Работа с незнакомым текстом

3. Қыстырма сөз – сөйлемдегі айтушының көз қарасын білдіретін оқшау сөздің бір түрі.

Мағынасына қарай:

1. Ой тәртібін білдіреді (біріншіден, екіншіден,алдымен, ақырында, қорыта айтқанда).
2. қуаныш, аяушылық, өкінішті білдіреді. (бақытына қарай, амал қанша, өкінішке орай).
3. растау, теріске шығару мағынасын білдіреді. (сөз жоқ, әлбетте, шынында, рас, бәсе).
4. ойдың кімнен шыққанын білдіреді (меніңше, оның пікірінше, Мейрамның ойынша)
5. Күмәнді ойды білдіреді (сірә, мүмкін, бәлкім, кім біледі)

№16 билет

1.А.Құнанбаев 1845-1904

А.Қ.- қазақтың көркем жазба әдебиетінің, әдеби тілінің негізін салушы, тұған әдебиетіне өзгеріс әкелген жаңашыл, классик ақын, демократ, қоғам қайраткері, азамат, үлкен моралист, ірі ұлы реалист ақын.Ол-қазақ әдеби-етіндегі жаңа дәуір, өрлеу дәуірінің дана көшбасшысы, Шығыс, әлем әдебиетінің ірі ақыны. Абай көптеген өлеңдер, поэмалар, қара сөздер жазған: табиғат тұралы өлеңдері-«Қыс», «Жазғытұрым», «Жаз», «Күз» және т.б;”өнер, ән, өлең турарлы өлеңдері-«Мен жазбаймын өлеңдері ермек үшін»-;халық тағдыры туралы-«Болыс болды мінекей», «Қалым», «Елім, қазағым»;поэмалары «Ескендір», «Масғұт». Абай өз шығармаларында болыс-билерді қатты сынға алады. Абай орыстын ұлы ақын-жазушылары Пушкиннің, Лермонтовтің, Л.Н.Толстой мен Крыловтың шығармаларын көп оқып, қазақ тіліңе аударған: «Қанжар», «Жалау», «Қаранғы түнде тау қалғып…», «Шегіртке мен Құмырсқа», «Есек пен бұлбұл», «Татьянаның хаты», «Онегиннің жауабы», «Ленский сөзінен». Абай-композитор. Онын жиырмадан астам әндері бар: «Көзімнің қарасы», «Айтым сәлем қаламқас».

2. Мамандық;.

. - Сен болашақта қандай мамандық иесі болғын келеді?

- Мен болашақта теміржолшы болғым келеді.

- Қай қалада оқымақсын?

- Мен Новосибирск каласында оқимын.

- Бұл мамандықты неге калап алдың?

- Өйткені бұл мамандық маған ұнайды.

 

Одағай. (междометия)

 

Одағай. (междометия) – айтушының көңіл-күйін, әр түрлі сезімін, эмоциясын білдіретін оқшау сөздер. (слова, служащие для передачи различного рода чувств, эмоций, переживаний, слова-сигналы, побуждающие кого-то к действию).

Мағынасына қарай:

1. көңіл күй одағайлары (эмоциональные) – алақай, пай-пай, бәрекелді, түу, әттең, қап.
2. жекіру одағайлары (императивные) – жә, жетер, әй, тек, тәйт.
3. шақыру одағайлары (слова обращения к животным) шөре-шөре, ауқау-ауқау, пүшайт-пүшайт.

Междометия самостоятельно не могут быть членами предложения. Повторяющиеся междометия пишутся через дефис: кә-кә, көс-көс.

 

№17 билет

Қазақ шешендік өнерінің ерекшеліктері бар. Біріншіден, қазақ сөздері қағазда емес, ауызда – халық жанында сақталған. Сөздер ұрпақтан ұрпаққа көшіп өңдеуге көп ұшыраған.

Екіншіден, шешендердің сөздері бүкіл қазақ еліне таралғандықтан әр жерде әр түрлі адамның атынан айтылған. Шешендік сөздерді жеке айтқан адамдар болмаған. Оны халық өндеп сақтаған. Шешен сөздердің авторы - халық.

 

Қазақстандық спортшылар

Қазақтын атақты балуандары (борцы) - Қандай қазақтын атақты балуандарын білесін? - Балуан Шолақ, Қажымұқан Мұнайтпасов. - 48 алтын, күміс және қола медаль женіп алған балуанның есімі кім? Бұл туралы әңгімеле. - Қажымұқан Мұнайтпасов. Күресті Қажымұқан бала кезінен жақсы көрген.Француз күресінің әдіс-тәсілдерін орыс палуаны Иван Поддубный мен бірге Петербургта Иван Левидовтан үйренді. Ол күллі Еуропа мен Азияны шарлап шыққан Африкада да болған. - Нұрмағамбет Баймырзаұлының халық қойған аты және ол туралы не білесін? - Балуан Шолақ - қазақтың әнші-ақыны,әрі халық сазгері, өнерпаз, спортшы, жығылуды білмеген балуан.. - Қай қалада Балуан Шолақ атындағы спорт сарайы бар? - Алматыда. - Тұнғыш олимпиада чемпионы болған кім? - Жақсылық Үшкемпіров - Дәулет Тұрлыханов кім және ол қазір қандай қызмет атқарады? - Боксшысы, спорт-министрі, Сеул олимпиадасының күміс жүлдегері - Қазіргі қандай атақты спортшыларды білесін? - О. Шишигина, Д. Бяков, Бекзат Саттарханов, Марат Жыланбаев

Билет

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы (1858 – 1931) ақын, жазушы, философ, ауыз әдебиеті мұраларын жинаушы. 1870 жылдары Бұхара медресесінде оқыған. Мұса Шорманов өзі оған «Мәшһүр» (арабша - әйгілі, даңқты деген атауды қосақтап берген болатын. Қазақтың көптеген дастандарын, тарихи жырларын, айтыстарын, шежірелерін жинаполарды хатқа түсірді. Павлодар облысы Баянауыл ауданының Ескелді елді мекенінде жерленген. Республикадағы ең үлкен Павлодар қаласындағы бас мешітке Мәшһүр Жүсіп есімі берілді.

2. Қазақстаннңң табиғаты.

- Қазақстанның барлық территориясы үшін ортақ сипаттама қандай?

- Қазақстан жері-ұлан байтақ,5 Франция,он бес Бельгия жеріндей жер көлемі 2756000 шаршы км. Барлық территория ортақ сипатттама-ол жердің қуандығы мен континеттальдығы.

- Қазақстан жерінің неше пайызын шөлт және шөлейт аймақтар, таулы жер алып жатыр?

- 50%-шөлт, шөлейт; таулы жер-10%.

- Су қоры туралы не айта аласын?

- Қазақстан жерінде Балқаш, Алакөл, Зайсан, Теңіз, Марқакөл, Шалқар, Қорғалжын сияқты ірі көлдер бар. Жерімізде Ертіс, Есіл, Сырдария, Іле,Тобыл сияқты ірі өзендер ағады.

- Қазақстанның жануарлар мен өсімдіктер дүниесі қандай?

- Қазақстанда 158 түрлі сүт-қоректілер,458 түрлі құстар,150 түрлі балықтар, көптеген жануар-әндемиктер кездеседі. Қ-ның-өсімдік құрамы-өсімдіктері бай. Ғалымдардың айтуынша Қ-да 5 мыңдай өсімдік түрі бар.

- Қазақстанда неше қорық бар?

- Қ-да 7 мемлекеттік қорық бар.

- Қазақстанның кең жерінде шипагерлік орындар көп.

- Сарыағаш,Алмаарасан,.Бұл шипалы емдейтін орындар.Жаңақорған,Мойылды шипалы балышықпен емдейді.

- Қазақстанның жер қойнауында қандай пайдалы қазбалар бар

- Қ-ның жер қойнауы өте бай. Жерімізде Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі элементтердің бәрі де бар.

- Өндірістің дамуына байланысты кейбір жан-жануарлар мен өсімдіктер азайып барады. Біздің мақсатымыз-сонымен байланысты.

- Біздің мақсатымыз: Қазақстан табиғатын ұрпақтарға сақтау, өндірістің зияндығын азайту - Біздің денсаулық үшін мақсатымыз: Қазақстан табиғатын ұрпақтарға сақтау, өндірістің зияндығын азайту - Біздің денсаулық үшін.

3. Фразеологиялық тіркестер - тұрақты сөз тіркестері –это устойчивое сочетание слов. Лексическое значение имеет весь фразеологизм в целом.

Мысалы: тісі тісіне тимеу (зуб на зуб не попадает). Түймедейді түйедей қылу (делать из мухи слона)

Фразеологиялық тіркес бір сөзге синоним болуы мүмкін. Фразеологический оборот может быть синонимом к слову:

су жүрек – қорқақ (трусливый)

қой аузынан шөп алмас – жуас (смирный.)

1. Алаштың азаматы – в значении «казах».

2. Алты алаштың баласы – в значении весь казахский народ.

3. Ата жау/ ата дұшпан – букв. Враг предков, кровный враг.

4. Ата заманнан (бері) – с дедовских времен.

5. Бел баласы – родное дитя

6. Жамағайын – дальний родственник

7. Жат бауыр – чужеродный, чужак

8. Қарға тамырлы қазақ – связанные узами родственных отношений.

9. Оң жақта отыру – родительский дом для девушки, не замужем

10. Сүйек жаңғырту – обновлять кости, укрепление родственных уз между старыми сватами через новое сватовство.

11. Сүйек шатыс – переплетение костей. Родственные связи.

12. Жеті атасын білген ұл жеті жұрттың қамын жер, өзін ғана білген ұл құлағы мен жағын жер.

№19 билет