Аристотель — Платонның шәкірті.Аристотель де Платон сияқты өзінің мектебін - Ликей немесе Перипатетиктер мектебін ұйымдастырды. Платондық Академияның ең қабілетті шәкірті Аристотельдің рухани дүниесін платонизм мен метафизикадан бас тартып, натурализм мен эмпиризмге бет бұру деп түсінуге болады. Яғни ол ұстазының жолын қайталамай, оның ілімін алға жылжыта отырып, оның теориясы шеңберінен шыға білген. Аристотельдің таланты мен ғылыми рухы оны тәсілдердің дифференциациясына, органикалық синтез бен жүйелеуге алып келді. Ол философиялық білімдердің - метафизиканың, физиканың, психологияның, этиканың, саясаттың, эстетиканың, логиканың даму жолдарының негізін қалады. 34. ХІХ ғ. Философиясының ерекшеліктері. Орыс философиясының орталық идеясы адамзат тағдыры мен жалпы өмірдегі Ресейдің ерекше орны мен ролін негіздеу және іздестіру болды. Және бұл орыс философиясын түсіну үшін маңызды, өйткені ол тарихи дамуының өзгешелігіне орай өзінің ерекше белгілерімен көзге түседі. Орыс философиялық қызықты ізденістер XVI-XVIII ғасырлар бойында жалғасын тапты және екі үрдістің қарама- қайшылығы негізінде өтті.Мұның алғашқысы орыс ойының тілтумалығына басты назар аударып, бұл тілтумалылықты орыстың рухани өмірі өзгешелігімен байланыстырылады.Екінші үрдіс Ресейге еуропалық мәдениеттің даму үрдісін тануға тырысты. Бұл үрдіс өкілдерінің айтуы бойынша Ресей Еуропаның даму жолына барлығынан кейін түскендіктен, Батыстан көп нәрсені үйреніп сол өткен тарихи жолды қайталауы тиіс. Бұл екі үрдістің айқын теориялық және қоғамдық – саяси тұрғыда қалыптасуы XIX ғасырдың 40-60 жылдары болды. Біріншісін славянофильдер, екіншісін батысшылар білдірді.Осыған байланысты орыс философиялық ойына екі бағыт қалыптасты.Бұл екі бағыттың да қалыптасуына П.Я.Чаадаев(1794-1856) үлкен рол атқарды.Өзінің көзқарастарын ол атақты «Философиялық хаттарында«баяндады. Чаадаев католиктік Батысты дәріптеп, оны Ресейге үлгі тұтты,ал екінші жағынан, Ресейдің Батыстан айырмашылығы оның ерекше «ғаламдық миссиясында «деп айтты. Сондықтан ол Ресейдегі славианофильдіктің де, батысшылықтың да негізін қалаушы болып табылады. Ресейдің дамуын еуропалық үлгі бойынша насихаттайтын бағыт- бұл батысшылдық.Бұл бағыттың өкілдері қатарына А.И.Герцен,Н.П.Огарев, К.Д.Кавелин, Т.Н.Грановский сияқты ойшылдар жатады, олармен В.Г.Белинский,И.С.Тургеневтер тығыз қатынас орнатты. 35. Өркениет ұғымы. А.Тойнби, О.Шпенглердің өркениет тұжырымдамалары. Өркениет (лат. сіvіlіs – азаматтық) – қоғамның материалдық және рухани жетістіктерінің жиынтығы. Ежелгі римдіктер бұл ұғымды “варварлықтар” деп өздері атаған басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында қолданған. Олардың түсініктері бойынша “Өркениет” азаматтық қоғам, қалалық мәдениет, заңға негізделген басқару тәртібі қалыптасқан рим империясының даму дәрежесін білдірген. Өркениет мәдениет ұғымымен тығыз байланысты Освальд Шпенглер (1880-1936) өзінің "Европаның дағдарысы” еңбегінде адамзат ұғымын өткір сынға алып, "әлемдік тарих” идеясына қарсы шықты. Шпенглердің пікірінше, мәдениеттер ішкі герметикалығымен ерекшеленіп, бір-бірін өзара бөтенсінеді. Ол үшін "адамзат” - бос дыбыс, өйткені, халықтар әртүрлі уақыттағы кеңістікте өмір сүреді. Әрбір мәдениеттің өзіндік арнайы сауыт сияқты табиғаты бар, оған өзге мәдениеттің адамы ене алмайды. Сондықтан әлемдік тарих - батыстық рационализмнің ойлап шығарған қиялы.Европалық рационализмді “өмір философиясы” тұрғысынан сынай отырып, ол өзінің мэдениет мифологиясы концепциясын ұсынады. Оның мәнісі, О.Шпенглер жануарлар мен өсімдіктер өмірі жэне адам өмірі арасында салыстыру (аналогия) жүргізіп, тарихты биологияландырады. Туылу, өсу, қартаю және жойылу - міне, тек өсімдіктер мен жануарларға ғана емес, саналы адамға да, оның шығармашылық күш-жігерімен құрылған мәдени ағзаларға да бұйырған үлес осы. “Өмірдің тамырының соғуы” пайда болу, даму және құлдырау кезеңдерін бастан өткізетін жекелеген оқшау тұйық мәдениеттердің құрылуына әкеледі. Ол осындай сегіз мәдениетті жариялайды: мысырлық, үнділік, вавилондық, қытайлық, аполлондық (грек-рим), “магиялық” (византиялық-арабтық), “фаустық” (батысевропалық) жэне майя. Әрбір мэдениет, Шпенглердің ойынша, өз “әлеміне” сәйкес ерекше “жанға” ие болады. Әрбір мэдениет туылысымен-ақ тағдырдың тәлкегімен өлімге бас тігеді. Жазмыш оған ақыры трагедиялық финалға жеткізетін мыңжылдық эволюция өлшеп береді.Шпенглер өзінің мифологиялық концепциясында әрбір мәдениеттің негізгі символын “прафеноменін” табу қажет, тек сол арқылы ғана оның “жанын” түсінуге болады деп есептеді. Ол ең басты назарды үш мәдениетке - греко-рим, батысевропалық және византиялық-араб мәдениеттеріне аударады. Олардың әрқайсысының “прафеномен” немесе базистік символ арқылы ашылатын өз “жандары” бар. Греко-рим мәдениетінің “аполлондық жаны” сезімдік тән (дене) символы арқылы ашылады. Батыстық мәдениеттің “фаустық” жаны шексіз кеңістік пен уақыт символында, ал “магиялық жан”- жан мен тәнді қарсы қою арқылы ашылады.Мәдениет “жанның ” пайда болуымен туылады және “жан” өз күшін сарқығанда өледі. Құлдыраушы мэдениет міндетті түрде өркениетке айналады. Мысалы “фаустық” мэдениет күйзеліс үстінде, яғни XIX ғасырда өркениет сатысына өткен ол өзінің машиналы кейіпінде адам тағдырларын тобырымен және бүкіл батыс әлеміндегі өмірдің өзін майдалап тастауда. Сондықтан да оның өзінің оқшау мәдениеттердің морфологиялық концепциясын жария еткен екі томдық еңбегі “Ервопаның дағдарысы” деп аталады. А.Тойнбидің тұжырымдауынша оқшау өркениеттер - бұл әлеуметтік және табиғи ортаның талабына деген жауап: табиғи- георафиялық орта адамзат қауымдастығынан үнемі “жауап” талап етеді, ал тарихи көршілер тарапынан төнген қауіп, діни кемсітушілік және т.б. әлеуметтік тұрғыдағы “талап” болып табылады.Өркениеттің тоқырауын Тойнби өзінің өткен жетістіктерін көшірумен ғана айналысып шығармашылық шарасыз күй кешкен шығармашылық элитаның өз күшін сарқумен байланыстырацы. Бұл қоғамның барлық жағцайына зиянцы әсерін тигізеці. Мұның нәтижесінце өркениет өзінің ішкі бірлігі мен өзінцік бағыт таңцау қабілетінен айрылцы. Өркениеттің құлцырау фазасы үш кезеңнен тұрацы: өркениеттің тоқырауы, бұзылуы, жойылуы. Тоқырау мен жойылуцың арасы ғасырларға, тіпті мыңжылцықтарға созылуы мүмкін. Мысалы, мысырлық өркениетте тоқырау б.з.ц. XVI ғасырца орын алса, ал оның жойылуы б.з. V ғасырына сәйкес келеці. Екі мың жыл бойы ол "өмірцің тас болып қалған өлімі” формасынца өмір сүрці. Тоқырауцан кейін це ұзақ өмір сүретін өркениеттерці белгілеу үшін А.Тойнби осы "тас болып қалған” өркениет терминін қолцанацы. Мысыр екі мың жылға қатып қалса, ал Қытай мың жылға тас болып қалған. Бұл өзге өркениеттерде де кездеседі.А.Тойнби тарихта типологиялық тұрғыца ажыратылатын отыз алты өркениет бар цеп есептейці. Ол өркениеттерді дамуы "толық іске асқан” және "іске аспаған” (мысалы, христианцық несторианцық, христианцық монофизиттік, христианцық қиырбатыстық және т.б.) цеп бөледі. Дамуы толық іске асқан өркениеттерцің өзі тәуелсіз және сателлиттер цеп бөлінеді. Тәуелсізцердің өзі мынацай өркениеттерге бөлінеді: өзгелермен байланысты емес (орта американцық, анцтық); өзгелерден туындамайтын (шумер-аккац, мысыр, эгей және т.б.); өзгелерцен туынцайтын (сириялық, африканцық, православиелік- христианцық және т.б.). Өркениеттерцің көпшілігі ацамзаттық прогрестің, әлемдік тарихтың біртұтас ағынына қосылып кетед 36. Дүниеде қайсысы көбірек: реттілік пе немесе ретсіздік пе? Лемдегі реттіліктің белгілерінің немесе реттілікті жүзеге асыратын құбылыстардың болуы әлем өзінен-өзі реттілікке ұмтылады дегенді білдірмейді. Әлемнің мүндай реттеу қабілеті жоқ. Олай болса, реттіліктің себебі жаратылыстан тыс жерде болу керек. Бұл — бір нақты жайт. 37. Қазіргі заманғы жаһандық мәселелер. Әлемдік тәртіптерге жаһандық экологиялық өзгерістер, соғыстар қаупі, ядролық қауіпсіздік, азық-түлік тапшылығы, әлемдік ортақ ақпараттану, түрлі індет аурулары, индустриалдық-техникалық ортақтану, техногендік катастрофалар, халықаралық терроризм, наркотрафик, халықаралық заңсыз қару сату, халықаралық қылмыскерлік, адамдарды құлдыққа сату, діни экстримизм т.б. әлемдік қауіптер мен қайшылықтар үздіксіз өз ықпалдарын тигізіп отырды 38. Философияның өркениеттің үш ошағы Ежелгі Үнді, Қытай, Грекияда қатар пайда болуын қалай түсіндіруге болады. Белгілі бір адамдардың дербес қызметі ретінде философия ежелгі шығыс елдерінде – Қытайда, Индияда, т.б. елдерде, кейінірек антика дәуірінде ежелгі Греция топырағында қалыптаса бастаған. Бірақ, оның түпкі туындайтын түбірі адамдардың әлемдегі айрықша болмысында, дүниеге өзіндік қатынасында жатуы тиіс. Ол қатынас жануарлардың өзін қоршаған табиғи ортаға қатынасынан мүлдем өзгеше. Жануарлар табиғи дамудың төл туындысы, белгілі бір географиялық ортамен тікелей үйлескен, олар өздерін табиғаттан бөліп, оған бір бөгде күштей сырт қатынас жасай алмайды. Сондықтан олар үшін табиғатты игеру, оны түсіну, ішкі сырына қанығу мәселесі тұрған жоқ. 39. Адам философия мен медицинаның пәндік шеңберінде. Бүшінгі таңда медицина көп салалы ғылымыдардың біріне айналып отыр.Ен биринши адам –әлеуметтік пенде оның сана сезімі рухани өмірі бар.сонымен қатар адм –дене.Оның денесінде неше түрлі сан алуан өзара байланысатын үне бойы өзгерістер жүріп жатыр.Ал енді ауру мәселесіне келер болсақ медицина ғылымы мыңдаған жылдар бойы өркиниеттік шеңберде талай талай емдеу тәжірибелердіңнегізінде көп ауруларды жеңді.осы тәжірібиелерді жинауда философия мен медицина бір бірінң жанында болды.көне Шығыстағы даналар философия мен медицинаны бір бірімен ұштастыра білді.Оны біз Ундінін Ведаларынан,Кытайдың Дао ілімінен Орта ғасырлардағы Ибн Сина,Закария Разидің ілімдерінен көре аламыз.Шығыс медицина философиясының ерекшелігі Дүние мен адмады зерттегенде бір тұтас жүйе ретінде қарады Даосизмнің негізгі қағидаттарының бірі У ВЭй дамға табиғатқа залымдық жасамау онымен үндесті өмір сүре дейді.Адамның тәні мен жанының бір бірімен үзілмес байланыста болуы:Тәннәің ауруын рухтың ауыруымен теңеді Олай болса емдеу ең алдымен адамның жан дүниесінің тыныштығын әкеліп оның рухын күшейту керек. Қазіргі кезде де медицина философия қарқынмсен дамып келедСоның ішінде адамның өзін өзі жетілдіруі, емдеуі осы жолда оның рухының көмегі арқылы берілетін психикалық құрылымдардың қызметі. 40. Демокриттің сөзіне коментарий жасаңыз: * «Өзі басқаларды басқарғысы келгендерге алдымен өзін басқаруды үйрету керек». * «Ақымақтарға басқарғанша бағынған керек» * «Білімсіздің байлығынан білімдінің үміті артық». Зі басқаларды басқарғысы келгендерге өзін басқаруды үйрету керек деген нақыл сөзде,мемелкет болсын отбасы болсын барлық жерде біреуі біреуіне бағынышты болады,яғни басқарушысы болады.Бұл жерде адам біреуді басқармас бұрын өзін өзі тәрбиелеу қажет өзіне шектеулер қоя білу керек,бір сөзбен айтқанда еріктік рухы мықты болуы қажет.Сонымен қатар мемлекетке келетін болсақ биліктегілірмен басқарушылырдың терең білімділігі маңызды рөл атқарады Ақымақтарды басқарғанша бағынған керек дегенде ақымақтын аты ақымақ оған қалай сойлесенде сені түсінуге тырыспайды.Ақымаққа айтып тусіндіргенше онымен келсісе салу керек. Білімсіз болып бай болғанша білімді болып кедей болған артық дегенді айтқысы келген сияқты.Себебі бай болып білімсіз болып адамдарға жеккөрінішті болып көрінгеннен,сенін дуниен мансабың болмағанмен сенің білімің болса сен бағаланасын деп ойлайм.Айтады ғой жазушының аты өлмес,ғалымның хаты өлмес деген мақал осы нақыл сөздің мән мағынасын ашып турғандай 41. Қазақ философиясы (V-XVIIIғ.ғ.). 42.1508ж. Папа Юлий 11 Рафаэльді Ватиканға шақырады. Рафаэль төрт фреска салды. Олардың арасында «Афина мектебі» де бар. Мұнда суретші Платон мен Аристотельдің философиясын сипаттайтын жесттар бейнелейтін. Антикалық ойшылдардың жесттарынан қандай ойды аңғаруға болады? 43.ХХ ғ. Философиясының негізгі философиялық мектептері. 44.Мәдениет дағдарысы туралы ойларға қалай қарайсыз. Сіздің ойыңызша мәдениеттегі дағдарыс оның жойылуына немесе бұзылуына әкеледі ме? Мәдени төңкеріс дегенді қалай түсінесіз? 45. Материя ұғымы. Материяның негізгі құрылымдық деңгейлері. Материя-дүниенi адамның санасынан тыс, әрi тәуелсiз объективтi шындық деп қарайтын дүниетанымның түп қазығы, мән мағынасы болып табылатын, және сана арқылы бейнеленетiн әмбебап категория. Материя- кеңiстiк пен уақытта өмiр сүрiп, қозғалыста болатын, сарқылмас көп қасиеттерi бар алуан түрлi объектiлер мен системалардың сансыз көп жиынтығы. Бұл анықтамада материяның негiзгiбелгiлерi айқын көрсетiледi: 1) материя адам санасына тәуелсiз өмiр сүредi; 2) ол адам санасында бейнеленедi; 3) материя санаға қарағанда бiрiншi, бастапқы екендiгiн бiлдiредi; 4) материалдық дүниенi танып бiлуге болатындығын көрсетедi.
|
