Облыстары

- Қазақстан Республикамызда неше облыс бар? Оларды ата.

- 14 облыс.Солтүстік-Қазақстан облысы.Қостанай облысы,Павлодар облысы. Ақмола облысы.Батыс-Қазақстан облысы.Атырау облысы.Ақтөбе облысы. Маңғыстау облысы.Шығыс-Қазақстан облысы.Қарағанды облысы. Қызылорда облысы.Жамбыл облысы.Алматы облысы.Оңтүстік Қазақстан облысы.

- Олардын бас қалаларын білесін бе?

- Петропавл қаласы, Қостанай, Павлодар, Көкшетау, Орал, Қарағанды,Атырау,Ақтобе,Ақтау,Өскемен, Қызыл Орда, Тараз және Талдықорған.

- Біздің Отанымыздың мәдени орталықтарын білесін бе?

- Алматы, Астана, Түркістан.

- Республикамызда 2-3 Облыстарының аты бас қаланың атымен бірдей емес. Бұл қай қалалар мен облыстар?

- Ақмола облысы-Көкшетау; Алматы облысы-Талдықорған; Жамбыл облысы-Тараз. Ол экономика дамуына байланысты.

- 20-шы ғасырының басында қандай облыстар болған?

- Семей облысы, Торғай облысы, Сырдария облысы.

3 Құттықтау. Құрметті ұстазым Г.И.!   Сізді шын жүректен мұғалімдер күнімен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық, мол бақыт тілеймін.   Уважаемый учитель Г. И.! Поздравляю Вас с днем учителя. Желаю крепкого здоровья, большого счастья.     №5 билет Шәмші Қалдаяқов Оңтүстік Қазақстан облысының Қызылқұм ауданында туған. Шәмші –бүкіл қазақ халқына ән салдырған сазгер болды. Оның әндері қазақ эстрада музыкасын байытты. Шәмші әндері адам жүрегіне қуаныш, өмірге құштарлық, махаббат пен мейірім,туған елін, туған жерін шексіз сүю сезімдерін ұялатады. Тіл көңілдің кілті. Язык – ключ от чувства. Тіл- асыл мұра. Язык- золотой клад. Кітап- алтын сандық. Книга – золотой сундук Тіл тас жарады, тас жармаса бас жарады. Слово может разбить камень, если не камень, то голову человека. Білім – инемен құдық қазғандай. Наука- что рыть колодец иглой. Өнер алды- қызыл тіл.   3Синонимдер – мағынасы бірдей бірақ жазылуы әр түрлі сөздер Жер беті – жердің үсті; діңге сенеді – аллаға сенеді; жарық көрді – дүниеге келді; туылды кәрі болса – қарт болса; құлақ тос – есту, құлағым сенде; бітірген соң – аяқтаған соң. Антонимдер – мағынасы қарама қарсы сөздер. Тұңғыш – соңғы; жылы – салқын; қыска – ұзын, аласа; бай – кедей; бірінші рет – соңғы рет; ескі – жаңа; мықты – әлсіз. Омонимдер – жазылуы бірдей, бірақ мағынасы әр түрлі сөздер Жаз – пиши, лето; жарық – трещина, свет; жау – лей, враг; бас – голова, наступи; ат – выстрели, имя лошадь;

№6 билет

1.Қазақ тілі білімнің негізін салашылардың бірі Ахмет Байтұрсынов.

Ол ірі ғалым, қазақ тіл білімінің атасы, түрколог, әдебиет зерттеуші, дарынды ақын аудырмашы,ағартушы-демократ, талантты педагог Ахмет Байтұрсынов 1873 жылы бұрынғы Торғай облысы, Торғай уезінде туған. А.Б.еңбек жолын бала оқытудан бастаған..А.Б. араб графикасына негізделген қазақ жазуының реформаторы болды. Ол қазақтың тұңғыш әліппесін,оқулықтарын жазды. А.Б.тұңғыш филолог болып, Қазақстан ғылымын алғашқы ұйымдастырушылардың бірі. Ол екі рет жазықсыз жазалан-ды, ұлтшыл, халық жауы деген жала жабылып, сталиндік режимнің құрбаны болды. Бірақ ол қайта құрудың арқасында ақталды. ҚР Ұлттық Ғылым академиясының Тіл білімі институтына А.Б.есімі берілді.

2. Ұлттық тағамдар-диалог

- Қазақтың ұлттық тағамдарына нелер жатады?

- Қазақтын ұлттық тағамдарына бауырсақ, қуырдақ, қымыз, шұбат, айран, көже, құрт, ірімшік, жент жатады.

- Қандай ет тағамдары бар?

- Қазақша ет, қуырдақ, қазы, шұжық.

- Қазақша ет ненің етінен пісіріледі(асылады)?

- Қой, жылқы етінен.

- Бесбармақтың құрамы қандай?

- Қазақша ет, жұқа нан, сорпа, пияз, тұз, бұрыш.

- Қандай сусындар бар?

- Қымыз, шұбат, айран, көже.

- Қымыз, шұбат қандай сусындар?

- Қымыз да, шұбат та денсаулыққа өте пайдалы, дертке шипа сусындар.

- Ірімшік, құрт неден жасалатын тағам?

- Ірімшік-өте дәмді, сүттен жасалатын тағам. Құрт та сүттен жасалатын.

- Құырдақ қалай пісіріледі?

- Қуырдақ майға қуырылған, ұсақтап туыралған жылқы, қой, сиыр еті.

- Ленинград блокадасын басынан кешірген көп адамдар қазақтың қандай тағамын жақсы біледі және ұмытпайды?

- Құртты.

 

Қаратпа сөз (обращения) – сөйлем ішінде үтірмен немесе леп белгісімен бөлінеді

При обращении в официальной обстановке используется полная форма имени. Ермек Болатұлы, қашан келесіз?

При обращении к младшим используются уважительно-ласкательные формы с суффиксами - жан, -тай.

Сәуле – Сәулетай, Сәулежан.

Используются специальные ласкательные слова. /айналайын, жаным, ботам/

Айналайын, бері жүр.

 

№7 билет

1 Көне ескірткіштер

Алтын Адам.

Алматыда археология мұражайында экспонаттар мың-мыңдап саналады.Әсіресе ерте заманға жататындары тіпті көп.Соның ішінде 17-18 жасар жауынгердің алтындаған сән-салтанатты киімі көзге түседі. Басына төбесі ұзынша,шошақ бас киім киген. 200-ден артық алтын зерлі заттармен әшекейлеген. Алтын заттардың әр бөлшегі барыстын, тау ешкінің, арқардың, жылқының, құстын кескінімен таңбаланған. Иір мүйізді, қанатты екі аттың мүсіні маңдай тұсында тұр, оған қоса ұзын тармақты екі жапырақ бар.Мойнына бұралған алтын алқа таққан алқаның ұшында жолбарыстың басы бейнеленген. Сырт киімі-бешпент пен шалбар. Қызыл түсті былғары қысқа бешпенттің өн бойына тұтас жапырақ. Жапырақ алтыннан жапсырылған. Жағасы, оңірі, етігінде жолбарыстың айбарлы тұмсығы бейнеленген төрт бұрышты ірі-ірі әшекей алтын тұтас қапталған. Бешпенттің бүкіл бойы үш мыңға жуық алтын мен көсикерілген. Етіктің қонышына үш бұрышты бармақтай-бармақтай алтын әшекейлер жапсырылған. Жейдесінің жағасы мен жеңіне де алуан алтын өрнек қадалған. Сыртынан буынған қайыс белдіктегі әшекей де кесек алтыннан құйылған. Үлкен екі алтын сақинаның біреуінің бетінде сәнді бас киім киген, қолына қыран ұстаған адамның басы бейнеленген, бұл жүзік-мөр.”Алтын адам” жатқан Есік обасынан біздің заманымыздың бұрынғы 5-4-ші ғасырларға тән 4 мыңнан артық бұйым табылыпты.

2. Салт-дәстүрлер туралы диалог қурастыр.

- Ұрпақтан ұрпаққа сақтап жеткізіліп отырған қандай рухани байлығымыз бар?

- Ұрпақтан ұрпаққа сақтап жеткізіліп отырған рухани байлығымыз - салт-дәстүрлеріміз.

- Қазақ халқының салт-дәстүрлерін атап өт.

- Қазақтын дәстүрлі үйлену тойы-қыз таңдау дәстүрі,жаушы жіберу, құда түсү тойы-қыз баланы тәрбиелу дәстүрі; қыз ұзату дәстүрі; жас келінді тәрбиелеу дәстүрі-.Бала тәрбиелеу дәстүрлері; Дәстүрлі жерлеу салты; Қайтыс болған адамның үші, жетісі; қырқы; жылы, асын өткізу дәстүрі,жоқтау дәстүрі; қонақ күтү дәстүрі, еттен табақ тарту дәстүрі, саясатшылық дәстүрі т.б.

- Сәбимен байланысты салт-дәстүрлер бар ма?

- Иә, бар.

- Сәбимен байланысты салт-дәстурлері қандай?

- Олар:

 

1.Құрсақ шашу. 2.Жарыс қазан. 3.Шілдехана. 4.Сүйінші. 5.Балаға ат қою. 6.Бесік тойы.

7.Баланы қырқынан шығарту. 8.Тұсаукесер тойы. 9.Тілашар тойы 10.Атқа мінгізу тойы. 11.Сүндет тойы. 12.Тоқым қағар.

 

3 Төл сөз бен төлеу сөз.

 

Адам өз сөзіннің ішінде басқа біреудің сөзін (ойын) өзгертпей, сол күйінде келтірсе, ондай сөйлемді төл сөзді сөйлем дейді.

1. Автор может передать чужую речь от лица самого говорящего буквально, без всяких изменений.

Мұғалім айтты: “Алма, бор алып келші!”

Біреудің сөзінің (ойының) автор тарапынан өзгеріске ұшырап берілуін төлеу сөз дейді.

2. Автор может передать чужую речь от своего лица, в измененной форме.

Айбек ертең қалаға баратынын айтты. (Айбек сказал, что он завтра поедет в город.)

 

№8 билет

Шәкен Кенжетайұлы Айманов.1914-1970.

Ш.Айманов белгілі қазақ актері,режиссер, КСРО халық артісі. Ол Павлодар облысынның Баянаул ауданында туған. Айманов мектеп бітіргеннен кейін 1928 жылы Семейдегі педтехникумға түсті. Театр өнерімен әуестенушілік те осы кезден басталды. 1933 жылы қазақ драма театрының құрамына алынады. Алғашқы рөлді Погодиннің “Менің досым” пьесасында ойнады. Аймановтың актерлік шығармашылығының жиырма жылы М.Әуезов атындағы мемлекттік драма театры сахнасында өтті. Қазақ драматургиясында ол ойнаған рөлдердің басты бір тобы: Ақан сері, Қобыланды, Алдар көсе, т.б Шекспирдің “Отелло” трагедиясында Отелло рөлінде ойнады. Айманов-классикалық драматургия негізінде тәрбиеленіп өскен актер, режиссер 1947-1951 жылдары театрдың бас режиссері болып істеді. Ол қойған “Абай” спектакліне 1952 жылы КСРО Мемлекттік сыйлығы берілді. Ш.Айманов қазақ кино өнері саласында көптеген жылдар еңбекетті. Қойған көркемсуретті фильмдері ”Махаббат туралы аңыз”, “Дала қызы”, ”Біздің сүиікті дәрігер”, ”Алдар көсе”, ”Атаманның ақыры”, ”Туған жер.

 

2 Наурыз мерекесі-диалог.

- Наурыз қаңдай мейрам?

- Наурыз-халық мейрамы.Науыз дін мейрамы емес, тұрмыс шаруашылық мейрамы, табиғат мейрамы. Наурыз-жыл басы.

- Наурызда не болады?

- Киіз үйлер тігіледі, ән айтылады,адамдар әдемі, сәнді киім тігеді,түрлі ұлттық ойындар өткізіледі. Адамдар бір бірін құттықтап, жақсы тілектер айтады, көже пісіріледі.

- Көженің мәні қандай?

- Көже пісіру жеті тағамға деген сый-құрмет көрсету.

- Олар қандай тағамдар?

- Су, сүт, ет, дән, ұн, тұз, май.

- Неге осы 7 тағам қосылып пісіріледі?

- Бұл өмірге ең керекті 7 тағам.Басқа тамақсыз адам өмір сүре алады, ал бұларсыз өмір суре алмайды.

- Наурыз мейрамына байланысты қандай тілектер, баталар білесін?

- Ұлысың оң болсын!

- Ақ мол болсын!

- Қайда барсан жол болсын!

- Ұлыс бақты болсын!

- Төрт түлік ақты болсын!

- Ұлыс береке берсін!

- Бәле-жала жерге кірсін!

- Әумин!

- Наурыз мерекесі неге көктемде тойлады?

- Н.мерекесі-жыл басы,наурыздың 21-22-кісінде күн мен түн тенеседі,табиғат оянады.

- Қазақ халқының шаруашылығында айдың қандай манызы бар?

- Қазақтың малы төлдейді.Бұл-кіріс кіретін ай.

- Наурыз сөзінің маңызы қандай?

- “ Нау ”-жаңа руз -жыл: /парсы сөз/.

3. Жалаң және жайылма сөйлем.

Жалаң;– тұрлаусыз мүшелері жоқ сөйлем. (Предложения, которые состоят только из главных членов предложения (бастауыш –подлежащее, баяндауыш – сказуемое) называются жалаң (нераспространенные)

Мұғалім келді.

Жайылма – тұрлаулы және тұрлаусыз сөйлем мүшелері бар сөйлемдер. Предложения, которые состоят из главных членов предложения (бастауыш –подлежащее, баяндауыш – сказуемое) и второстепенных членов предложения (толықтауыш-дополнение, анықтауыш – определение, пысықтауыш – обстоятельство) называются распространенные

Бүгін мұғалім жаңа сабақты өте қызық өткізді.

 

№9 билет

1 Тіл туралы Заңның кейбір баптарын өзің түсінгеніңше айтып бер.

Расскажи, как ты понимаешь одну из статей Закона “О языках в РК”?

10-ыншы бап – статья 10

Қазақстан Республикасында іс жүргізу екі тілде жүргізіледі. В Казахстане делопроизводство ведется на двух языках. Қазақ тілі – мемлекеттік тіл. Казахский язык- государственный язык. Орыс тілі – ресми тіл. Русский язык- официальный язык.

 

2 Қазақстан Республикасының мерекелері – праздники Республики Казахстан

 

- Қазақстан Республикасының мерекелері немен бекітілген?

- Қазақстан Республикасының мерекелері Заңымен бекітілген. Праздники Республики Казахстан утверждены Законом.

- Қазақстан Республикасының мерекелерін атап өт.

- Қазақстанда көп жақсы мейрамдар бар. Есть много хороших праздников. Олар – 16, 17 желтоқсан -Тәуелсіздік күні, 21, 22, 23 наурыз - Наурыз мейрамы, 30 қазан - Конституция күні.

- Осы мейрамдарды біздің қазақстандықтар не істейді?

- Осы мейрамдарды біздің қазақстандықтар тойлайды және жақсы көреді. Эти праздники наши казахстанцы празднуют и любят.

 

3 Құрмалас сөйлем (сложное предложение)

Екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құралып, күрделі ойды білдіретін сөйлем құрмалас сөйлем деп аталады.

Құрмалас сөйлем құрамына қарай үш түрлі болады: салалас, сабақтас, аралас (смешанный)

Сложным называется предложение, которое состоит из двух или нескольких простых предложений, объединенных в одно целое по смыслу и интонационно.

 

 

№10 билет