Массаж дегеннің ө зі адам денесіне мө лшермен берілетін механикалық тітіркендіру. Ол массажистің қ олымен немесе арнайы аппаратпен орындалады. Осындай тітіркендіруге ішкі ағ залар, мү шелер қ арап қ алмай, ө з қ ызметтерін ө згертіп, массажғ а қ арсы «жауабын» береді. Массаждың денеге ә серін, оның физиологиялық қ асиетін атақ ты ғ алымдар И. М. Сеченов, И. П. Павлов, Н. Е. Введенский, Н. А. Ухтомский т.б. ө з ең бектерінде айқ ын кө рсеткен. Массаждың ә сері ө те терең де жатыр. Ол – жү йкелі-рефлекторлы, гуморалды жә не механикалық ық пал жасау. Массаж жасағ анда теріде, бұ лшыұ етте, буындарда жатқ ан жү йке талшық тары тітіркенеді. Ол тітіркеністер ми қ абығ ына беріледі. Ә рбір жү йке талшық тары ұ штарының ө з аттары бар. Мә селен, теріде – экстрорецептор, бұ лшық ет, сің ір, шандырдан шық қ андар – проприоцептор, қ ан тамырларынан кеткендер – ангиорецептор жә не ішкі ағ залардағ ы – интерорецептор деп аталады. Осы рецепторлардың бә рі тітіркеністен бірлесіп, миғ а ә сер етеді. Ал оның ө зі жоғ арғ ы реттеуіш кү штің қ ызметіне ә серін тигізіп «қ арауындағ ы» барлық мү ше ағ заларғ а жауап реакция келіп тү седі. Содан денеде ә р тү рлі қ имылдық ө згерістер туады. Жауап реакциясының кү ші, айқ ындалуы жоғ арғ ы жү йке жү йесіне тікелей байланысты, сол сияқ ты, тітіркенген жердің кө леміне, массаждың методикасы мен тә сілдеріне, аурудың біліну белгілеріне де тығ ыз байланысты. Тағ ы бір кө ң іл аударатын мә селе – массаждың тиімділігінде ү лкен роль атқ аратын – гуморалды фактор. Массаждың ә серімен ұ лпалардың ішінде жоғ арғ ғ ы активті (белсенді) зат қ ұ рылады. Ол қ ан айналымын жә не зат алмасуын ү детеді. Міне, соны гуморалды зат дейді. Массаж денедегі барлық сұ йық заттардық қ озғ алысын арттырады. Мә селен: қ ан, лимфа, ұ лпааралық сұ йық тың, ұ лпалардың ө зара созылуы, орын ауыстыруы т.б. Механикалық фактор зат алмасуын арттырып, денедегі тоқ ыраушылық қ а жол бермейді. Массаж жасағ ан жердің ыстығ ын кө тереді. Сонымен массаждан жү йке импульстары ағ ындап, мми қ ыртысына келеді. Онда қ оздыру жә не тежеу сияқ ты екі тү рлі толқ ын пайда болады. Олар сол жү йке талшық тары арқ ылы денедегі мү шелерге беріледі. Олардың жауап реакциясы бойындағ ы аурудың ө ршуіне не ө шуіне ә сер етеді. Осығ ан орай емдік массажды тек тә жірибелі маман жасау керек деген ұ ғ ым туады. Массаждан кейін адамның денесі сергіп, рахатттанып, кө ң іл – кү йі кө теріліп, жылынып, ауырғ ан жері басылады. Кейбір кезде бойда ширақ тық аң ғ арылса, басқ а жағ дайда керісінше, ұ йқ ы басып кетеді. Массаж дұ рыс орындалмағ анда, массаждың ө зіне тә н талаптары бұ зылғ анда немесе аурудың асқ ынып, массаж болмайтын кезінде организм массажды кө тере алмайды. Сондық тан массажды аурудың ерекшелігіне лайық тап жасау керек. Кейбір ғ алымдар массаждан кейін дененің қ ызарып, талаурап, қ аты ауыратын жағ ымсыз реакцияларын кө рсеткен. Бұ л кө бінесе жасы келген қ арияларда байқ алады. Сол сияқ ты науқ ас адамды дұ рыс отырғ ызбасане дұ рыс жатқ ызбаса да осындай жағ ымсыз реакция береді. Мысалы, жү регі ауыратын адамның белінде қ ұ яң болса, оны етпетінен жатқ ызғ анда жү рек нашарлап кетеді. Сондқ тан ондай ауруғ а массажды отырғ ызып жасағ ан абзал. Ішкі ағ залардың функционалды қ ызметін, науқ астың ауырғ ан жерін анық білмей массаж жасауғ а болмайды. Массажды зерттеген ғ алымдар оның орталық жү йке жү йесіне, қ ан тамырына, теріге, бұ лшық еттерге, буындарғ а, зат алмасуына ү лкен ә сер ететінін айқ ын кө рсетеді.
