Алқанша бездің гормондары

· Тироксин.

· Трийодтиронин.

· Тирекальцитонин.

Гормондардың құрамы мен күнделікті 0,3 грамм иод бөлініп отырады. Гормондардың организмде маңызы зор. Балаларда физикалық және психикалық дамуына, бойының өсуіне әсер етеді. Қалқанша бездің қызметінің нашарлауы бойының өспеуіне, жыныстық дамуының нашарлауына, ақыл-ойының төмендеуіне, дене бітімінің өзгеруіне әкеледі.

Ерексектерде зат алмасу процестеріне әсер етеді. Қалқаншща бездің қызметінің төмендеуі мексидема ауруының пайда болуына әкеледі. Негізгі алмасу 30-40%ендейді, толық адамдар, тканьдердің сілекейлі қабығы ісік, темпеаткра төмендейді, ал қызметінің жоғарлауы Базедов ауруына әкеледі. Ол нерв жүйесінің қозуымен сипатталады, негізгі алмасу жоғарлайды, арық адамдар (кахексия), жүректің соғуы жиеленеді, дененің салмағы төмендейді, экзофтальм, аппатит ұлғаяды. Қалқанша бездің секрециясы тиретропты гормонның әсерімен жүреді. Қанда тироксиннің ұлғаюы тириетропты гормонның мөлшерін азайтады. Егер тамақ пен суда иод құрамы болмаса, тироксиннің бөлінуі азаяды, ол тириеотропты гормонның секрециясын көбейтеді, соның әсерінен қалқанша без үлкейіп, зоб ауруына шалдығады. Бұл ауруды эндемиялық зоб деп атайды. Сонымен қатар қалқанша без кальций мен фосфордың алмасу процестерін қадағалайды.

· Қалқанша маңы бездері

Бұл без қалқанша бездің бөліктерінің артында, оның капсуласында орналасқан. Бездерді 1865 жылы неміс паталогы Рудольф Вирхов зерттеген, ал бездердің қызметі 1909 жылы анықталды.

Бездердің салмағы 40 мг. Бездерді құрайтын клеткалар топталып фолликула құрайды. Фолликуланың қуысында коллоид заты болады, қалқанша маңы безінің гормоны паратгормон, кальций мен фосфордың алмасуын қадағалайды.

Кальцидің мөлшерінің азаюы нерв жүйесінің қозуына әкеледі. Егер безді алып тастаса 2-5 күннен соң адам өлуі мүмкін. (тетаниядан). Егер кальцидің қанда мөлшері көп болса, паратгормон қанда фосфордың құрамын азайтып, оның зәрмен шығуын үлкейтеді.

· Айырша без, тимус.

Айырша немесе зоб безі-иммуногенездің орталық мүшесі. Безге бағаналық клеткалар сүйек миынан түсіп, аралық кезеңдерден өтіп, Т-лимфицитке ауысады. Жаңа туған баланың безінің салмағы 10-15 грамм, 14-15 жаста 25-37 грамм, үлкейген сайын салмағы азайып 5-6 грамға жетеді.

Без бөліктерден құралып, дәнекерұлпамен қапталған.

Бөліктер эпителиальді клеткалардан және ұзын өсінділерден құралған. Ортаңғы бөлігін милы заты, шеттік бөлігін қыртыс заты деп атайды. Милы және қыртыс заттарында кіші лимфоциттер түзіледі, олар қан тамыр мен лимфа тамырларына капиллярларына барады. Қыртыс затында гранулоциттер, тучные клетки, лимфобластар және макрофагалар, ал милы затта Гассаль денешіктері кездеседі. Зоб безі алдыңғы көкіректе орналасқан. Жоғарғы шеті жоғарғы кеуде апертурасына, төменнен ІҮ қабырғаның шетіне, алдынан төске, артынан перикард, өкпелік сабау және жоғарғы қуыс венасына дейін етеді.

Айырша безде 4 зона бар.

1. Сыртқы субкапсулярлық кортикальды қабат, негізгі клеткалардың пролиферациясы жүріп, жаңа тимоциттер пайда болады.

2. Ішкі милы қабат клеткалардың диффенецировкасы жүреді.

3. Меншікті милы қабат, лимфоциттер қыртыс затынан милы қабатқа өтіп, тимустан вена және лимфа арқылы шығады.

4. Периваскулярлы ткань.

Сонымен, тимус лимфа жүйесінің негізгі мүшесі болып саналады. Гормоны тимозин, ол негізгі клеткаларды иммунокомпетентті клеткаларға дифференцировка жасайды. Безді алып тастаса, ол трофикалық бұзылыстарға, шаштың түсуіне, бойдың қысқаруына әкеледі.

· Гипофиз.

Гипофиз-мидың төменгі қосалқысы, сопақша без, түрік ер тоқымының шұңқырында орналасқан. Бездің размерлері түрік ер тоқымының размеріне сәйкес 10х12х6 мм.

Ересектерде салмағы 0,7гр, әйелдерде жүктілік кезінде салмағы үлкейіп 1-ға жетеді.

Гипофиз ми негізінен түрік ер тоқымының диафрагмасымен бөлінген.

Гипофизде екі бөлік бар:

1. Алдыңғы бөлік (аденогипофиз).

· Төмпешіктік бөлік--------75%

· Дистальді----------------15%

· Аралық------------------10%

2. Артқы бөлік (нейрогипофиз).

· Сұр төмпешік

· воронка

Ганс Сельс канад патофизиологы гипофизді «эндокринді ми» деп атайды. Гипофиз дирижер сияқты бүкіл ішкі секреция бездерінің жұмысына әсер етіп, дирижер сияқты басқасының музыкасын орныдайды.

«Эндокринді композитор» болып гипоталамуста есептеледі.

Гипофиздің гормондары:

І. Аденогипофиз:

1. Адренокортикотропты гормон (АКТГ)-бүйрек үсті безі қыртысының секрециясына әсер етеді.

2. Гонадотропты гормон (ГТГ)-жыныстық бездерге әсер етеді.

3. Тиреотропты гормон (ТТГ)-қалқанша бездің секрециясына әсер етеді.

4. Соматотропты гормон (СТГ)-бойдың өсуіне әсер етеді.

Гипофиздің аралық бөлігі-интермедин.

ІІ. Нейрогипофиз:

1. Окситоцин-жүктілік жатырдың жиырылуын үлкейтеді және сүттің секрециясына әсер етеді.

2. Вазопрессин-антидиуретикалық гормон диурезді кішірейтеді, организмде суды ұстап, артерияларды қысып, артериальді қысымды үлкейтеді-несахарный диабет пайда болады.

· Ұйқы безінің инсулярлық бөлігі.

· В-клеткалар /70 %/ -инсулин түзеді, клеткалық мембрананы ашып, глюкозаның клеткаға өтуіне әсер тетеді.

· А-клеткалар /20 %/-глюкагон, бауырда гликогеннің ыдырауын үлкейтеді.

· Д-клеткалар /0,6 -гастринге ұқсас зат-соматостатин бөледі.

· С-клеткалар /9,4 %/-аралық роль атқарады.

· Простата

· Секреторлы-сперманың құрамына кіретін.

· Несеп жібергіш өзектің еріксіз сфинктері.

· Эпифиз

Эпифиз, мидың жоғарғы қосалқысы-сопақша, кішкене келген дене, аралық миға жатады. Таламустың үстінде, ұзындығы 8 мм, салмағы 0,118 грамм сыртынан дәнекер ұлпамен жабылған. Капсуладан эпифиздің ішіне өте көп мөлшерде арнайы клеткалар-пинеалоциттер, аз мөлшерде пеноциттің глиальды клеткалары енеді.

Адамның жасы ұлғайған сайын томпақ денеде құм денелері жиналады, немесе «милы песок» пайда болады.

Гормон-мелатонин, биологиялық ритмді қадағалайтын (күндіз, түн, таңертең, кеш, қыс, жаз) және гипофиздің өсу гормонын шығаруына әсер етеді.Эпифиз жыныстық циклмен жыныстық дамуды реттейді (шамадан тыс ерте жыныстық жетілуді тежейді).

Эпифиздің секрециясы жарыққа байланысты өзгереді. Көктемде жарықтың ұлғаюы эпифиздің секрециясын тежейді, сондықтан жыныстық белсенділікті арттырады. Сонымен қатар, эпифиз су мен тұз алмасуын реттейді.