Лекция 7. Әлеуметтік зерттеу бағдарламасы

Мақсаты: әлеуметтік зерттеу бағдарламасын жасауын үйрету.

Міндеттері: әлеуметтік зерттеу бағдарламасының құрылымын, бөлімдерін, пунктерін білу, дұрыс бағдарламаны құрастыруды үйрету.

Бағдарламаның өндеуi- мәселенің тұжырымдауы және дәлелдеуiнiн басталады өмiрлк iске асатын қайшылықпен жалпы мiнездемесiнiң мәнiсiн құрады. Бұнда не белгiлi екенiң және дәлелдеуiнен басталады өмiрлiк iске асатын қайшылық пен жалпы мiнездемесiнiң мәнiсiн құрады. Бұнда не белгiлi екенiң және не белгiлi емес екенiн бiлу қажет.

Мәселенің формулировкасы көбiнесе социологиялық зерттеудiң түрiн анықтайды - барлайтын, сипаттамалайтын әлде талдайтын.

Ары барғанда социологиялық зерттеудiн нысандарымен оның есептерi анықталады.

Нысан дегенiмiз - зерттеудiң жалпы бағыттанушылығы, оның нәтижесiмен проектiнiң әрекетi. Ол теориялық және практикалық, iс жүзiнде қолданылатын мiнездеме алуы мүмкiн.

Есеп нысанды нақты, оның жетiстiк амалын анықтайды. Олар мәселенің шешуi мен талдауына арналған. Есептер негiздi және негiздi емес болуы мүмкiн. Есептiң мiнездемесi нысанның мазмұны мен байланысты.

Гипотезаның өндеуi қажеттi түтастыруын көрсетедi, яғни зерттелетiн құбылыс туралы болжау, зерттеудiң қорытындысын да дәлелденген әлде өтiрiк сипатталған болуы мүмкiн.

Гипотезалар негiзгi және қосалқы болуы мүмкiн.

Гипотезаның өндеуi қиын танылатын акт, дайындылығы және негiзгi алынған өткен пәннiң бiлiмiн зерттеуiн талаптайды.

Ендiгi социологиялық зерттеудiң кезеңi туралы алға шығарылған гипотеза мен байланысты.

Гипотезаның өндеуi - эмпиризмдiк мәлiметтердiң жиналуы мен талданылуының логикалық сүйенүшінiң ерекше құралуы. Бiз кездесетiн күнделiктi өмiрдегi түсiнiктемелер бiзге шын әлеуметтiкте хабарлы болуға мүмкiндiк бередi. Бәр түсiнiктемелер шын ұқсас болады ма? Жоқ. Мысалы “кiнәлi” түсiнiктеме дегенiмiз - бұл қылмыс жасаған адам әлде сот алдында жазаланған адам ба?

Түсiнiктеменi үйлесiмдi бiрдей анықтау үшiн оларды логикалық және операциялық талдаулары өткiзiледi - бұл олардың талдау беру процедурасы, бұның нысаны - атау әлде түсiнiктеме зерттеуiнiң ішінде дәл не түсiнiлетiнiн нұсқауы.

Әлеумет фактың әлеуметтiк көрсеткiштерi - бұл эмпиризмдiк (практикалық) адамдардың, топтардың жүрiс-тұрыс мiнездеме өлшемi; ауызша әрекетi; өзара байланыс және өзара қатынасы. Бұл үшiн әбден “нәрсенленген”, “iстелетiн” объекетiн әр түрлi әлеумент-психикалық мiнездемесiн қамтып ететiн көрсеткiштер пайдаланады.

Көрсетiнiштер (аралықтар) объектiлiк (мысалы, бiлiмнiң шегi) субъектiлiк (қанағаттандыру дәрежесi) және тағы басқа түрлерде болуы мүмкiн. Олардың жүйелiлiк орнатылғанын шкала өлшемi құрайды: номиналдық бұл кезде көрсетiнiштер - әдiл белгiлермен мiнездемелер (жыныс, жас, бiлiм және т.б.); рангылықтар (кезектi), бұл кезде көрсетiнiштер мәндiлiгiмен сұралынған субъектердiң әр түрлi жауаптарының көз қарас тәуiрiмен орталыстырылады (“суық”, ”жылы”, ”ыстық”); аралық мұнда объектiк көрсетiнiштер көпшiлiкпен жасалған эталондар арқылы үлестiрiледi (қызу (температура), қашықтық және т.б.).

Көрсетiлген операциялардың қорытындысында нақты методикасының әдiс жиюының, мәлiметтер өндеуiнiң дайындығын өткiзген кезде социолог қатар есептердi қалыптастырады - бұны инстурментария деп атайды. Бұған социологиялық зерттеудiн келесi бөлiмi арналған.