Тақырып ЭКГ ні тіркеу әдісі. ЭКГ әкетулер. ЭКГ ні тіркеу техникасы

 

СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

Жалпы медицина факультетінің 3- курс 341 – топ студенті

БИБУЛОВА НАЗЫМ ЕСЫМХАНҚЫЗЫ

Функционалды диагностика сабағы

Семей 2015

Тақырып ЭКГ биоэлектірлік негіздері: трансмемьранды әсер ету потенциалы, журектің негізгі қызметі, қозу толкынларының диполды құрамы

Биоэлектрлік құбылыстар негізінен қозудың пайда болуымен және оның жүйке талшықтарында өтуімен, миокард және бұлшық ет талшықтарының жиырылуымен т.б. сипатталады. Биоэлектрлік құбылыстардың бірден-бір пайда болуының себебі үнемі ӛмір сүру тіршілік процессінде жүретін мембранадағы иондардың қайта таралуымен және олардың трансмембраналық тасымалдануы болып табылады. Биоэлектрлік құбылыстарды практикада тірі ұлпалардың екі нүктесі арасындағы потенциалдар айырымы деп қарастырады. Микроэлектродтардың кӛмегімен, мысалы клетканың (мембрананың) сыртқы және ішкі үстіліктерінің потенциалдар айырымын ӛлшеуге болады. Биоэлектрлік белсенділік формасының айырымының пайда болуының ӛзі кез-келген тіршілік әрекетімен (жүректің қызметі, бұлшық еттің жиырылуы және т.б.) орындалады. Арнайы аппаратуралармен оларды тіркеу кӛптеген ауруларды дер кезінде анықтауға және зерттеуге мүмкіндік береді. Мысалы, дербес алғанда бас миының электрлік белсенділігін тіркеу және жалпы анализінің диагностикасы негізінде кейбір жүйке және психикалық ауруларды, жүректің электрлік белсенділігін зерттеуде жүрек – қан тамырлар жүйесінің жекелей ауруларын және т.б. айқындауға болады. Сонымен, қазіргі уақытта адамның кӛптеген ауруларына дер кезінде диагноз қою үшін және жалпы оларды анықтауда аспаптық әдіске кӛп кӛңіл бӛледі. Анықтаудың қазіргі заманға лайық аспаптық әдісі адамның барлық мүшелері мен ұлпасындағы потологиялық жағдайларды, яғни аурудың ӛршуінің бастапқы кезеңін айқындауды немесе неғұрлым нақтырақ диагноз қоюға мүмкіндік береді. Тірі организм жүйесінің физиологиялық белсенділігінің ӛзі биоэлектрлік потенциалдардың ӛзгеруімен сипатталады. Тірі клеткаларда, мүшелерде және адам мен жануарлар ұлпаларында пайда болатын электр потенциалдарды - биопотенциалдар деп атайды. Биопотенциалдар қазіргі замандағы электрофизиологиялық кең ауқымды тарауларының бірін қамтитын зерттеу пәні болып табылады. Биоэлектрлік потенциалдар ағзада жүретін нәзік үрдістерді кӛрсетіп береді. Сондықтан зерттелетін мүшелер мен жүйелердегі кез келген патологиялық және қызметтік ӛзгерістер олардың параметрлері мен формаларында кӛрініс табады. Медицинада жүректе, бас миында, бұлшық еттерде және т.б. жүретін биоэлектрлік прцесстерді эерттеу аса маңызды болып табылады. Бұл мақсатта электрокардиографиялық, электроэнцефалографиялық, электромиографиялық, электроокулографиялық топтарды біріктіретін жалпы физикалық және физиологиялық принциптерді пайдаланатын бірқатар әдістер қолданылады

Биоэлектрлік потенциалдар (БП) – адамдар мен жануарлардың жеке клеткаларында және ұлпаларында тежелу мен қозу процесстерінің маңызды компоненттерінен пайда болатын биоэлектрлік құбылыстар. Биоэлектірлік потенциал дегеніміз - тірі ұлпаның екі нүктесі арасындағы электір потенциалдардың айырмашылығымен анықталатын биоэлектірлік белсенділіктің кӛрсеткіші. Тыным (мембраналық) және әрекет потенциалын айырады. Қалыпты жағдайда тыным потенциалының шамасы тұрақты болады. Бірақ, оның ӛзгеруі қозу табалдырығының шамасынан асып кетсе, әрекет потенциалын (ӘП) сипаттайтын тербелмелі процесс пайда болады. Жүйке жасушалары үшін ӘП амплитудасының диапазоны - 100-110 мВ, қанқалық және жүрек талшықтары үшін 110-120 мВ. Уақыты жүйке талшықтарында 1-2 мс, қанқалы бұлшық талшықтарда - 3-5 мс, жүрек бұлшықтарында 500-600 мс. Болады. Сонымен, тыным потенциалын (ТП) зерттеген кезде клеткалық денгейдегі метаболизм процестерін бағалауға болады. Ал әрекет потенциалдардың ӛзгерістері бізге жүйке талшық бойымен рецептордан активаторға ақпаратты берудің механизмімен сипатталады. Ӛте жоғары деңгейдегі зерттеулер - ұлпалардың биопотенциалдарын қолдана отырып, диагностикалық құралдарды және биобасқарылатын техникалық құралдарды құрастыру, мысалы, электрокардиографтарды, электроэнцефалографтарды және т.б. Бүкіл ағзаның қалпын бақылау міндеті аса манызды болып табылады. Экстремальды жағдайларда адамның ең маңызды психофизиологиялық кӛрсеткіштеріне бақылау және болжау жасайтын жүйелер биотехникалық жүйелер деп аталады. Ұлпалар мен мүшелердің биоэлектрлік белсенділігіне тәуелді биоэлектрлік потенциалдарды зерттеу әдістерін былай бӛледі: Электрография (ЭГ) - дене бетінде немесе дененің ішкі бӛлігіндегі биопотенциалдарды жанасу тәсілімен тіркеу әдісі. Электрокардиография (ЭКГ) – жүрек бұлшық еттерінің қозуы кезінде пайда болатын биоэлектрлік белсенділікті тіркеуге арналған потенциалдар айырымы. Электроэнцефалография (ЭЭГ) - мидың әртүрлі бӛліктеріндегі биоэлектрлік белсенділікті сипаттайтын потенциалдардың айырмасын бастың бетіндегі жанасу тәсілімен тіркеу әдісі. Электромиография (ЭМГ) - бұлшық ет бетінде (интерференциялық электромиография) немесе бұлшық ет ішіндегі (жергілікті электромиография) потенциалдар айырмасын мен электр ӛрісін жанасу тәсілімен тіркеу әдісі. Электроокулография (ЭОГ) - кӛз алмасының қозғалыс потенциалын тіркейтін әдіс.

Тыным потенциалы (ТП, мембраналық тыным потенциалы). Тірі ұлпалардағы электір потенциалдың пайда болу механизмдері жайлы ұғымдардың негізінде Аррениустың электролитикалық теориясы және Гиббс пен Блумның гальваникалық элемент теориясы жатады. В.Ю. Чаговец 8 (1896) және Окер-Блум (1901) бір-бінен тәуелсіз келесі болжауды ойлап шығарған: биоэлектрлік құбылыстар клеткалар қозған кездегі диффузиялық потенциалдардың пайда болуымен анықталады. Тыным қалпында протоплазманың құрамына жоғары концентрациялы К + және тӛмен концентрациялы Na+ мен Cl- кіреді. К+ иондары протоплазмада кӛбінесе бос қалыпта орналасады. Бернштейннің болжауы бойынша протоплазма - бұл иондардың бос ерітіндісі. Бұл фактты 1953 жылы Ходжкин мен Кейнос К+ ионын қолданып, кальмардың ӛте ірі аксонында электір күштерінің әсерінің нәтижесінде клетка ішіндегі калий клетканың сыртындағы калий сияқты бос қалыпта болатындығын дәлелдеді. Натрий иондары үшін басқаша нәтижеге келген. Түрлі клеткалардағы натрий иондарының протоплазмадағы белсенділік коэффициенттері клетканың сыртындағы ерітіндімен салыстырғанда, екі есе тӛмен екендігі анықталған.

Әрекет потенциалы (ӘП). Электрлік жүйке импульстары организмде рецепторлардан миға (тітіркену) және ми нейрондарынан бұлшық еттерге береді. Организм толық электрленген жүйе. Әрекет потенциалы тыным потенциалынан бұрын ашылды. Электрлік жүйке импульсін жоғарыда айтылғандай, алғаш профессор Луиджи Гальвани зерттеп, тірі жүйенің ӛзі электрлік импульстің кӛзі болып табылады деді. Сонда сыртқы факторлардың әсерінен клетка қозған күйге кӛшеді, бұл клетканың тітіркендіргіштерге берген жауабы. Клеткаға әсер ететін барлық қоздырғыштар, ең алдымен ТП тӛмендеуін тудырады, ол критикалык мәніне (табалдырық) жеткен кезде, белсенді жауап - әрекет потенциалы (ӘП) таралады. ӘП кӛтерілу фазасы кезінде тыным кезіндегі мембрананың ішкі жағының электрлік теріс заряды, бұл уақытта оң потенциалға ие болады. ӘП шыңына жеткен соң, қайтадан біртіндеп, мембранада потенциал бастапқы ТП жақын деңгейге дейін тӛмендейді.

 

тақырып ЭКГ ні тіркеу әдісі. ЭКГ әкетулер. ЭКГ ні тіркеу техникасы

ЭКГ әдісі бойынша зерттеудің диагностикалық және теориялық негізі Қозудың жұмысын миокарданың аса кӛп клеткаларының қамтуы осы клеткалардың бетінде теріс зарядтардың пайда болуын тудырады. Жүрек қуатты электр генераторына айналады. Жоғары электрлік ӛткізгіштігі бар дене ұлпалары жүректің электрлік потенциалын дене бетінен тіркеуге мүмкіндік береді. Электрокардиография әдісін 1901-1913жж. Виллем Эйнтховен алғаш аса сезімтал қылды гальванометрді қолдана отырып, жүректің биопотенциалдарына тіркеу жасап, ЭКГ тісшелеріне сипаттама жасады. Әрі қарай жүректің электрлік белсенділігін зерттеуде бірқатар ғалымдар А.Ф. Самойлов, Т.Льюис, В.Ф. Зеленин және т.б. ұсынған әдістемелері бойынша ол электрокардиография деген атқа ие болды, ал оның кӛмегімен тіркелетін қисық электрокардиограмма (ЭКГ) деп аталады. Электрокардиография жүректе қозудың таралу динамикасын бағалауға және ЭКГ-ң ӛзгеруі кезінде жүрек қызметінің бұзылуын жорамалдауға мүмкіндік беретін медицинада кең таралған диагностикалық әдіс болып табылады. Қазіргі кезде арнайы құралдар – электронды қүшейткіштері және осцилографтары бар электрокардиографтар қоланылады. Қисық сызықтар қозғалмалы қағаз жолағына жазылады. Егер электрокардиографиялық анықтамаларға нақты талдау жасасақ, келесі бірқатар әдістерді мысалға келтіруге болады: Графикалық емес тіркеу әдісі – ЭВМ анализі және тәуліктік бақылау кезінде қолданылатын, сандық магниттік жазу түріндегі биопотенциалдардың кӛлемін сақтау. Экрандағы қағазға тіркелмеген мониторлық бақылау – электрокардиографиялық зерттеу динамикасында олардың формасының ӛзгерістерін, және элементтерін нақты ӛлшеуге мүмкіндік бермейді. Векторкардиоскопиялық әдісі - бойынша жүректің кеңістіктегі электрлік векторының бағытын және кӛлемінің ӛзгерістерін зерттейді. Бірақ, бұл әдісті қолдануда изоэлектрлік сызықтан горизонтальді сегменттерін анықтау мүмкіндігі шектеулі. Сондықтан, бұл әдіс ЭКГ- де тек қосымша анализ болып қала береді. Кеудеде жүректің белгілі бір орында орналасуы және адам денесінің ӛзіндік бір пішінінің болуы салдарынан жүректің қозған және қозбаған бӛліктері арасында пайда болатын электрлік күштік сызықтары дене бетінде бірқалыпты таралмайды. Сол себепті электродтардың орналасуы жеріне байланысты ЭКГ түрі және оның тістерінің вольтажы әртүрлі болады. Жүрек биопотенциалы тікелей миокарда да импульстің жүруімен және қозу процессімен, сондай-ақ жанама түрде жүрек бұлшық етінің басқа да ӛзгеру жағдайларымен сипатталады. Сондықтан оны тіркеу аритмия диагностикасы үшін және жүрек жүйесінің ӛткізгіштік қабілетінің бұзылуында бұл әдісті қолдану маңызды орын алады. Сонымен қатар, жүректе дистрофикалық процесстерді, қабыну, қан тамырларда қан айналымның бұзылуы, гипертрофияда, ЭКГ зерттеулерді жүргізе отырып, 15 қажетті ақпараттарды алуға болады, бірақ потологиялық жағдайлардың сол немесе басқа формасын нақты анықтайтын басқа да әдістердің кӛмегіне жүгіну керек. Жүрек – бұлшық еттік қуыс мүше, қуыстар (камералар) мен клапандар жүйесі арқылы қанды қан айналым жүйесіне айдайды. Адамда жүрек кеуде қуысы орталығына жақын орналасқан. Ӛмір сүрудің барлық уақытында жүрек артериялар мен капиллярлар арқылы ағза ұлпаларына қан жүргізіп отырады. Жүрек әрбір жиырылу барысында 60-75 мл қан айдап отырады, бір минутта(минутына орта есеппен 70 рет жиырылады деп алғанда) - 4-5 л қан жүргізеді. 70 жыл ішінде жүрек артық рет жиырылып,шамамен 156 млн. литр қан айдайтын кӛрінеді. Жүрек бұлшық еті екі түрлі клеткадан тұрады- ӛткізгіш жүйелер мен жиырылу миокарда клеткаларынан. Жүрек ӛзіне ғана тән болатын бірталай қызметтерді атқарады: Автоматизм – жүректің қозу туғызатын импульстерді ӛндіре алатын қабілеті. Жүректе сыртқы тітіркену болмаса да спонтанды белсенділікте болып, электр импульстерін ӛндіруге қабілетті. Мұндай функцияға жүректің ӛткізгіш жүйесінің клеткалары ғана ие. Олар ритм жүргізуші клеткалар - пейсмейкерлер деп аталады (ағылшынша pacemaker - жүргізуші). Жиырылғыш миокарданың автоматизм функциясы болмайды, ол электр импульстерінің әрекетімен жиырылады, бұл импульстер пейсмейкерлерден келеді. Қалыпты кезде ең үлкен автоматизмге синустық түйін жасушалары ие болады, ол оң жақ жүрекше алдында орналасқан. Ӛткізгіштік - жүректің импульстерді олар пайда болған жерден бастап жиырылушы миокардаға дейін ӛткізе алатын қабілеті бар. Қалыпты кезде импульстер синустік түйіннен жүрекше алды бұлшық етпен жүрек қарыншасына дейін ӛткізіледі. Қозушылық – жүректің импульстер ықпалымен қозуға қабілеттлігі. Қозушылық қызметтерге ӛткізгштік жүйемен жиырлушы миокарда жасушалары ие болған. Жүрек қозу кезінде электр тогы құралады, ол ток электрокардиограммалар түрінде гальванометрмен тіркеледі (ЭКГ). Жиырылғыштық - жүректің импульстер ықпалымен жиырылу қабілеті. Жүрек ӛзінің табиғатында насос болып табылады, қанды үлкен және кіші қан айналым жүйесіне қарай жүргізеді (насостық қызметті қамтамассыз етеді). Рефрактерлік – жүрек циклының белгілі-бір бӛлігін қоздырмауға алып келу қабілеті. Лабильдік – жиырылу күшімен жиіліктің ӛзгеруі. Гормондық белсенділік – жүрек алды қанға толған кездегі натрий пептидтің бӛлінуі. Бұлардың ішінді ЭКГ әдісі бойынша жиырылу емес, электрлік құбылыстары тіркеледі. Жүрек циклі (кардиоцикл) екі фазадан - систола мен диастоладан тұрады. Систола – жүрекше және қарыншалардың миокарда жиырылуы 16 тізбегінен ӛтетін жүрек циклінің фазасы. Диастола – жүрек қуыстарының кеңеюінің, мускулатурлалар мен олардың қабырғаларының босаңсуына байланысты жүрек циклінің фазасы. Бұл уақытта жүрек қуыстары қанға толады.

Электрокардиографиялық бекітпелер жүйесі ЭКГ әдісінде жалпы қабылданған жүйеде 12 бекітпе бойынша жүргізіледі. Стандартты екі полюсті бекітпелер, 1913 жылы Эйнтховен ұсынған, жүректен алыс жатқан және қол мен аяқтардағы фронталь жазықтықта орналасқан екі нүктенің арасындағы электр ӛрісінің потенциалдар айырмасын тіркеу үшін электродтар электрокардиографқа үш стандартты бекітпелердің әр қайсысына жұп етіп қосылады. Бұл үшін стандартты бекітпелерді тіркеу тӛмендегідей электродтарды жұп етіп жалғаумен сипатталады: I бекітпе – сол қол электроды (+) және оң қол электроды (-); II бекітпе – сол аяқ электроды (+) және оң қол электроды (-); III бекітпе – сол аяқ электроды (+) және сол қол электроды (-). Эйнтховеннің үшбұрыш схемасынан оң қолда тек теріс таңбалы электродтар, ал сол қолда тек оң таңбалы электродтар орналасатындығын байқауға болады. (+)және (-) таңбалары мұнда электродтардың гальванометрдің оң және теріс полюстарына сәйкес қосылғанын білдіреді, яғни әр бекітпенің оң және теріс полюстері кӛрсетілген. Екі полюсті (биполярлы) бекітпелер екі электродтардың потенциалдар айырымын тіркейді. 4 суретте кӛрсетілгендей, үш стандартты бекітпелер тең бүйірлі үшбұрыш құрайды (Эйнтховен үшбұрышы) Эйнтховеннің тең бүйірлі үшбұрышының центрінде үш стандартты бекітпелерден бірдей алыста болатын, жүректің электрлік орталығы, немесе біріңғай нүктелік жүрек дипольі орналасқан. Элетрокардиографиялық бекітпелерді құрауға қатысатын екі электродты қосатын гипотетикалық сызық бекітпелер осі деп аталады. Бұнда полярлық жүректің электрлік осі қалыпты кезде барлық стандартты бекітпелерде негізінен оң таңбалы тісшелер байқалатындай етіп алынады (4 сурет). Стандартты бекітпелердің осі Эйнтховен үшбұрышының қабырғалары болып табылады. Жүрек центрінен стандартты бекітпелердің әр қайсысының осіне жүргізілген перпендикулярлар әр осьті теңдей екі бӛлікке бӛледі: оң бӛлігі, бекітпенің оң (белсенді) электрод жағына қарайды (+), және теріс электродқа (-) қарайды. Егер жүректің электрлік қозғаушы күші (ЭҚК) қандай да бір циклі мезетінде бекітпенің оң бӛлігіне проекцияланса, ЭКГ де оң ауытқулар жазылады (оң тісше). Егер жүректің ЭҚК бекітпенің осінің теріс жағына проекцияланса, ЭКГ де теріс ауытқулар (теріс тісше) тіркеледі.19 Қол мен аяқтың кҥшейтілген бекітпелері. Қол мен аяқтың кҥшейтілген бекітпелерін 1942 жылы Гольдбергер ұсынған.. Олар берілген бекітпенің (оң қол, сол қол немесе сол аяқ) және басқа екі қол мен аяқтың орташа потенциалын, оң таңбалы белсенді электроды қойылған қол мен аяқтың біреуінің арасындағы потенциалдар айырмасын тіркеуге мүмкіндік береді. Осылай етіп бұл бекітпелерде теріс электрод ретінде Гольдбергердің біріккен электроды деп аталынған,екі қол мен аяқтың қосымша кедергісі арқылы жалғанумен құралатын электрод пайдаланылады (5-сурет). Қол мен аяқтардың күшейтілген үш,бір полюсті бекітпелері тӛменде кӛрсетілгендей етіп белгіленеді: aVR – оң қолдан және біріккен электродтан (СА +СҚ); aVL – сол қолдан және біріккен электродтан (СА +ОҚ); aVF – сол аяқтан және біріккен электроодтан (СҚ +ОҚ). Қол мен аяқтың күшейтілген бір полюсті бекітпелерінің осьтерін, жүректің электрлік центрін берілген бекітпенің белсенді электроды қойылған жермен қосу арқылы алады, яғни - Эйнтховен үшбұрышының бір тӛбесінен деген сӛз. (5 сурет). ЭКГ кеуделік бекітпелері. Кеуделік бір полюсті бекітпелерді 1934 жылы Вильсон ұсынған в 1934 г., ол кеуде жасушасының бетіндегі белгілі бір нүктелерге қойылған оң таңбалы белсенді электрод пен Вильсонның теріс таңбалы біріккен электроды арсындағы потенциалдар айырмасын тіркейді. Соңғысы қол мен аяқтың үшеуіне (оң және сол қол, сол аяқ), қосымша электр кедергісі арқылы жалғануда құралады,және оның біріккен потенциалы нольге жуық болып есептеледі. ЭКГ жазу үшін кеуде алдының және кеуде бүйіріндегі жасушалар бетіндегі кеуделік электродтың жалпы қабылданған 6 позициясын пайдаланады, олар Вильсонның біріккен электродымен үйлесіп 6 кеуделік бекітпелерді құрайды. Кеуделік бекітпелер латынның бас әріптеріне V (потенциал, кернеу) оң таңбалы белсенді электродтың позиция номерін қосып араб цифрларымен белгілейді (6 сурет).20 V1 бекітпе - белсенді электрод тӛстің оң жақ шетінде тӛртінші қабырға аралыққа қойылған. V3 бекітпе – белсенді электрод екінші және тӛртінші позиция арасында болады, шамамен сол жақ парастернальдық сызық бойынша тӛртінші қабырға деңгейінде. V V4 бекітпе – белсенді электрод сол жақ шынтақ орталық cызықбойынша бесінші қабырға аралықта орналасқан. V5 бекітпе - белсенді электрод сол горизонталь деңгейде, V4 сияқты сол жақ алдыңғы қолтық сызығы бойынша орналасқан. V6 бекітпе - белсенді электрод сол жақ орташа қолтық сыызығы бойына, V4 және V5 бекітпе электродтары сияқты горизонталь деңгейде. Клиникалық электрокардиографияда 12 электрокардиографиялық бекітпелер тараған (3 стандартты, 3 қол мен аяқтардағы күшейтілгенбір полюсті бекітпелер және 6 кеуделік бекітпелер). Бұл бекітпелердің электрокардиографиялық ауытқулары әр бекітпеде жүректің барлық қосынды ЭҚК ін білдіреді. Яғни жүректің оң жақ және сол жақ бӛліктеріндегі, қарыншалардың алдыңғы және артқы қабырғаларындағы, жүректің негізі мен тӛбесіндегі т. б, ӛзгеретін электр потенциалының берілген бекітпеге бір мезгілдегі әсерінің нәтижесі болып табылады.