Материя терминының қалыптасуы бiрнеше этаптаң өттi.

Бiрiншiсiнде- ол табиғат құбылыстарымен тенестiрiлдi (Гераклит-от, Фалес-су, Анаксимен-ауа). Бұл кезендi ф-да қиялы материализм деп атайды.

Екiншi кезеңде- материя атомдар мен пара-пар қарастырылып, заттар мен олардын қасиеттер жиынтығы мен тенестiрiлдi. Материалды және түйсiктер арқылы танылады (Демокрит). Материяның атомистiк моделi натурфилософия мен жаратылыстану ғылымдарында кенiнең қолданылып 20ғ. дейiн беделдi болды.

Шiншiсiнде механистiк және метафизикалық түсiнiк қалыптасты, Декарт материяна дене-субстанциясы деп түсiндi, оның жалғыз ғана қасиетi қашықтықта созылуы.

Төртiншi кезеңде Француз математигi А.Пуанкаре 1902 жылы “Материя ендi жоқ, ол ғайып болды” деген

Бесiншi кезеңде- б.з. ортасында жоғарыда айтылған барлық түсiнiктердi қамтитың материя туралы жаңа субстанционалды-аксиологиялық түсiнiк қалыптасты.

46. Тұлға арасында жаттану үдерісі. Тұлға мен қоғам арасындағы жаттану. Жаттану.

Жаттану — кейбір демократиялық емес қоғамдардағы адамдардың өздері жасаған, өз іс-әрекеті туындыларының өздеріне үстемдік етуін, өздеріне қарсы тұратын жат күшке айналуын білдіретін философиялық категория. Жаттану адамдардың қоғамдағы өзара қатынастарының, олардың практикалық қызметтерінің сол адамдардың өздерінің қатынастары емес, қоғамдағы заттардың қатынастары болып көрінуі. Жаттану — қоғамдағы еңбек бөлісінің қарама-қайшылықты дамуының нәтижесі. Қоғамдағы еңбек бөлісінің мұндай дамуы оның көптеген салаларын бір-бірінен алыстатып, тіпті әуел бастан бұл салалардың әрқайсысы дербес процестердей сипат иеленеді.

47. Диалектиканың заңдары мен категориялары

Диалектиканың түсінігі грек тілінен аударғанда ойлау әңгіме жұргізу өнері Ол табиғаттың, қоғамның және адам ойлауының дамуының ең жалпы заңдарын зерттейтін ғылым.Оның зертейтін пәні, негізгі мәселесі заңдар мен категориялар жүйесінде бейнеленеді. негізгі үш заңға тоқталамыз. Олар: қарама-қарсылықтардың бірілігі мен күресі, мөлшерлік және сапалық өзгерістердің өзара ауысуы, терістеуді терістеу.

48.Сипаттаңыз. Экзистенциализм шын мәнінде гуманизм болып табыла ма?

Экзистенциалистердің негізгі тақырыбы – адам болмысы, оның өмірінің мәні, күнделікті тіршілігі, адамның тұлғалық қасиетінің бірегейлігі, оның ішкі сезімімен қоршаған өмір арасындағы қайшылық.

Адамдардың өздерін гуманиспіз деп атауларының басқа да мәнісі бар. Олар: «Адам баласы өзіне қажет нәрселермен өзін толықтай қамтамасыз етіп, барлық мәселелерін де Құдайсыз-ақ шеше алады» деп сенеді.

Экзистенциализм шын мәнінде гуманизм болып табылады себебі екеуініңде негізгі тақырыбы, негізгі болмысы – адам болып саналады.

49.Адам туралы анықтамалар қалай аударылады, және мәнін түсіндір: «Homo Sapiens» «Homo Faber», «Zoon Politikon», «Homo Morales», «Homo Ludens», «Homo Aesteticus», «Homo Simbolicus» -........

Философия тарихында мыңдаған жылдар шеңберінде адамға деген сан алуан анықтамалар жасалды. Солардың ішіндегі ең кең тарағаны - «Ноmо Sapiens» - саналы адам, яғни ол - рухани пенде. Адам өз алдына неше түрлі мақсат-мұраттар қойып, соларды іске асыруға ұмтылады. Оларды іске асыру жолында ол басқа адамдармен сан алуан саналы қарым-қатынасқа түседі. Адамның неше түрлі алаңдау мен күту, қайғы мен қасірет, шаттық пен шығармашылыққа толы ішкі рухани өмірі бар.

Американ саяси қайраткері, сол елдің «Конституциясын» жасауға атсалысқанД.Франклин адамға «Ноmо Ғаbеr» - құралданған адам деген анықтама берді. Шынында да, тек қана адам еңбек құралдарын жасап, оларды үнемі пайдаланады. Мысалы, маймыл жерде жатқан бұтақты, я болмаса тасты алып пайдалануы мүмкін. Бірақ содан кейін ол оны лақтырып тастайды да, оған екінші рет қайтып оралмайды. Бірде-бір маймыл жасанды өз ойына сәйкес келетін құрал жасап көрген жоқ. Оны істей алатын - тек қана адам.

Уақытында ұлы Аристотель адамды «Zoon Politikon» - қоғами жануар деген болатын. Ол да - адамның тектік қасиеттерінің бірі. Өйткені ол басқа адамдармен бірігіп қана өзінің сан алуан қажеттіліктерін өтей алады, яғни қоғамның шеңберінде ғана өмір сүре алады. Алғашқы қауымдық қоғамдағы жазалаудың ең қатаң түрі - адамды остракизмдеу, яғни рудың шеңберінен шығарып тастау болатынды. Жалғыз қалған адам әрі қарай өмір сүре алмай, жыртқыштарға жем болады..

Француз ойшылы Э.Кассирер адамға «Homo Simbolicus»-нышан, белгі жасайтын адам деген анықтама берген болатын. Кең түрде алғанда, символ қайсібір халықтың тілі, бабалардан қалған аңыз-дастандар, дін, өнер қағидаларын неше түрлі өмірде кездесетін белгілерді жатқызамыз. Қайсыбір көркем әдебиеттегі салыстырма, нақыл сөздер, бейне мысалдардың, т.с.с. ар жағында неше түрлі мән-мазмұнның жатқанын байқауға болады

Нomo Morales» деген атты И.Кант берген, Абай оны «Нұрлы жүрек», Шәкәрім «үш анықтың» біреуіне жатқызды. Егерде адамның ар-ұжданы болмаса, ол жануарлардан құлық-сұмдығы жүздеген есе асатын нағыз жантүршігерлік сайтанға айналар еді.

Homo Aesteticus»-сұлулыққа ұмтылған адам деген анықтама да адамның бізге ғажап жағын көрсетеді. Адам-дүниедегі жекелген нәрсенің әсем жағын байқап, одан ляззат алатын пенде. Біз тек ар-ұжданға, моральдық құндылықтарға сенер едік, өйткені, өкінішкі орай, бүгінігі өмірде салқын лебізді, ар-ұжданның талабына сай келмейтін сұлулық жиі кездес.

Голландия ойшылы адмға «Homo Ludens» -ойнайтын адам деген ұғым берген. Адам өз өмірінде жүздеген ролдерді ойнайды. Шекспирдің айтуынша, «Наша жизь-театр, а мы в нем актеры»,- дегендей еді

Homo Erectus»- тік жүретін адам деген анықтаманың да терең мағынасы бар. Адамға ұқсас маймылдардың тарихи адамға айналу барысында, оның алдыңғы екі қолы жерге түскеннен кейін босап, еңбек ету арқасында нағыз ғажапқа- ешқандай теңдесі жоқ адамның қолына айналды.

50.Философтардың сөздеріне түсіндірме жасап, авторын табыңыз: а) бәрі ағады, бәрі өзгереді; б) болмыс бар, бейболмыс жоқ; в) өзіңді өзің таны.

бәрі ағады, бәрі өзгереді – Гераклиттын сөздері. Ол дүниенің тұрақсыздығын, оның үнемі қозғалыс пен өзгерісте, жалпы дамуда болатынын айқындап берді. «Өзендегі суға екі рет түсе алмайсың, өйткені ол ағып жатыр» дейді. Мұның өзі барлығы ағып, үнемі дамуда болады деген пікірді білдіреді. Гераклит қарама-қарсылықтардың бір - бірінен ажыраспайтынын, бір - біріне өтетінін, алмасатынын, бірін-бірі толықтыратынын, бірі жойылса, екіншісі де жоғалатынын айқындап берді.

Парменид болмыс туралы терең ой-пікірлер қозғаған. Ол: «Болмыс бар, бейболмыс жоқ» - кесіп айтты. Парменид - «болмыс» ұғымын алғаш рет философияға енгізген ежелгі грек философы, Элей мектебінің өкілі. Парменид дүниені қозғалмайтын, тұтас, толтырылған шар түрінде елестетті, болмыс тұрақты және қозғалыссыз, өйткеі қозғалысты мойындау ол бейболмысты мойындау, ал бейболмыс-жоқ. «Болмыс-бар нәрсе, олай болса ол туралы ойлауға, оймен бейнелеуге, зерттеуге, сипаттауға болады»,-дейді.

Сократ «Өзіңді танып – біл». Білімнің ең жоғары міндеті теорияда емес, тәжірибеде, яғни өмір сүре білетіндігінде.