Зертеуге қ арағ анда, массаж адам денесінде болып отыратын зат алмасулардың бә ріне ә сер етеді. Организм мен оны қ оршағ ан орта арасында ү здіксіз зат жә не энергия алмасу процесі жү реді. Сыртқ ы ортамен зат алмасу организмге су жә не азқ тық ө німдердің тү суінен басталады. Олардың бір бө лігі ас қ орыту жолында едуір қ арапайым заттарғ а ыдырап, организмнің ішкі ортасы – қ ан мен лимфағ а ө теді. Заттар қ анмен бірге клеткаларғ а тү седі. Мұ нда олар химиялық ө згерістерге ұ шырайды. Организмге тә н белок, май, углевод тү зетін биосинтез жә не кү рделі органикалық қ осылыстардың ыдырау процесі жү реді. Заттардың ө згеруі ферменттердің ә сер етуі арқ ылы жү реді де, жү йкелік – гуморалдық жолмен ретеледі. Зат алмасу процессінің ақ ырғ ы ө німдері несеп, нә жіс, тер арқ ылы жә не тыныс шығ арғ анда ауамен бірге сыртқ а шығ арылады. Сонымен заттардың организмге сыртқ ы ортадан енуінен бастап, ыдырау ө німдерін шығ аруғ а дейінгі кү рделі ө згеру тізбегін зат алмасу деп атайды. Массаждың негізін салып, оның қ асиетін тү бегейлі тексерген ғ алымдардың бірі И. М. Саркизов – Серазини (1963 ж.) массаждың ә серінен зат алмасудың барлық тү рі ө згереді деген. Оның айғ ағ ы – массаждан соң несептің ұ лғ аюы, оттегінің 10 – 15 процентке кө беюі. Сол сияқ ты массаждың ә серінен денедегі тұ з, азоттық затттар, сү т қ ышқ ылы кө п бө лініп шығ ады. П. С. Васильев, Н. И. Волков жә не А. В. Троицкий (1961 ж) ө з ең бектерніде ауыр жұ мыстан соң шаршағ ан бұ лшық еттерге жиналғ ан сү т қ ышқ ылын шығ ару ү шін массаждың ө те қ ажет екенін анық тағ ан. Аламсу процессі клеткаларда ү лкен қ арқ ынмен жү ріп, ыдырау ө німдері мен артық су организмнен бү йрек, тері жә не ө кпе арқ ылы ү лкен жылдамдық пен шығ арылады. Зат алмасу туралы сө з болғ анда, денедегі су мен тұ здың пайдасы зор екенін айтпаса болмайды. Адам денесінің 2/3 бө лігі судан тұ рады. Қ анда, лимфада, ас қ орыту сө лінде ө те су кө п. Сыртқ а шығ арылатын су организмге кіретін су мө лшерімен ү немі толық тырылып отыруы керек. Адам сусыз бірнеше тә улік қ ана ө мір сү ре алады. Денеге минералды тұ здар да ө те қ ажет. Солардың негізінде ішкі ортадағ ы тұ рақ тылық сақ талады. Мысалы, қ анның ұ юы ү шін онда кальций тұ здары қ ажет. Сү йек тканінің едә уір мө лшері осы тұ здардан тұ рады. Организмге қ ажетті минералды тұ здардың бә рі дерлік кү нделікті жейтін тағ амдарда болады. Онда натрий хлориді ғ ана жетіспейді. Сондық тан тамақ қ а ас тұ зын ғ ана қ осады. Массаждың ә серінен денеде су мен минералды тұ здардың алмасуы аса қ арқ ынды ө теді. Массаж тіпті ішкі секреция бездерінің қ ызметіне де ө з ық палын тигізеді. Барлық ішкі секреция бездері зат алмасуды реттеу ролін атқ аратыны белгілі. Қ алқ анша безінің гармондары организмнің ө сіп – дамуына ә сер етеді. Қ алқ анща безінің қ ызметінің бә сең деуі микседема аурувна ә кеп соғ ады. Сол сияқ ты балалардың ө суі мен дамуын баяулатады. Егер қ алқ анша безінің қ ызметі шамадан тыс кү шейіп кетсе, онда безедов ауруы пайда болады. Мұ ндай адам ашушаң ә рі тез шаршағ ыш келеді. Жү ректің жиырылу жиілігі, қ ан қ ысымы, жү йке жү йесінің қ озғ ыштығ ы артады. Безедов ауруына шалдық қ ан адам ү немі ашқ арақ танып, тамақ ты кө п ішеді, бірақ бойғ а қ онбайды, ө те арық болады. Олардың қ алқ анша безі ұ лғ айып, мойынның сә нін кетіреді жә не кө зі бадырайып сыртына теуіп кетеді. Осындай ауруғ а шалдық қ ан адамдар ү шін гармондардың тү зілуін тежейтін дә рілермен бірге массаж қ олданылады. Массаж денедегі тотығ у процесін реттеуге, жү йке жү йесінің қ озғ ыштығ ы мен тежелуін тең естіруге кө мек жасайды. Адам организмінде бү йрек безінің де орны ерекше. Ол бірнеше гармондар тү зеді. Олар углевод, белок, май алмпсуын бақ ылап белоктың углеводқ а айналуына себепші болады, тұ з бен судың алмасуын реттейді. Ғ алымдардың зерттеулеріне қ арағ анда, массаждың ә сер етпейтін жері жоқ. Ол орталық жү йке жү йесіне, гуморалды механизмге, бұ лшық ет қ ан тамырларына, организмнің ө зге жү йелеріне ү лкен ә сер етеді. Массажды физиотерапия немесе емдік гимнастикамен қ оса қ абылдаса, оның нә тижесі бұ рынғ ыдан да аса тү седі. Ө йткені ол адам денесіне жан жақ ты кү ш тү сіреді. Сондық тан массажды қ олдану техникасын ә р тү рлі ауруларғ а пайдаланады. Ө йткені науқ астанғ ан мү шенің орталық жү йке жү йесімен ү зіліп қ алғ ан байланысын жалғ астырып, жандандырады. Кө птеген ғ алымдардың айтуынша, массаж ә лсіреген денеге ә л береді, шаршағ ан организмге кү ш қ осады, бұ зылғ ан мү шені қ алпына келтіреді. Тек методикасын дұ рыс білу керек.
