Тақырып 13. Екінші деңгейлі банктердің қаржылық есеп беруі

Сабақ тың мақ саты – қ аржылық есеп беруді дайындауды ұ йымдастыру, банк балансын ашу, қ аржы-шаруашылық қ ызмет туралы есеп беруді ашу, ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы жә не капиталдағ ы ө згеріс туралы есеп беруді ашу, есеп берулердің басқ а да тү рлерін ашу, тү сініктеме хат жә не есеп саясатын ашу, консолидацияланғ ан қ аржылық есеп беру жә не оны қ ұ растыру ә дістемесін ү йрену.

Негізгі ұ ғ ымдар: баланс, консолидация, ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы жә не капиталдағ ы ө згеріс туралы есеп беру, есеп саясат

Қ аржылық есеп беру - бұ л банкның есепті кезең дегі қ аржы-шаруашылық қ ызметіне сипаттама беретін белгілі нысандарғ а топтастырылғ ан кө рсеткіштер жү йесі. Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Комиссиясьшың 1996 жылғ ы 12 карашадағ ы №2 қ аулысына сә йкес барлық банкдар меншік нысаны мен қ ызмет тү ріне қ арамастан Бухгалтерлік есептің Қ азакстандық стандартына кө шті. Шаруашылық жағ дайларының ө згеруіне байланысты банкның есеп беру нысандары жетілу жағ ына ө згереді. Атап айтқ анда, есеп беру Халық аралық бухгалтерлік стандарттардың талабына сай келе бастады.

Банкның, мекеменің қ аржылық есеп беруі - есеп процесінің соң ғ ы сатысы болып табылады. Банкның қ аржылық есеп беруінде банкның мулік жә не каржы жағ дайына сипаттама беретін жиынтық деректер, банкның шаруашылық қ ызметінің нә тижелері кө рсетіледі.

Нарық тық қ атынастардың қ алыптасуы жағ дайында банкның шаруашылық қ ызметін қ аржыландыруды шектеу барынша кү шейтіледі. Соғ ан байланысты шынайы жә не объективті қ аржылық есеп берудің маң ызы арта тү седі, ө йткені оның кө рсеткіштеріне жасалғ ан талдау банкның шын мә ніндегі мү ліктік жә не қ аржылык жағ дайын анық тауғ а мү мкіндік береді.

Банкын қ аржы жағ дайы - ресурстардың колда барын, орналастырылуын жә не пайдаланылуын, банкның қ аржылык тұ рактылығ ын, баланстың ө тімділігін кө рсететін кө рсеткіштер жү йесімен сипатталатын кешенді тү сінік. Есеп беру банк мү ліктерінің жалпы қ ұ нын, шашыратылғ ан кұ ралдардың (яғ ни негізгі жә не ө зге де айналымнан тыс) қ ұ нын, ұ тқ ыр (айналым) қ ұ ралдардың, материалдық айналым қ ұ ралдарыиың қ ұ нын, банкның меншікті қ аражаттарының, қ арыз каражаттарының мө лшерін аныктауғ а мү мкіндік береді.

Қ аржылық есеп берудің деректері бойынша қ орлар мен шығ ындарды қ алыптастыруғ а арналғ ан қ аражат кө здерінің артық шылығ ын немесе кемшілігін анық тайды. Бұ л орайда банкның меншікті, несиелік жә не ө зге карыз кө здерімен қ амтамасыз етілгендігін анық тауғ а мү мкіндік туады.

Қ аржылық есеп беру банкның несиеге қ абілеттілігін, яғ ни оның міндетгемелер бойын­ша толық тай жә не ө з уақ ытында есептесе алатындығ ын бағ алауғ а мұ мкіндік береді. Баланстың ө тімділігі банк ө з активтерімен міндеттемелерді жабу дә режесімен анық талады. Қ аржылык есеп беру мынадай активтерді: неғ ұ рлым ө тімді активтерді, жылдам сатылатын активтерді анық тауғ а мү мкіндік береді. Екінші жағ ынан, қ аржылык есеп берудің деректері бойынша банкның мы­надай пассивтерін: неғ ұ рлым жедел пассивтерді, кысқ а мерзімді пассивтерді, ұ зақ мерзімді пассивтерді жә не тұ рақ ты пассивтерді анық тауғ а болады. Мұ ның ө зі нарық жағ дайында, бә секелес-банкдардың ортасында жұ мыс жасайтын банкдар ү шін ө те маң ызды.

Қ азіргі нарық тық қ атынастар жағ дайында есеп беру кө рсеткіштерінің ролі басқ ару шешімдерін қ абылдау, банкның нарық тағ ы жағ дайын анық тау кезінде ө те маң ызды болмақ.

Есеп берудің қ ұ рамы. Қ аржылық есеп беруге қ ойылатын негізгі талаптар. Заң ды тұ лғ а болып табылатын банк мекеме филиалдардың, ө кілдіктердің, бө лімдердің жә не дербес баланска бө лінген басқ а да қ ұ рылымдық бө лімшелердің ө ндірісі мен шаруашылығ ындағ ы мү ліктерді қ оса алғ анда, мү лік пен олардың қ алыптасу қ ө здерінің кұ рамын кө рсететін қ аржылык есеп беруді жү зеге асырады. Қ аржылық есеп беру Қ азақ стан Республикасы Қ аржы министрлігінде ә зірленетін жә не бекітілетін типтік нысандар бойынша жасалады.

Шаруашылық субъектілері каржылык есеп беру қ ұ рамында мыналарды: банк балансын, банкның каржы-шаруашылық қ ызметінін нә тижелері туралы есеп беруді, ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы есеп беруді тапсыруғ а міндетті.

Барлык кә сіпорьшдар, мекемелер ү шін есеп беру жылы бо­лып 1 қ антар мен 31 желтоқ сан аралығ ындағ ы мерзім саналады. Жаң адан қ ұ рылғ ан банкдар, мекемелер ү шін есеп беру жылы болып, олар занды тұ лғ а кұ қ ығ ын алғ ан кү ннен бастап 31 желтоксанды қ оса алганғ а дейінгі кезең, ал 1 қ азаннан кейін қ ұ рылғ ан банкдар ү шін келесі жылдың 31 желтоқ санын қ оса алғ андағ ы мерзім саналады.

Қ аржылық есеп беруді толтыруга қ ойылатын талаптар: кө рсеткіштердің қ арапайымдылығ ы мен тү сініктілігі, деректердің шынайылығ ы; жинақ тамалы жә не талдамалы есеп деректерінің сә йкестігі, есептік кө рсеткіштердін жоспарлы кө рсеткіштермен салыстырмалылығ ы; есепті кө рсеткіштердің ө ткен жылдың осындай мерзіміндегі есептегі кө рсеткіштермен салыстырмалылығ ы.

Қ аржылық есеп берудің жасалу дұ рыстығ ына банкның басшысы жә не бас бухгалтер, сондай-ақ жоспар жасау кызметінің басшысы жауап береді. Қ аржылық есеп беру мерзім сайын ә зірленеді жә не тапсырылады жә не пайдаланушылардың кең ауқ ымының ақ параттарды тұ тыну мұ қ таждығ ын канағ аттан-дырады. Кейбір пайдаланушылардың ө кілеттігі болса, каржылык есеп беруде кө рсетілгендерге қ осымша акпараттарды талап ете алады.

Қ аржылық есеп беру қ аржылық есептеменің бір бө лігі болып табылады жә не бухгалтерлік есептің стандарттарымен анық талады. Қ аржылық есептемеге тү сіндірме жазбалар, қ осымша кестелер жә не осы есеп беруге негізделген немесе олардан алынғ ан ақ параттар енеді жә не онымен бірге оқ ылатын болады.

Қ аржылық есеп беру жә не оны тапсырудың мерзімі. Шаруашылық субъектілері тоқ сандық жә не жылдық қ аржылық есептемені қ ұ рылтай кұ жаттарына сә йкес меншік иелеріне, мемлекеттік салық инспекциясына, мемлекеттік басқ арудың баска органдарына, несие беруші банктерге жә не басқ а шаруашылық субъектілерімен келісімдердің негізінде басқ а да мү дделі ұ йымдарғ а тапсырады. Шаруашылық субъектілері тоқ сандық есептемені тоқ сан аяқ талғ аннан кейін 30 кү н ішінде, ал жылдық қ аржы есептемесін жыл аяқ талғ аннан кейін 90 кү ннің ішінде тапсыруга міндетті. Яғ ни, Қ азақ стан Республикасының 28-ші ақ пан 2007 жылғ ы №235-111 «Бухгалтерлік есеп жә не қ аржылық есептілік» Қ Р заң ына сә йкес ұ йымдар жылдық қ аржылық есептілікті келесі жылдың 30 сә уірінен кешіктірмей ө ткізулері тиіс.

Қ аржылық есептемені пайдаланушылар қ атарына нақ ты қ азіргі жә не ә леуетті инвесторлар, кредиторлар, жеткізушілер, қ ызметкерлер, сондай-ақ министрліктер, ведомстволар жә не жұ ртшылык жатады.

Банкның, ұ йымның, мекеменің жылдық қ аржылық есебі мү дделі пайдаланушылар, сатып алушылар, жеткізушілер, инвесторлар, биржалар, банктер жә не басқ алар ү шін баспасө зде ашық жарияланады.

Есепті жыл аяқ талғ аннан кейін ашық тү рдегі акционерлік қ оғ амдар, банктер, сақ тандыру компаниялары жылдық қ аржылық есептемені газеттерде, журналдарда жә не жекелеген кітапшаларда жариялауғ а міндетті. Жарияланатын қ аржылық есептеме міндетті аудиторлық тексеріске тү сіп, оның дұ рыстығ ын тә уелсіз аудитор растауы тиіс.

Қ аржылық есеп беру мен бухгалтерлік есепке аудиторлык тексерулер Қ азақ стан Республикасының зандарында кө зделген жағ дайларда, сондай-ақ ә кімшіліктің немесе шаруашылық етуші объектінің кұ рылтайшыларының тө рттен бірінің бастамасы бойынша жү ргізіледі.

Ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы есеп беру. Ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы есеп беру - бұ л ақ ша қ аражаттары мен олардың эквиваленттерінің (баламаларының) келіп кұ йылуы мен шығ ысталуы. Ақ ша эквиваленттеріне қ ысқ а мерзімді қ аржы инвестициялары (мерзімі бір жылдан кем) жә не облигация, казынашылық векселі жә не т.б. сияқ ты ө тімді бағ алы қ ағ аздар жатады. Ақ ша тусімдері туралы ақ парат, бірінщіден, банкның ақ ша каражаттарымен олардын эквиваленттерін табу кабілеті, сондай-ақ ақ ша тү сімдерін пайдаланудағ ы банкның мұ ктажын бағ алауғ а кө мектеседі. Екіншіден, банкның таза активтеріндегі ө згерісті, онын қ аржы қ ұ рылымын, сондай-ак ө тімділік пен телем қ абілетін бағ апауғ а кө мектеседі. Ү шіншіден, ә р тү рлі банкдардағ ы операциялық қ ызмет туралы есеп берулерді салыстыруғ а мү мкіндік береді.

Бақ ылау сұ рақ тар:

1. Қ аржылық есеп беруді дайындауды ұ йымдастыру
2. Банк балансын ашу
3. Қ аржы-шаруашылық қ ызмет туралы есеп беруді ашу
4. Ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы жә не капиталдағ ы ө згеріс туралы есеп беруді ашу
5. Есеп берулердің басқ а да тү рлерін ашу
6. Тү сініктеме хат жә не есеп саясатын ашу
7. Консилидацяланғ ан қ аржылық есеп беру жә не оны қ ұ растыру ә дістемесі

Ә дебиеттер:

1. Закон «О Национальном банке РК» от 30 марта 1995г.
2. Андросов А.М., «Бухгалтерский учет и отчетность банке» АО «Менатеп-информ» 1997г.
3. Миржакыпова С.Т. «Банковский учет в РК»: Учебник. Часть 1 / Под общей ред. чл.-корр. НАН РК д.э.н., профессора Н.К.Мамырова. – Алматы: Экономика, 2002.-784с.
4. Козлова Е.П., Галанина Е.Н. «Бухгалтерский учет в коммерческих банках» М: 1999г.
5. Сейткасымов «Бухгалтерский учет и отчетность в банках», Алматы, Экономика. – 1999г.