Літаратура Заходняй Беларусі: грамадска-палітычнае жыццё, перыядычныя выданні, асаблівасці літаратурнага працэсу, творчыя індывідуальнасці.

 

1. Антоненко – Давидович Борис. Як ми говоримо. – Київ: ВД «КМ Аcademia», 1994. – 254 с.

2. Гринчишин Д., Капелюшний А., Сербенська О., Терлак З. Словник – довідник з культури української мови. – Львів, 1996. – 386 с.

3. Данилевська Оксана. Мовна політика в Україні 1917–20 рр. і тогочасні підручники з української мови // Дивослово. – 2004. – №6. – С. 44

4. Дзюба Іван. Духовні спустошення й трансформації в українському суспільстві ХХ ст. // Дивослово. – 2001. – №3. – С. 9–10.

5. Масенко Лариса. Мовна політика в УРСР: історія лінгвоциду // Українська мова та література. – 2005. – №41. – С. 4–6.

6. Мацько Любов. Матимемо те, що зробимо. До питання формування мовної культури // Дивослово. – 2001. – №9. – С. 2–3.

7. Мацько Любов. Українська мова в кінці ХХ ст. (Зміни в лексиці) // Дивослово. – 2000. – №4. – С. 15–20.

8. Мацько Любов. Українська мова як засіб формування національної свідомості // Українська мова як державна в Україні: Збірник матеріалів. – К., 1999. – С. 74 – 82.

9. Поліщук Ярослав. Металінгвістичний феномен суржику // Українська мова та література. – 2003. – №24. – С. 3–12.

10. Сербенська Олександра, Волощак Марія. Актуальне інтерв’ю з мовознавцем. – Київ: ВЦ» Просвіта», 2001. – 204 с.

11. Таланчук Петро. Наша державна мова – українська // Дивослово. – 2000. – №9. – С. 12–15.

12. Ткаченко Орест. Якщо держава хоче жити… (Про сучасну мовну ситуацію в Україні) // Урок української. – 2001. – №2. – С. 2–4.

Літаратура Заходняй Беларусі: грамадска-палітычнае жыццё, перыядычныя выданні, асаблівасці літаратурнага працэсу, творчыя індывідуальнасці.

Паводле Рыжскага мірнага дагавора ад 1921 да Польшчы адышла значная частка заходнебеларускіх зямель. У складзе Польшчы яны атрымалі назву “крэсы ўсходнія”. На гэтай тэрыторыі пражывала каля 4млн.чалавек,пераважную большасць якіх складалі беларусы. Нягледзячы на жорсткую палітыку польскіх улад, развівалася заходнебеларуская культураю У 1927-1928 у выніку дзейнасці БСРГ і ТБШ былі адкрыты беларускія і беларуска-польскія школы ў Вільні, Радашковічах, Клецку і Наваградку, працавалі беларускія гімназіі. Немалаважнае значэнне мелі навуковыя даследаванні гісторыі і культуры бел.народа. Гэтым займалася Беларускае навуковае таварыства, якое было заснована ў Вільні. Сябры таварыства гуртаваліся вакол беларускага музея імя Івана Луцкевіча з яго багатай бібліятэкай. Прыхільнікі музея папаўнялі яго культурнымі і гістарычнымі помнікамі, кнігамі і іншымі каштоўнасцямі. Літаратура Заходняй Беларусі захоўвала адраджэнскую традыцыю і багдановічаўскае апяванне чыстай красы.У агульнай сістэме мастацкай літаратуры на першым месцы ў Заходняй Беларусі знаходзілася паэзія. Пачатак, першыя старонкі паэзіі Заходняй Беларусі звязана з імём Уладзіміра Жылкі. Ен быў найбольш творча актыўным, і знак яго працы знайшоў выразны адбітак у перыядычным друку пачатку 20-х гадоў, у выглядзе асобных кніжак. Хоць працягвалі працаваць паэты, што прыйшлі ў літаратуру яшчэ ў нашаніўскую пару: Казімір Сваяк (1890—1926). Менавіта У. Жылка ў паэме «Уяўленн е» патрапіў найпаўней выявіць той душэўны тонус, той настрой, якім жыла творчая беларуская інтэлігенцыя пад уражаннем падзелу бацькаўшчыны дзяржаўнай мяжой, зрыву адбудовы дзяржаўнасці Беларусі. Менавіта ў заходнебеларускі перыяд У. Жылкам былі напісаны такія лірычныя шэдэўры, як «Віхор», «Замчышча», «Полімпсэст», «Сёмуха». Жылка паэтызуе вызваленчае змаганне. Захопленасць ідэаламі вызваленчага руху, вернасць ім. На першую палову 20-х гадоў у Заходняй Беларусі прыпадае найбольшая літаратурная актыўнасць паэта-клерыка Кастуся Стэповіча (Казіміра Сваяка), які пачаў друкавацца яшчэ ў газеце «Віelarus» у 1913 г. У 1924 г. у Вільні ўбачыў свет зборнік К. Сваяка "Мая ліра".

(М. Гарэцкім у заходнебеларускі перыяд яго дзейнасці створана аповесць «Дзве душы», пачата аповесць «За што?», вядомая ў апошняй аўтарскай рэдакцыі як «Ціхая плынь», напісана да двух дзесяткаў апавяданняў. Побач з распрацоўкай «вечных» (экзістэнцыяльных) тэм на пачатку 20-х гадоў М. Гарэцкі ў жанры апавядання, навелы развівае далей беларускую адраджэнскую ідэю, стварае вобразы ўдзельнікаў беларускага вызваленчага руху («У 1920 годзе», «Усебеларускі з'езд 1917 года», «Фантазія»).

Практычна на храналагічныя рамкі заходнебеларускай літаратуры, на першую палову 20-х гадоў яе развіцця прыпаў самы плённы перыяд творчасці аднаго з найбуйнейшых для свайго часу беларускіх драматургаў Ф. Аляхновіча. Да пачатку 1920-х гг. Ф. Аляхновіч напісаў сем п'ес, пабудаваных пераважна на фальклорных сюжэтах і матэрыяле з жыцця месцічаў. У 1921 г. Аляхновічам створана адна з лепшых у ідэйна-эстэтычным аспекце яго п'ес «Няскончаная драма». У творы па-мастацку тыпізуецца перажытае беларускай інтэлігенцыяй падчас сусветнай вайны і рэвалюцыі, узнаўляюцца падзеі, звязаныя са спробай дэмакратычнай інтэлігенцыі закласці падваліны беларускай дзяржаўнасці. Галоўны герой «Няскончанай драмы» Аляхновіча Васіль мае аўтабіяграфічныя рысы. У творы праявіліся лепшыя ўласцівасці таленту драматурга, а менавіта дынамізм дзеяння, каларытнасць характараў, выразнасць сцэнічнай мовы.

На праблемах маральна-этычнага характару, на з'явах, што стаяць на перашкодзе вёсцы да асветы, новага жыцця, засяродзіў увагу ў драме «Янка Канцавы» (1924) паэт Казімір Сваяк. Герой драмы гіне ад рук аднавяскоўцаў праз іх цемнату, нежаданне адмовіцца ад заганных звычак, п'янства, на якія пісьменнік глядзіць як на сацыяльную злыбяду.

У другой палове 30-х гадоў агульнапрызнаным лідэрам беларускай паэзіі ў Заходняй Беларусі стаў Максім Танк (1912—1995). Агульнае прызнанне незвычайнага таленту паэта выявілася ва ўсім:

-у адзінагалоснай высокай ацэнцы крытыкі,

-у дзейснай увазе да творчых здабыткаў беларускага песняра прадстаўнікоў польскай літаратурнай грамадскасці

-у папулярнасці ў шырокіх колах беларускай і польскай інтэлігенцыі. Аб апошнім красамоўна сведчылі літаратурныя вечары М. Танка ў Вільні з аўтарскім чытаннем вершаў з эстрады пры перапоўненых залах. У прадмове да першага паэтычнага зборніка М. Танка яго першы крытык і фактычны выдавец Р. Шырма выказаў празорлівую ацэнку будучыні маладога паэта: «...Максім Танк прыйшоў у беларускую літаратуру... і тут, на нашым Заходнім небасхіле... адразу загарэўся зоркай першай велічыні. Думаем, што нам яшчэ прыдзецца быць сведкамі, калі ягоны талент падымецца да Вялікага Сузор'я — Купалы-Коласа». Як агульна прызнана, творчае лідэрства М. Танка ў літаратуры Заходняй Беларусі грунтавалася на адзіна надзейных падставах: на высокім, агульнаеўрапейскім узроўні яго паэзіі і рэдкаснай мастацкай прадуктыўнасці паэта. За нейкія чатыры перадвераснёўскія гады ў складаных, часам экстрэмальных умовах (заангажаваны ў камуністычным падполлі паэт зведаў канспірацыйныя яўкі, панскія астрогі) М. Танк у чатырох кнігах паэзіі здолеў апублікаваць каля трохсот твораў, пераважна лірыкі. Сярод іх такія паэтычныя шэдэўры, як «На пероне», «Паслухайце, вясна ідзе», «Песня кулікоў», «Шэрыя хаты, платы і вароты», «Над калыскай».

М. Танк («Пачатак оды»), не цураўся выпадку сродкамі гумару і сатыры выказаць свае адносіны да жыцця, тых або іншых яго грамадскіх праяў.

На першым месцы стаяла развіцце публіцыстыкі. Узнікае многа выданняў. Гэта сведчыла пра развіцце грамадскай думкі. “Наша думка”, “Незалежная думка”, “Наша будучыня” Развівалася мастацкая і філасофская публіцыстыка, эсэістыка.