылады (суланған мақта-дәкі таңғышы көмектеседі). Егер противогаз жоқ болса, тыныс алу органдарын қорғау үшін сумен немесе лимон (бор) қышқылының 5% (аммиак тегілген кезде) ертіндісімен шайылған кез келген матаны пайдалану керек. Улы зат төгілген орынға аммиак суын, әк тұнбасын, кальциленген соданың ертіндісін немесе 60-80% және одан артық концентрациядағы каустикті құяды, (шамамен 2 л. ертіндіге 1кг хлор) суды немесе ертіндіні ыдырату үшін су шашыратқыш, өрт машиналарын, жылжымалы автожанармай стансаларын, сондай-ақ химиялық қауіпті обьектідегі гидрант немесе арнайы жүйе қолданылады. Егер газ тәріздес аммиак төгілсе, онда су шашыратқыш, өрт машиналарының, жылжымалы автожанармай стансаларының сондай-ақ химиялық қауіпті обьектідегі гидранттың көмегімен буды жүту үшін суды шашыратады. Сақтанудың жолдарының бірі болып, мақта-мата таңғыштарын пайдалану болады. Оларды дайындау жолдар ол үшін 50-100 см көлеміндегі дәке кесіндісінен жасайды. Ортасы бойынша бір қалыпты қалыңдығы 20-30 см (15-20 см) 1-2 см мата кабатын жаяды. Дәке кесіндісінің бойымен екі жағынан да бүгіп, мақтаның үстіне қояды. Дәкенің үшын екі байлау жүбы шығатындай етіп қияды. Таңғыш ауыз бен мүрынға қойылады. Олардың ұшын төменгі жағының төбе сүйекте, ал жорға жағының қүлақ үсті арқылы желкеде болатындай етіп байлайды. Таңғыш пен беттің арасындағы саңылауларды мақтамен тығыздайды.

7. Шаруашылықта қолданылатын күшті әсер ететін улы заттардан қорғану (сынап, аммиак) Сынап – күміс түсті сұйық метал, барлық сұйықтықтан ауыр, -390С-та балқиды, +3570С-та қайнайды, бірақ +170С-та буланады. Улану белгілері: әлсіздік, бас ауруы, тамақтың ауруы, қызудың көтерілуі, іштің, асқазанның аурулары. Қорғану шаралары: бөлмеден шығу керек, есік-терезені ашу қажет, жедел мед-лық жәрдем шақырып, полицияға хабарлау керек. Құтқару қызметіне ж/е санитарлық эпидемиялық қызметке х.к. Сынап төгілген жеріді 20% хлорлы темірдің ерітіндісімен сүрту керек. Зардап шегушіге мед/қ қызмет көрсету керек, асқазанды шаю керек.

Аммиак – иісі күшті түссіз газ. Ауадан 1,7% есе жеңіл. Сұйық аммиак мұздатқыш қондырғыларында кең қолданылады. Тыныс алу мүшелеріне қауіпті. Қатты жөтел пайда болады, көзді ашытады, қан тамырының соғуы бұзылады. Қорғану шаралары: жертөлеге қашу; противогаз кию; терезелерді жауып, жылыту құралдарды ажырату. Залалданған аймақтан желдің бағытына перпендикуляр бағытта шығу керек; төгілген кезде (ол ауадан жеңіл) тез буланып жоғары көтеріледі, яғни томен жерлерді таңдау қажет (жертөле). Аммиактың 10% ерітіндісі нашатыр спирті д.а. Химиялық зақымдау туралы дабылды естіген бойда жеке корғаныс қүралын тез киіп, өзіңіз түрған ғимаратты қымтаңыз:

1)есік пен терезені жақсылып қымтаңыз;

2)ондағы саңылауды шүберекпен, жапсырғышпен, пленкамен немесе ылғал қағазбен жабыңыз.

Егер дабыл сізді кошеде келе жатқан кезде берілсе, ықтимал зақымдану аумағанан шығып, желге қарсы жүріңіз. Тыныс органдарын қорғау үшін, тыныс органдарын аммиактан, метилхлоридтен және винилхлоридтен және басқа улы заттардан 30-100 минут бойы қорғайгын противогаз кию керек. Аммиак сумен жақсы жайылады (суланған мақта-дәкі таңғышы көмектеседі). Егер противогаз жоқ болса, тыныс органдарын қорғау үшін сумен немесе лимон (бор) қышқылының 5% (аммиак тегілген кезде) ертіндісімен шайылған кез келген матаны пайдаланыңыз. Улы зат төгілген орынға аммиак суын, әк түнбасын, кальциленген соданың ертіндісін немесе 60-80% және одан артық концентрациядағы каустикті қүяды (шамамен 2 л. ертіндіге 1кг хлор) суды немесе ертіндіні ыдырату үшін су шашыратқыш, өрт машиналарын, жылжымалы автожанармай стансаларын, сондай-ақ химиялық қауіпті обьектідегі гидрант немесе арнайы жүйе қолданылады. Егер газ тәріздес аммиак төгілсе, онда су шашыратқыш, өрт машиналарының, жылжымалы автожанармай стансаларының сондай-ақ химиялық қауіпті обьектідегі гидранттың көмегімен буды жүту үшін суды шашыратады. Сақтанудың жолдарының бірі болып, мақта-мата таңғыштарын пайдалану болады. Оларды дайындау жолдар ол үшін 50-100 см көлеміндегі дәке кесіндісінен жасайды. Ортасы бойынша бір қалыпты қалыңдығы 20-30 см (15-20 см) 1-2 см мата кабатын жаяды. Дәке кесіндісінің бойымен екі жағынан да бүгіп, мақтаның үстіне қояды. Дәкенің үшын екі байлау жүбы шығатындай етіп қияды. Таңғыш ауыз бен мүрынға қойылады. Олардың ұшын төменгі жағының төбе сүйекте, ал жорға жағының қүлақ үсті арқылы желкеде болатындай етіп байлайды. Таңғыш пен беттің арасындағы саңылауларды мақтамен тығыздайды.

8. Жүйке жүйесін зақымдайтын улы заттар. 1.Зарин – түссіз н/е сарғыштау түрде кездесетін, ауада жақсы буланып ұшатын, қыста қатпайтын сұйық зат. Адамның терісіне, киіміне тез сіңіп кетеді. Оның буы 20км дейін тарайды.

2.Зоман – улағыш заттардың бірі. Ол да теріге өтіп, тыныс алу органдарын улайды. Организмге сіңіп, орталық жүйке жүйесіне әсерін тигізеді.

3.Ви-икс-газдары – олар аз мөлшерде буо\ланатын, түссіз сұйық түрде кездеседі. Оның иісі болмайды. Сұйықта қатпайды. Суда баяу ерісе, ал органикалық еріткіштерде ж/е майларда жақсы ериді. Жаздың күні бір жерде жарты айға дейін, ал қыста 2-3айлар бойы сақталып қалады. Адамды тыныс алу жолдары арқылы, терісіне ж/е киіміне сіңу арқылы уландырадыү

4.Иприд – сарымсақтың иісі бар, сарғыш н/е қара қошқыл түсті зат. Ол теріні күйдіріп, іріңдететін улы заттардың бірі. Иприд адам денесіне жанасса, 2-3сағ-ң ішінде қыздырады, ал жанасқан орын жараға айналып, ұзақ уақыт теріні зақымдайды. Ипридтің буымен уланған адам тұншығып, өлімге алып келуі мүмкін.

5.Синиль қышқылдары – тез буланатын түссіз зат. Ашық жерде тез буға айналып ұшып кетеді, ал тұйық жерде н/е ойда көпке дейін тұрады. Нәтижесінде адамды тыныс алу органдары арқылы улайды. Оның қату температурасы -140С.

6.Фосген – тұншықтыратын улы зат. Ол ауадан 3,5есе ауыр. Оның иісі шіріген шөптің иісіне ұқсайды. Адамды тыныс алу органдары арқылы зақымдайды, тегіс жерде 0,5-1сағат, ал ойлы жерде 3сағатқа дейін сақталады.

9. Қазақстандағы көлік апат\ң болу себептері Темір жол көлігі. Қазіргі замандағы теміржол жүйесі аса қауіпті аймақ ретінде белгілі.елді мекендерде, қалаларда теміржолдың бойында, әдетте, қоршаулар болмайды.станцияларда вагондаоды іріктеме жасайтын пунктер қауіпті аймаққа жатады. Теміржолдарда ірі-ірі апаттар, мыңдаған шағын оқиғалар болып тұрады, темір жол ұйымдары үлкен зиян шегіп жатады, тіпті адам өлімдері де болып тұрады. Пойыз\мен тасымалданатын жүк\ң 3000-нан астам түрлері туғызатын хим.заттар екен. Кей кезде үлкен электр қуаты өтіп жатқан сымдар үзіліп жерде жатуы мүмкін. Мына жағдайға тыйым салынады. Темір жолмен жүруге болмайды, темір жолмен келе жатқан пойыздың алдынан өтуге болмайды, өтетін жердің қызыл жарығы жыпылықтап тұрғанда өтуге болмайды,жерде жатқан электр сымына 10 м жақындауға болмайды. Автомобиль жүргізушінің кінәсінен болған жағдайда себептері. Кенеттен бұрылу, ойламаған жерден тежеуіш беру, қарсы келе жатқан көлік\ң жарығымен көрмей қалу, ақауы бар машинамен жолға шығу, ара қашықтықты ж\е тоқтпйтын жерді дұрыс анықтамау. Жаяу жүргіншінің кінә\н болатын жол апаты себеп\і. Ж.ж\ң жолды белгіленбеген жерден кесіп өтуі, ж.ж\ң жолды өтіп бара жатқан көлікке жаөын кесіп өтуі, жолаушының көліктен машиналар өтетін жағынан шығуы,жолаушы\ң қозғалып келе жатқан көліктен шығуы. Көліктің техн.ақауынан болатын жол-көлік оқиға\ң негізгі себептері. Тежеуіштің ақаулығы, рөлдің ақауының зияны, дөңгелектің жақсы бекітілмеуі. іріп, олардың коғам дамуындағы роліне бағыт береді.

10. Өрт,жарылыс және су тасқындары болғандағы іс әрекеттер. Өрт,жарылыс болғандағы іс әрекеттер

- қалыпты қызметкерлерге ескерту

- өрт сөндіргіштерді жылдам пайдалану

- зардап шеккендерді қауіпсіз орынға шығару

- ғимарат құлап, астында қалған зардап шегушілерді құтқару және оларға көмектесу

- зардап шеккендерге алғашқы мед.қ көмек көрсету

- жанып жатқан киімді сөндіру, электр тогын сөндіру

Су тасқындары болғандағы іс әрекеттер

- болған оқиға туралы құралдарды пайдаланып, халықты хабардар ету

- су басуы мүмкін болған аймақтан тез қашу

- беріктілігі жоғары үйлердің жоғарғы қабатына щығу

- газды, электр құралдары, құжаттарды алып шығу.

11. Жер сілкіну құбылысы және түсініктері Жер сілкінісі жер асты қабатына жиналған энергияның жер үстіне шығу процесі.Ол жер астындағы соққы және жер бетіндегі тербеліс.Жер сілкіну белгілері бір нүктеде басталады және айналасына тарайды. Жер сілкінісі басталған жерді гипоцентр, ал оның жер бетіндегі нүктесі эпицентр деп атайды.Жер сілкінісінің күші магнитуда және қарқындылық арқылы өлшенеді.Жер сілкінісінің магритудасы, жер сілкінісі кезігде шыққан энергияның шама жағдайы.Оны зерттеп ашқан америка ғалымы Рихтер(1935). Қарқындылық нақты бәр орындағы жер сілкінісінің салдарынан қирау дәрежесі. Оны балмен (1-12балға дейін) арнайы MSK-64(Медведов,Шпонхойер, Кармен) шкаласының көмегімен өлшейді. Қарқындылықты анықтау үшінжапа шеккен аудандар тексеріліп, ғимарат пен құрылыстардың қирау деңгейі қарастырылады.

Жер сілкінісі неден болады?

1.көзге қөрінетін жер қыртысы әрқашан қозғалыста болады, ол қабат қатты болғанымен бір тұтас емес. Ол бірнеше бөліктерге бөлінген.Оны литосфералық плтта д.а. және олардың орналасу ауданы бірнеше шаршы км. құрайды

2.литосфераның астындағы күштердің әрекеті жылына бірнеше см, жылд/пен плиталарды қозғайды. Жер сілкінісінің көпшілігі осы плиталардың соқтығысуында болады.\

3.Жер қыртысының формасының өзгеруі критикалық магнаға жеткенде жарылу процесі өтуі мүмкін.

12. Қазақстандағы жер сілкіністеріне қауіпті аймақтар Жер сілкінісі бұл жер қыртысының немесе мантияның үстінгі бөлігінде кенеттен болған қозғалыс пен жарылыс нәтижесінде пайда болған және елеулі ауытқу түрінде үлкен қашықтықта таралатын жер асты дүмпуі мен жер астының қозғалысы.

Сейсмикалық аспаптардың сейсмографтардың жыл сайын жер шарында тіркейтін жер сілкінулері 100000-нан астам, бірақ олардың бәрі апатты емес.Сейсмографтар жыл сайын Алматыда және Алмпты облысында тіркейтін жер сілкінулері 400-ден астам.

9маусым 1887ж.сағат 4,35 те Верныйда болды.(M=7,3,I=9-10балл)

12шілде 1889ж. сағ3-14 Шелекте (M=8,3,I=10балл)

4қаңтар 1911ж, Каменскіде(M=8,2. I=11 балл)

Қазақстанның 450км аумағында жер сілкіну қаупі бар.Бұл аймақта 6,5млн, астам халық тұрады(40% өндіріс орындары осы аймақта орн.қан) Шығыс Қазақстан,Алматы,Оңт,Қазақстан,Қызылорда,Манғыстау сейсмикалық қауіпті аймақтар т.б.

13. Жер сілкінісін бағалау(Рихтер,МSK 64 ара қатынасы) Жер сілкінуінің магнитудасы - сілкіністің мөшерін (шамасын) анықтайтын салыстырмалық энергетикалық өлшем. Ол сілкініс ошағынан Бөлініп шыққан энергия мөлшеріне тікелей байланысты. Ч. Рихтердің бастапқы аныұтамасы бойынша магнитуда дегеніміз сілкініс ошағынан 100 км. Қашықтықта стандартты сейсмографпен тіркелген сейсмикалық толқынның ең үлкен амплитуда шегінің (милиметрдің мыңнан бір бөлігі) сандық логорафимінетең:

M=lgA/A_0 =lgA-lg〖-A〗_0

Мұнда А-стандартты Сейсмографпен белгілі бір қашықтықта тіркелген толқын амплитудасының шегі, А_0- стандартты сейсмографпен сілкініс ошағынан 100 км. Қашықтықта тіркелген амплитудасының шегі (А_0=0,001мм-ге тең).

1964 жылы Медведев С.В (СССР) Шпонхойер (ФРГ) және Крик В.(ЧССР) МШК-64 (оның авторларының бас әріптері алынған) деп аталатын 12 балдық халықаралық өлшемді жасап ұсынды. 1 балл. Жер сілкінісі сезілмейді. 2 балл. Сәл ғана сезілетін жер сілкінісі. 3 балл. Әлсіз жер сілкінісі. 4 балл. Елеулі жер сілкінісі. 5 балл. Ұйқыдан оянып кету. 6 балл. Қорқу. Жер сілкінісін барлық адамдар сезеді. 7 балл. Ғимараттардың зақымдануы. 8 балл. Ғимараттардың қатты зақымдануы. 9 балл. Ғимараттардың жаппай зақымдануы. 10 балл. Ғимараттың жаппай қирап-бүлінуі. 11 балл. Апат. 12 балл. Жер бедерінің озгеруі.

(таным) мәселесі. Рихтер(M) MSK-64(I)

2 одан төмен I-II

3 III

4 IV-V

5 VI-VII

6 VII-VIII

7 IX-X

8 одан көп XI-XII

Қарқындылық (I)-нақты бір орындағы жер сілкінісі кезінде шыққан энергияның шамасы. Оны зерттеген америка ғалымы С.Ф.Рихтер

үпнегізі туралы ілім.2.гнесеология

14. Халықты радиациялық қауіптен қорғау. Күшті әсер ететін улы затардан,қаудан,иондану сәулелерден қорғау барысында адамдарға әсерін азайтудың ұйымдастырылған инженерлік техникалық және арнайы шараларының жиынтығы. Төтенше жағдайдың түрін, көлемін, сипатын және т. б. жақтарын анықтау АҚ-ң, Төтенше жағдайдың үйымдарының барлау құрылымдырының негізгі міндеттері. Бүл жүмысты АҚ-ң, Төтенше жағдайдың штабтары, әскери бөлімдері, арнайы барлау органдары үйымдастырып, жүргізеді.

Барлау органдарыныц жұмыстары:

1)Ауаның, судың, топырақтың, өсімдіктердің және басқа да обьектілердің улы, радиоактивті заттармен ластанғанын бақылап, лабораториялық талдаудан өткізіп отыру;

2)Табиғат дүлейіне не ірі апатқа үшыраған аймақтың көлемін, қолайсыз эпидемиялық не эпизодтық жағдайға үшыраған аудандарды анықтайды;

3)Елді мекенді көшіретін жағдайда жолдың, жол бойғы қүрылымдардың жәйін, апатқа ұшырау қауіпі бар обьектілерге жол-қатынас мүмкіндігін зерттейді.

4)Барлаушылар соғыс сипатын, жаппай қырып-жою қаруларын және қарудың түрін, апат ошақтарын, хим-қ қару жарылған орындарды анықтайды: (радиациялык, хим-қ зақымдану-дың бар-жоғын, деңгейін, улы заттардың түр-түсін анықтайды). Радиациялық барлау — жергілікті жердің, ауа кеңістігінің, акваториялар мен әскери объектілердің радиоактивті зақымдану сипаты, ауқымы мен дәрежесі, сондай-ақ ядролық оқ-дәрілерді сақтау (өндіріс) орындары туралы мәліметтер алу.

Радиациялық барлау әскерлердің (күштердің) ұрыс қимылдарынын барлық түрлерінде ұйымдастырылады. Оны радиациялық және химиялық барлау бөлімшелері, ұшақ (тікұшақ) экипаждары, сондай-ақ радиациялық барлау аспаптарын қолдану арқылы барлық әскерлер (күштер) тектерінің барлау бөлімшелері және бақылаушылары жүргізеді.

Акваторияны радиациялық барлауды арнайы (рейдтік) кагерлер, ұшақ (тікұшақ) экипаждары, ал әуе кеңістігін радиациялық барлауды арнайы дайындалған ұшақ (тікұшақ) экипаждары жүргізіледі

Радиациялық бақылауға мыналар жатады:

- сәуле көздерiнiң, қатты және сұйық радиоактивтi қалдықтардың атмосфераға түсуi туралы радиациялық сипаттама;

- технологиялық үдерiс салдарынан жұмыс орындарында, қоршаған ортада қалыптасқан радиациялық факторлар;

- ластанған аймақтағы және ғимараттардағы жоғарғы деңгейдегi табиғи сәуле соққысына ұшырататын радиациялық факторлар;

- осы ережелердің күшi жүретiн барлық сәулеленуге ұшырайтын осы саладағы жұмысшылар мен халықтың сәулелену деңгейiн анықтау. Жасалатын бақылаудың негiзгi параметрi мыналар:

- жылдық салдарлы және балама дозаларды

-жылдық түсiмiне баға беру үшiн радионуклидтердiң адам организiмiне түсуiн, жиналуын анықтау;

-ауадағы, судағы, тағам өнiмдерiндегi, құрлыс материалдарындағы және т.б. радионуклидтердiң көлемдi және меншiктi белсендiлiгiн;

-адам терiсiнiң, киiмнiң, аяқ киiмнiң, жұмыс орындарының радиоактивтi ластануын;

- сыртқы сәуле көзiнен алынатын дозаны және дозаның қуатын;

- бөлшектер мен фотондар ағысының тығыздығы.

Өлшенген шамадан қалыпты шамаға ауысу радиациялық бақылау жүргізу туралы әдістемелік нұсқаулармен анықталады.

Барлық бақылау параметрлеріне жедел бақылау жүргiзу үшiн бақылау деңгейлерi белгiленедi. Бұл деңгейлердiң маңыздылығын анықталады: бақылау жүргiзгенде негiзгi шектi дозалар деңгейнiң шамадан артпауы және сәуле соққысына ұрыну деңгейiн барынша төмендетуге кепiлдiгі болуы керек.

Мұндай бақылау жүргiзген кезде оңтайландыру ұстанымдарының талаптарын есте ұстап, барлық сәуле көздерiнен алынған сәуле соққысы, қажет қорғану деңгейі, сәуле соққысын әрi қарай төмендету шаралары есептеледi. Бақылау барысында анықталған жоғарғы деңгей, жоғарылау себебін анықтау үшiн жұмыс жүргiзуге дәлел болады.

15. Халықты химиялық қауіптен қорғауда жүргізілетін шаралар Халықты химиядан қорғау шаралары әдетте бірыңғай Азаматтық қорғаныстың құзырына жатады, олар мынаны қамтиды;; 1.Химиялық барлау 2.Химиялық залалдану жағдайында адамдардың қорғау режимдерін сақтау және талдау 3.Ластанған және залалданған аймақтардағы химиялық жағдай бойынша ақпарат деректерін жинау және өңдеу 4.Халыққа санитарлық қызмет көрсету 5.Халыққа химиялық зақымдану туралы хабарлауды, азық түліктің, судың, мал мен өсімдіктің ластануына жол бермеу және оларды залалсыздандыру 6.Жердегі ғимараттағы радиация дозасының қуатын,сондай -ақ суды,азық түлікті улы затпен ластануын анықтау үшін халықтың “МАСТЕР-”,”СОСНА”,”БЕЛЛА” тұрмыстық дозиметрлерін пайдалану 7.Химиялық зақымдану салдарын жою Химиялық зақымдану кезінде ауаны, жер астын, жабық кварталдарды, парктерді, скверлерді химиялық түнбалар түрып қалып ластап, улайтындығын қатты ескеру қажет. Сондықтан қүтқару жүмыстары аяқталы-сымен, қүткарушылар уланған жерлерді залалсыздандыру, өңдеу жүмыстарымен айналысады. Қүтқару жүмыстары жүріп жатқанда ауру жоне ауруы бар сезікті адамдарды тексеріп, қажеттілік болса оқшау-лау қажет, оларға алғашқы дәрігерл ік жәрдем көрсетіліп, емханаға жіберілуі керек. Мекемелерді, адамдарды санитарлық өңдеуден өткізіп, киімдерді дезинфекциялау жүмыстары жасалады. Карантин болған зоналарда қатаң бақылаулар қойылып, халыққа қойылған режимдерді сақтауларын, баска да талаптардың орындалуын қамта-масыз етеді.

16. Зақымдану ошағындағы химиялық жағдайды бағалау. Зақымдану ошағындағы хим/қ жағдай шаруашылық обьектілер қызметінің және жалпы халықтың күшті әсер ететін улы заттармен хим/қ зақымданудың жиынтығы Химиялық жағдайды бағалауда төмендегілер ескеріледі; 1.Х/қ зақымдану көлемін және сипатын анықтау 2. Х/қ заттың кәсіп орын обьектілерінің қызметіне азаматтық қорғаныс күштеріне және халыққа әсер етуін талдау. Химиялық жағдайды бағалау үшін бастапқы қажетті мәліметтер 1.Күшті әсер ететін улы заттардың түрі,саны 2.Улы заттардың таралу ауданы және уақыты 3.Адамдардың қорғану деңгейі 4.Жердің топографиялық жағдайы және ластанған ауаның таралу жолындағы құрылыстың сипаты 5.Ауа райы (жер бетіндегіжелдің бағыты және жылдамдығы, ауа мен топырақтың температурасы, ауаның вертикалды тұрақтылық деңгейі)

17. Химиялық бақылауды ұйымдастыру және жүргізу. Химиялық барлау — әскердің орналасқан жерін және жүретін маршруттарын химиялық жолмен барлау арқылы карсыластың уландырғыш заттар қолдану мүмкіндігін анықтау. Химиялық барлаудың міндеті жергілікті жерлерде, ауада әскери техникадағы уландырғыш заттарды тез арада табу, уланған аймақтың шекарасын анықтап бөлімге (бөлімшеге) хабарлау, уландырғыш заттардың түрін анықтап, айналып өту жолдары мен уланған аудандардағы неғұрлым қауіпсіз аймақтарды анықтау. Химиялық барлау барлық бөлімдер мен ротаға дейінгі белімшелерде химиялық әскерлер, сондай-ақ арнайы дайындықтан өткен әр түрлі әскер түрлеріндегі бөлімшелердің, есептердің, экипаждардың көмегімен үнемі үздіксіз жүргізіліп тұрады. Химиялық барлау міндетін орындау үшін химиялық бақылау орындары (постылар), химиялық барлау шолғындары және әскердің козғалуын күзету немесе барлау үшін бөлінген бөлімшелердің құрамындағы арнайы химиялық барлау топтары құралады. Химиялық барлау аспаптары — ауадағы, жергілікті жердегі, ұрыс техникасындағы, киім-кешектегі және басқа да заттардағы улағыш заттарды аныктауға, сондай-ақ зақымданған материалдардан (жер, қар, су, тағам) сынама алуға және ауадағы улы немесе бейтарап түтіндерден сынама алып, іріктеуге арналған құрал. Дала жағдайында уланған заттарды анықтауға арналған аспаптардың ішінде неғұрлым кең қолданылатыны — ПХР54 және ПХР деп аталатын химиялық барлау аспаптары. ПХР-54 құралы ішіне қол сорғысы (насос), индикаторлы түтікшелері бар кағаз (таспалары, түтінге қарсы сүзгісі, сынама алуға арналған құтысы, сорғы саптамасы, корғаныш қалпакшасы) орнатылған қақпағы бар тұрқыдан (корпус) тұрады. Сонымен бірге құрал жиынтығына сынама алуға арналған қалақша, залалданған бөлікті көрсететін таспа, қалта электр фонары, жазбаларды түсіріп отыратын конверт пен нұсқау кіреді.

18. Химиялық қаруды қолданудағы адамға әсері (топтары). Химиялық қару дегеніміз жалпы улау заттарын қолданатын әскери қару. Химиялық улау заттарын жеткізу үшін зымырандар, бомбалар, снарядтар және т.б. құралдар пайдаланылады. Улау заттары адамдарды, мал жануарды, тірі организмдерді, өзен-көлдерді, су қоймаларын, сол ошақ төңіректерін, егіндерді,өсімдіктерді жоюды, қатты зақымдайды. Улау заттарының жіктелуі келесі белгілермен анықталады; 1.Зақымданудың клиникалық зақымдау белгілері бойынша улау заттарын 6 топқа бөледі;нервтік-салдық әсері(зарин,зоман,V типті);тері жарасы әсері(иприт,люзит),жалпы улау әсері(синильдік қышқыл,хлорциан), тұншықтыру әсері(фосген,фифосген), тітіркендіру әсері(CS-адамсит,хлорпикрин,хлорцетофен) 2.Улау заттарының сақталу қасиетіне байланысты, оларды 2 топқа бөледі;сақталмайтындар(синилдікқышқылы,хлорциан,фосген,дифсген)ұзақ сақталатындар(иприт,зоман,V типті заттар),бұлар ұзақ уақытқа(тіпті айлар бойы) дейін улау қасиетін жоғалтпайды. 3.Соңғы зақымдау нәтижесі бойынша;өлімге әкеледі(иприт,зарин,зоман,синильдік қышқыл)және адамдарды уақытша есінен айырады. 4.Әсер ету уақыты бойынша тез әсер ететіндер(удың әсері тез арада білінеді),жай әсер ететіндер(әсері бірнеше сағат өткен соң біліне бастауы мүмкін),мысалы,азотты және күкіртті иприттер,фосген, дифосген. 5.Қолданылуы ықтимал улау заттары және фосфор органикалық заттар.

19. апатқа алып келетін қару.ң түрлері. Ядролық қару деп жарылыс кезінде ядролық реакцияның жүруінің нәтижесінде болатын ішкі ядролық қуатты пайдалануға негізделіп жа