Етістіктің шақтары
Окончены три книги Салического закона, который установил король франков и потом вместе с франками решил сделать к 63 титулам некоторые прибавления, так что всего получилось 78 титулов. Потом Хильдеберт долгое время спустя обсуждал совместно со своими франками, как и что можно было бы предпринять, что надлежало бы прибавить здесь, и, как известно, счел нужным сделать добавления с 78 до 84-го. Когда же Хлотарь с благодарностью получил эти титулы от старшего своего брата, он и сам постановил вместо с людьми своего королевства сделать добавление с 84-го титула, что и исполнил, передавши все вместе с ранее написанным своему брату. И они оба порешили, чтобы все то, что они установили, сохранялось незыблемо.
Фонетика 42 әріп бар Қазақ тілінде дыбыс саны- 37 Тілдің қатасына қарай: жіңішке(ә,ө,ү,і,е,и,э) жуан(а,о,ұ,ы,у). Жақтың қатысына қарай: қысаң(ы,і,и,у,ү,ұ) ашық (а,ә,о,ө,е,э) Еріннің қатысына қарай: езулік(а,ә,е,ы,і,и,э) еріндік(о,ө,ү,ұ,у) Ұяң: бвгғджзһ; үнді: йлмнрлу;қатаң: кқпстфцхчшщ Ашық буын: а-ға,бала; тұйық: ат,ант; бітеу: бал, тарс, класс, мектеп. Көнерген сөз: архаизм (аэрофлот,адрес,рыноктық,таможня,станция) неологизм (әуежай,мекен-жай,нарықтық,кеден,бекен) Жаңа сөз: саябақ, реклама, посредник. Диалект сөз: сым, азанда, бәдірен, оттық, көпшік. Термин сөз: фонетика, лексика, күш. Кәсіби сөз: көнек, қауға, жылым, торша. Сөздің тура мағынасы: терең көл, ашық терезе, өткір қайшы, домбыра шерту, майлы төстік. Ауыспалы мағынасы: терең ой, ашық мінез, өткір көз, сыр шерту, майлы дастархан. Эвфемизм -мағынасы тұрпайы сөздің орнына ұғымды жұмсартып қолданылатын сыпайы сөз. Дисфемизм - эвфемизге қарама-қарсы мағынады сөздер, яғни мағынасы сыпайылықты білдіретін сөздің орнына қолданылатын тұрпайы сөз. Тура мағынасы - сөздің бастапқы мағынасы. Ауыспалы мағынасы - сөз мағынасың ауысып, бастапқы мағынасынан өзге мағынада қолданылуы. Антоним - мағыналары бір біріне қарама-қарсы сөздер. Омоним - дыбысталуы бірдей бірақ мағыналары әр түрлі сөздер. Синоним - айтылуы әр түрлі, бірақ мағыналары бір-біріне жақын сөздер. Морфология - сөз құрамы қосымша жән сөз таптарын зерттейді. Дара: түбір сөз, туынды сөз; күрделі сөз: қос сөз, біріккен сөз, қысқырған сөз, тіркескен сөз. Жалғау: көптік, жіктік, септік, тәуелдік; жұрнақ: сөз тудырушы, сөз түрлендіруші. Сөз құрамы Дара сөз: түбір сөз(ән, дос, біл) туынды(әнші, достық,білгір) Күрделі сөз: біріккен сөз(тас+бақа, Екі+бас+тұз) қос сөз-сөздердің қосарланып немесе қайталанып айтылуынан жасалған сөз. Қысқарған сөз(ТМД, ҚазҰМУ,кг,ГАЗ-33) Тіркескен сөз: күрделі зат есім, к сын есім, к сан есім, к етістік, к үстеу(алматы қаласы, қара кер, он бес, деп айтты,ала жаздай) Жалғау Тәүелдік ж.: жекеше түрі: м,ым,ім-ң,ың,ің-ыңыз,іңіз,ңыз,ңіз-сы,сі,ы,і; көпше түрі: мыз,ымыз,міз,іміз-тарың, терің,тарыңыз,теріңіз- сы,сі,ы,і. Септік жалғауы: Атау: кім,не---- Ілік: кімнің,ненің-ның,дың,тың,нің,дің,тің Барыс: кімге,неге-а,е,ге,ға,қа,ке,на,не Табыс: кімді,нені-ны,ні,ды,ді,ты,ті Жатыс: кімде,неде-да,де,та,та,нда,нде Шығыс: кімнен,неден-дан,ден,тан,тен Көмектес: кіммен,немен-мен,пен,бен Зат есім -заттын,ұғымның,құбылыстың атын білдіретін сөз табы. Тұлғасына қарай: негізгі, туынды. Құрамына қарай: дара, күрделі. Жалпылай немесе жекелей атауына қарай. Мағынсына қарай: деректі, дерексіз.
Сын есім Заттың түрін, түсін, сапасын, салмағын, көлемін білдіретін сөз табы. Негізгі(сары,таза) туынды(сөзшең,әлсіз) Дара және күрделі. Сапалық(сұр.биік,улкен) қатыстық(бойшаң адам,өнерлі бала)
Сан есім -заттың санын ретін білдіреді. Есептік: қанша,неше-бес, он екі Реттік: нешінші-бірінші,алтыншы Жинақтық: нешеу-біреу,алтау Топтау: нешеден-уштен,он-оннан Болжалдық: қанша,неше,қай шамалы-даған,деген,дай,дей,тай,тей-жүздеген Бөлшектік: екіден бур(1/2), екі жарым. Болымсыздық: еш+(кім,қайда,қашан), ештеңе,дәнеме. Есімдік -зат есім,сын есім және сан есімнің орнына қолданылатын сөз табы. Жіктеу: мен,сен,сіз,ол,сендер,сіздер. Сілтеу: сол,мынау,аналар,міне. Сұрау: кім,не,неше,қайда. Өздік: өз,өзім. Жалпылау: барлық,бәрі,күллі,баршаітегіс. Белгісіздік: кейбіреу,қайсыбір,әлдеқайда,әлдеқандай Етістік -заттың іс-әрекетін қимылын білдіреді. Болымды: алды, жаздыр, өшірді. Болымсыз: 1)етістікке+ма-ме-ба-бе-па-пе; жоқ, емес. Есімше: бірде есім сөздің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі-ған,ген,қан,кен,ар,ер,р,атын,етін,йтын,йтін,мақ,мек,бақ,бек,пақ,пек. Көсемше: а,е,й,ып,іп,п,ғалы,гелі,қалы,келі. Етістіктің шақтары Осы шақ: нақ о.ш.(жатыр,отыр,тұр,жүр;а,е,й,ып,іп,п); ауыспалы о.ш.(етістік+а,е,й+ж.ж.) Өткен шақ: жедел ө.ш.(етістік+ды,ді,ты,ті+ж.ж.); бұрынғы(етістік+ған,ген,қан,кен,ып,іп,п+ж.ж.); ауыспалы (етістік+атын,етін,йтын,йтін+ж.ж. Келер шақ: болжалды(етістік+ар,ер,р+ж.ж.); мақсатты(етістік+мақ,мек,пақ,пек,бақ,бек+шы,ші+ж.ж.) ауыспалы: (етістік+е,а,й+ж.ж.)
|
