Глоссарий. Автор(лат. сөзі) көркем шығарманы, ғылыми публицисти-Автор (лат. сөзі) көркем шығарманы, ғылыми публицисти- калық туындыны, сәулеткерлік дүниелерді, жоба- ларды, өнертабысты жазған, жасаған кісі. Әңгіме әдебиеттегі оқиғаны қарасөзбен баяндайтын шағын көркем шығарма жанры
Әңгімелесу пікір алысу, сұхбаттасу, әлеуметтік ғылымдарда қолданылатын зерттеу әдістерінің бірі.
Әрекет (араб. Харакет, амал-тәсіл.) – адамдардың кейде әлеуметтік топтың әлдебір істі атқаруға белсене кірісуі.
Әлеуметтік мүдде жеке адамның немесе әлеуметтік топтың саяси, рухани және экономикалық қажеттіліктерінің жиынтығы.
Ғалым Оқымысты, ғұлама. Ғылымның белгілі бір саласын жетік игерген білімдар адам, маман
Ғылым Табиғатпен қоғамның даму заңдары туралы анық- талған білім жүйесі, қоғамдық сана сезімнің бір түрі
Ғарыш Аспан кеңістігі, космос
Ғұрып Әдет, салт, дәстүр
Дәстүрлі Салтқа еңген, әдетке айналған
Домбырашы Домбыраны жақсы шертетін адам
Денсаулық; Есен-саулық, ауру-сырқаудан аман болушылық
Даму Дамы етістігінің қимыл-атауы, дамы - жан-жақты өсу, өркендеу
Дербес Жеке-дара, бөлек, тәуелсіз
Достық; Дос адамға тән ниеттестік, жақындық, қарым- қатынас Жомарт Барын аямайтын, қолы ашық, берген адам.
Жағымсыз Сүйкімі жоқ, ұнамсыз
Жарлық; Әмір, бұйрық
Жан- жақты Әр жақты, терең, толық
Жел Кейде қатты, кейде баяу соғатын ауаның ағымы
Жаңа Өңі түспеген, бұрын ұсталмаған
Жетекші Жетекке алушы, ел бастаушы, аспанның солтүстік жарты шарындағы шоқжұлдыздың аты
Жоба Бір нәрсені іске асыру үшін жасалған үлгі, жоспар, нұсқа
Жоспар Белгілі бір жұмыстың алдын-ала жасалған жобасы
Жүйке Құйқа тамыр, нерв
Жетістік Қол жеткен табыс, жеңіс
Жұлдыз Бес бұрыш етіп жасалған совет мемлекетінің айырым белгісі, эмблема. Жерден өте қашық орналасқандықтан нүктеден ғана алып жылтырап көрінетін аспан денесі.
Жұмыс Жеке адамның не көпшіліктің белгілі мақсатқа еткен еңбегі, әрекеті
Заң;Объективтік өмірдің, заттардың, құбылыстардың немесе процестердің елеулі сипаты бар белгілі қалпына өзара байланыстырып, олардың бір – біріне тәуелсіздігің нақтылау
Керемет Құдірітті күш, таңғажайып сыр, таңғаларлық, ғажап, өте жақсы, тамаша.
Келбет 1. Түс, түр, кейіп, кескін 2. Пішін, тұлға, мүсін. 3. Көрік бейне.
Кеңістік 1. Ашық жер, кең жазық. 2. Шексіз әлем, кең дүние
Кенші Кен қазушы
Күш 1. Жан-жануардың кимыл-қозғалысын, сыртқы ортаға физикалық әсер етуін, камтамасыз ететің әл, куат. 2. Бір заттың, не бір нәрсенің өзеге етер физикалық т.б әсерлі ықпалы.
Қалдық; 1. Бір нәрсенің қалған бөлшегі, сарқыншағы. 2. Бөлінгіштің толымсыз бөлінді мен бөлгіш көбейтіндісінен айырмасы.
Қағида Табиғи құбылыстардың арақатынасына байланысты қалыптасқан заңдылық, ереже.
Қоғам Тарихи дамудың белгілі бір кезеніңдегі адамдардың материалдық игіліктерді өндіру тәсілі мен өндірістік қатынастарына негізделген қарым – қатынасының жалпы жиыны.
Қызығушылық;Адамның зейіні елігуден болатын құмартушылық. Ынтығушылық.
Қуаныш 1. Бір нәрсеге қуану сезімі, шаттық, көңілдік. 2. Біреудің көнілге медеу тұтарлық нәрсесі, арқа сүйері.
Қатынас 1. Қарым-қатынас, байланыс, аралас. 2. Бір нәрсенің хабарын беру үшін жазылған ресми қағаз.
Құрылысшы 1. Құрылыста жұмыс істейтің адам, құрылыс маманы. 2. Коммунистік қоғамда қызмет етуші, соған үлес қосушы.
Қауым Адамдардың тобы, жиыны.
Қауіпті Қорқынышты, үрейлі, қатерлі.
Қуат Күш, жігер, қайрат, әл, дәрмен
Қуатты Бір нәрсе қолдаған, мақұлдаған адам, қостаушы, жақтаушы.
Қорша 1. Бір нәрсені айнала қоршау жасау, шарбақтау. 2. Қарсылас жақты, жауды қамап алу, қамауға түсіру. 3. Айнала ортаға алу, қаумалау. 4. Түгел қамтып тұру
Қарқынды 1. Екпінді, тез, шапшаң, жылдам. 2. Өнімді, мол Мән Сана, ұғым арқылы аңғарылатын ішкі мазмұн, мағына
Мәдени Мәдениеттілікке, мәдениетке қатысты.
Мәдениет Адамдардың өмірімен іс - әрекетімен олардың материалдық және рухани байлықтың жасауынан көрінетін қоғам мен адамның белгілі бір тарихи даму дәрежесі.
Мәлімдеме Белгілі бір оқиға туралы хабарлама.
Мәртебе Абырой - атақ, дәреже, даңқ
Мәлім Жұртқа аян, белгілі, анық
Міндетті Әр адамның өзіндік әрекетінен, тәртібінен байқалатын техникалық және рухани қасиеттерінің жиынтығы.
Мемлекеттік Мемлекетке тән, мемлекетке тиіс.
Мүлік Ірілі-уақтылы дүние, бұйым, жиһаз.
Негіз 1. зат. Түп-төркін, тек. 2. Ірге тас
Нәтиже Белгілі бір іс-ірекеттен туатын, шығатын қорытынды.
Парыз Адам бойына тән, азаматтық борыш, қастерлі міндет.
Сабырлы Ұстамды, болыпты, салмақты
Сабырсыз Шыдамсыз, тағаты жоқ
Саяхат 1. Зерттеу не танысу мақсатымен алыс бір жерге ел аралауға шыққан сапар. 2. бой жазу, демалыс ретінде айнала маңда өткізілетін серуен, сейіл
Сұлулық; Келбеттілік, өңділік, ажарлық, әдемілік, әсемділік
Сапалы Сапасы артық, ерекше қасиетті
Саяси Саясатпен байланысы бар, саясатқа қатысты
Тегін Ақысыз, пұлсыз, төлеусіз
Тарихи Тарихқа, байланысты, қатысты оқиғалар
Тірек 1. зат. Үй, қора, шахта т.б. бел ағаштарын тіреп қоятын тірек ағаш. 2. ауыспалы. Сүйінер сүйеніш, таяныш
Темекі 1. зат. Алқа тұқымдасына жататын жалпақ жапырақтары бар мәдени өсімдік
Тәуелсіздік 1. зат. Біреуге бағынышты еместігі, еркіндік, бостандық
Төте Айналыс, бұрылысы жоқ. Тура, тіке
Табиғат 1. Дүниедегі барлық тірі және ой жаратылыс, тіршілік атаулы. 2. Тау, орман-тоғай, өзен-су
Таңғажайып Керемет, сұмдық, ғажап
Теңдік 1. Барлық жағынан бірдей тең болушылық. 2. Тең праволылық, еркіндік, бостандық
Тұңғыш 1. Ең алғашқы бірінші. 2. зат. Ең бірінші туған бала баланың ең үлкені
Тәжірибе Белгілі бір істі үнемі істеумен, машықтанумен болатын жұмыс дағдысы
Техника Өндіріс құралдарынын жиынтық аты
Терең;1. Түбіне бойламай кететін тұңғыш шаңырау. 2. Өте қымбатты, бағалы, маңызды, мәнді. 3. Әр жақты, мейлінше кең түрде
Тергеуші Тергеу ісін жүргізуші
Теңдік 1. Барлық жағынан бірдей, тең болушылың. 2. Тең праволылық
Алтын стандарт – ақша айналымының белгілі бір жүйесі. Банкнот пен алтын еркін айырбасталады. Акция – бұл акционерлік қоғамның жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәландыратын және дивиденд алуға сондай-ақ банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы қағаз Ақша-кредит саясаты – экономикалық тұрақтылығы мен тиімділігін қамтамасыз ету үшін үкіметтің ақша айналымы мен кредит саласында жүргізетін шаралары және оның бағыты.
Ақшаның құнсыздануы – айналымдағы ақшаның шамадан тыс көбейіп кетуі салдарынан бағасыздануы. Ақшаның құнсыздануы ақшаның алтын өлшемінің төмендеп кетуінен туады да, тауарлар бағасының көтерілуіне әкеліп соқтырады.
Әлемдік баға - әлемдік рынокта сатылатын тауар бірлігінің бағаланған әлемдік құнының шамасы немесе бағаның әлемдік сауда-саттықта қолданылатын түрі.
Әлемдік рынок – жекеленген елдердің бір-бірімен сауда –экономикалық қатынастар арқылы байланысы бар ұлттық нарықтардың жиынтығы немесе халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу арқылы өзара байланысқан елдер арасындағы тұрақты тауар – ақша қатынастарының жүйесі.
Банк – қарыз беруші және қарыз алушының арасында делдалдық жасайтын, ақша капиталымен сауда жүргізетін мекеме.
Бағалы қағаз –бекітілген формада құрылған, иеленушісіне белгіленген ақша сомасын, немесе меншік құқығын беретін құжат.
Банкнота – орталық банктің кепілдігімен айналысқа шығарылатын ақша белгілері Бақылау – қызмет нәтижесінде пайда алу мақсатында ұйымның қаржылық және операциялық саясатын бақылау құқығы.
Бизнесті біріктіру – жекеленген ұйымдардың немесе коммерциялық қызмет түрлерінің есеп беретін бір ұйымға бірігуі.
Бірлескен қызмет – бұл екі немесе бірнеше тараптың келісілген мәміле бойынша бірлескен бақылауға жататын экономикалық қызметті жүзеге асыруы.
Бухалтерлік пайда – бұл таза пайда немесе табыс салығын төлеу бойынша шығындарды шегеруге дейінгі кезеңнің зияны
Есеп саясаты – қаржылық есепті жасау мен беру үшін ұйыммен қолданылатын ерекше қағидаларды, негіздерді, жобаларды, ережелер мен нұсқауларды бейнелейді.
Есеп айырысу бағасы – бұл қосымша ақпараттың келіп түсуіне қарай қайта қарастырылуын қажет ететін жуық мәндер.
Инвестор – бұл бірлескен қызметті бақылай алмайтын осы бірлескен қызметтің қатысушысы.
Инфляция (латын Inflatio аудармасы «қабыну», «ісіну»)- бұл бағаның өсуінен, тауарлар тапшылығынан және тауарлар мен қызметтер сапасының төмендеуінен туындайтын ақшаның құнсыздануы, сондай-ақ ұлттық валютаның сатып алу қабілетінің төмендеуі.
Жалдау – жалға берушінің жалға алушыға активтерді белгілі бір төлем үшін уақытша иелену мен пайдалануға беруі.
Ағымдағы жалдау - қаржыландырылатын жалдаудан басқа кез келген жалдау
Жалдау мерзімі - жалға алушы активтерді жалдауға келісім жасасатын өз күшін жоймайтын уақыт кезеңі, сонымен бірге жалдау мерзімін әрі қарай төлем жасап немесе төлемсіз ұзартуға болатын одан кейінгі басқа да кезеңдер, оған жалға алушы жалдау мерзімінің басында келістірілгендей таңдау құқұғы бар.
Үнемдеу проблемасы – берілген экономикалық субъектінің берілген қажеттілікті қанағаттандыруға игіліктерді ойластырып және шектеп жұмсауы, соның нәтижесінде басқа да қажеттіліктерге осы игілікті жеткізуді айтамыз.
Қаржылық құрал – бұл бір компанияның қаржылық активтері мен қаржылық міндеттемелерінің немесе басқа компанияның үлестік құралының пайда болуына әкелетін кез келген келісім-шарт.
Облигация – шығару кезінде айналыс мерзімі алдын ала белгіленген, оны шығару шарттарына сәйкес облигацияны шығарған тұлғадан ол бойынша сыйақы алу және оның айналыс мерзімінің аяқталуы бойынша облигацияның ақшалай немесе өзге де мүліктік балама түріндегі нақты құнын алу құқығын куәландыратын бағалы қағаз.
Сұраныс – бұл ақшалай қамтамасыз етілген тұтыну қажеттілігі немесе төлем қабілеті бар қажеттілік. Құндық тұрғыдан сұраныс сатып алынған тауарлардың санын құрайды.
Сұраныс заңы – сұраныс көлемінің баға деңгейіне тәуелділігінің заңы: тауардың бағасы неғұрлым төмен болған сайын, оны сатып алу көлемі соғұрлым көп болады және керісінше.
Ұсыныс – сатушылардың берілген уақытта белгілі бір бағамен сатқысы келетін немесе сатуға дайын тауарлардың саны.
Ұсыныс заңы – тауардың бағасы неғұрлым жоғары болған сайын, оны ұсыну көлемі соғұрлым көп болады.
Нарықтық тепе-теңдік - бұл нарықтағы тауарларға сұраныс пен олардың ұсынысы тең болатын жағдай.
Өндіріс – тауарлар мен қызметтерді өндіруге қажетті өндіріс факторларын қолдану процесі.
Табыс салығы – Қазақстан Республикасы Садық кодексіне сәйкес салық салынатын табысқа қатысты бюджетке төленуге тиіс корпоративті табыс салығы
Ағымдағы салық; - кезең үшін салық салынатын табысқа қатысты төленуге тиісті табысқа салынатын салық сомасы
Салық салынатын табыс – бұл табыс салығы бойынша міндеттемелердің пайда болуына қатысты ҚР Салық кодексіне сәйкес анықталатын кезең табыстарының сомасы Табыс - белгілі бір істі орындау, атқару нәтижесінде түсетін пайда, кіріс. Қол жеткізген жетістік, жеңіс.
Шетел валютасы – бұл берілген ұйымның функционалдық валютасынан басқа кез келген валюта
Функционалдық валюта – бұл берілген ұйымның өз қызметін жүзеге асыратын экономикалық ортаның негізгі валютасы
Экономикалық субъектілер – бұл экономикада жеке қызмет атқаратын кез келген бірліктер. Бұндай бірліктер адамдар, сонымен қатар олардың тобы, қоғамдастықтар болу мүмкін. Кез келген қоғамдастық миркоэкономикада субъект болып қарастырылмайды. Ол үшін адамдардың белгілі тобы бірігіп, қызмет істеп, алдарына қойған мақсаттарына бірге жетуі тиіс.
Экономикалық модельдер дегеніміз - экономикалық құбылыстарды немесе оның белгілі бір көрінісін қарапайым түрде көрсету. Бұл кезде зерттеліп отырған құбылыстардың басты қасиеттерін және өзара қарым-қатынастарын жақсы түсіну үшін кейбір бөліктері қарастырылмайды.
1 – сабақ; Мемлекеттік тіл
|
