Студопедия — Азақ жүздері. Тұрғындардың рулық құрылымы
Студопедия Главная Случайная страница Обратная связь

Разделы: Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

Азақ жүздері. Тұрғындардың рулық құрылымы






Қазақ халқының тарихы, басқа да орта Азия халықтар тарихы сияқты өте күрделі. Себебі, Орта Азиядағы ұлыстардың қалыптасу барысында, ол аймақта көптеген тайпалар мен халықтар тағдыры тоғысқан. Біз сіздермен әрқилы қазақ ұлысының негізін құраған тайпалардың пайда болуы мен жойылуы туралы шығыс және еуропалық деректерден білеміз.

Қазақ тарихының зерттеушілері және ғалымдар, қазақ ұлысының көп ғасырлық қалыптасу процесі XV-XVI ғасырларға келеді деген пікірге келіп отыр.

Бірақ ұлыстың құрылу тарихын білу үшін ең алдымен ұлыс немесе этнос дегеннің не екенін анықтау керек.

Этнос дегеніміз – адамдардың тарихи қоғамдастығы. Олардың тек сыртқы сипаттары ғана емес, ортақ емес, сонымен бірге тілі, мәдениеті, психикасы да ортақ, және өздерінің басқа этникалық топтардан ерекшеленген, өз бірліктерін сезінген адамдар тобы. Этностың қалыптасуы және оның тұтастығының кейін сақталуы үшін олардың мекендеген аумақтарының бірлігінің үлкен мағынасы бар. Адамдарда жалпы сипаттар пайда болу үшін, яғни басқа этностардан олардың ерекшеліктері болу үшін, олар бір бірімен ұзақ, үздіксіз қатынаста болу керек. Ал бұл тек қана бір-біріне жақын жерлерде орналасқан кезде ғана мүмкін. Осы кезеңде этностың ынтымақтасуы бір тұрақты аумақ шегінде қалыптасады. Жоғарыда зерттелген тақырыптардың, тайпалар мен халықтар тарихы бойынша, қола дәуірден Қазақстан хандығының тууына дейінгі, сіздер Қазақстан аумағында индоевропалықтар, түркі, монғол тайпалары болғандығын білесіздер. Олар өткен дәуірде әртілдес болған. Олардың бәрі Азияның халықтарының қазақ халқының этникалық негізін құраған. Бұған дәлел қазірге дейін сақталып келген үш қазақ жүздерінің рулары мен тайпаларының атаулары.

Қазақ ұлысы ғасырлар бойы қалыптасты. Қазақстан тарихын зерттеушілер, еуропа, шығыс авторларының көптеген шығармаларын, тарихи жазуларды терең зерделеген. Көптеген көздер – деректер негізіндеқазақ ұлысының қалыптасу жолын этногенез - қола дәуірінен ұлыс анықтау мүмкін болды.

Қазақ ұлысының этногенезін зерттеушілер екі аспект арқылы қарастырады: лингвистикалық және антропологиялық, себебі қазақ тілі көптеген ғасырлар бойы қалыптасқан және қазақтарды басқа ұлыстардан қандай белгілерімен айырмашылығы болған. Бұл процестер бір бірімен тығыз байланыста жүруде.

Қазақ ұлысы әлемнің басқа да ұлыстары сияқты, сондай заңдылықтар негізінде қалыптасқан.

Этногенез процес кейбір жағдайларда бір уақыттарға тоқтап қалып тұрды, сосын баяу қайтадан жалғасты, бірақ жаңа тарихи жағдайда.

Әр халықтарда этногенетикалық процестің өз ерекшеліктері болды. Бұл ерекшеліктер қазақ ұлысына да тән. Қазақстан аумағында адамзат қоғамының дамуының әр түрлі сатысын көруге болады: көне түрінен бастап. Бастапқы кезеңде бұл процестер автохтондық халыққа байланысты болды. Бірақ кейіннен даму кезеңінде олар Орта Азия кеңістігіндегі этникалық процесстерден ғана тәуелді болды. Қазақстан аумағында этникалық тарихтың дамуы, ірі этникалық қауымдастықтардың қазақ халқының негізін құруы алғышарт болды. Себебі көшпелі малшылар мен тұрақты егін шаруашылығы, қала мәдениеті, қоғамдық қатынастардағы прогрестік өзгерістердің өзара байланысы мен эволюция негізін құрады. Көбінесе этникалық процесстер күрделі саяси оқиғалармен, қазақстан мен Орта Азия аумағы мен одан сырт елдерде өтіп жатқан анықталады.

Этногенетикалық процесстердің Қазақстан аумағында дамуының бірнеше кезеңдері бар.Антропологиялық деректер бойынша этникалық дамуда көптеген жылдар бойы еуропалық халық түрі сақталған. Олар кейіннен монғолоид сипатқа ұшыраған. Тілдік, Орта да өзгеріссіз қалмады, ирантілдес көне тайпалар біртіндеп бұл аумақты мекендегендердің тілі түркі тіліне орын берді, себебі этногенетикалық процестер тамыры қазақ даласының кең байтақ жерінде қола дәуіріне кетеді. Ол кездерді сол уақытта андронов тайпалары мекендеген. Олар европеоид нәсілді болғагү археологиялық деректер бойынша Қазақстан аумағында, қола дәуірінде айтулы мәдени ерекшеліктер орын алған. Соған қарамастан Қазақстан және Орта Азия аумақтарындағы қоғамдық мәдени процестерде ұқсастықтар өте көп. Темір дәуірінде Андронов өз ұрпақтарына жаңа өмір салтын – номадизмді қалыптастырды.

Андронов мәдениеті тайпалары мен сақтар Қазақстан аумағында тығыз байланысты. Сабақтастық байланыстардың бәрін қарастырғанда, тарихи процестерде шаруашылық, әлеуметтік және мәдени дамуда әр түрлі аймақтарда айырмашылық көп болды.

Оңтүстіктегі өндірістік күштердің дамуы, мал шаруашылығы мен егіншіліктің өрбімен байланысты, ал орталық пен батыстағы өндірістік күштер дамуы оған қарағанда неғұрлым төмен болды, себебі, бұл аймақтарда тек мал шаруашылығы басым еді.

Қазақстан тарихындағы жаңа кезең – біздің заманымыздың 1 мыңыңшы жылында – ол ең алдымен үйсіндер, қаңлылар тарихы. Сонымен бірге ірі мемлекеттік құрылымдардың, Құшан, Бактрия, Парфия, Қытай сияқты мемлекеттердің тарихымен тығыз байланысты. Ғұндармен, аландармен байланыс, көптеген тайпалардың Қазақстан даласы арқылы Орта Азия, Жайық бойына көшуі де өз ықпалын тигізді.

Адамдар қоғамы Қазақстан аумағында бір жерде тұрған жоқ, ол әрқашан дамып, және жаңа дәуірде жаңа этникалық қауымдастық – тайпалар одағы пайда болды, ерте топтық қатынастар қалыптасты. Мәдени тарихи қауымдастықтың темір дәуірдегі Қазақстандағы жаңа қола дәуір кезеңімен сабақтастығы байқалады. Андронов тайпаларының индоирандық, европеоид тектестері мал шаруашылығымен қола дәуірінде шұғылданғандар, темір дәуірінен Оңтүстік өңірдегі сақтардан малмен шұғылданған тайпаларын – савроматтарды мұраланған.

Алғашқы тайпалық одақтар қазақстанда VIII-VII ғасырларда пайда болған. Тайпалардың одақтарға бірігуіне рулар мен тайпалардың өзара жайылым, су құбырларына таласуына әсер етті.

Өндіріс күштері дамыды. Экономикалық даму деңгейіне байланысты олардың дамуы, әрқилы болды, неғұрлым күштілері әлсіздерін басып тастап отырды. Олар европеоидтар болды, ғалымдар олардың иран тілдес болғанын тұжырымдайды.

Әрине, мұндай саяси, демографиялық факторлар ішкі әлеуметтік экономикалық процестермен өзара ықпалдасып Қазақстанның ежелгі тұрғындарының шаруашылық (эволюциясына) дамуына және қоғамдық қатынастарға әсерін тигізді. Малға жеке меншік қалыптасып, мүлік теңсіздігі айқындалып мемлекеттік аппараты дамып, қалыптаса бастағаны білінді.

Үйсіндермен қаңлылардың тайпалық одақ құруы этногенетикалық процестердің дамуында ерекше мән берді. Тайпалардың бірігіп, этнонимға көшулері тұрақтала бастады, ал кейбіреуі қазақ ұлысының рулық тайпалық құрылымдармен байланысты.

Барлық одаққа тән мәдениет түрлері, ортақ тіл қалыптаса бастады, біртіндеп тайпалық, рулық ерекшеліктер жойылды. Қаңлылар мен үйсіндер негізінде еропалықтар, бірақ олардың түр әлпетінде монғол тектілік сипат ғұндар шапқыншылығынан кейін күшейе түскенмен сақтар тілідегідей, үйсін, қаңлы тілдері туралы дау сақталуда. Олардың ирантілдес және түркі тілдестігіне жорамалдар көп.

Қазақстандағы этникалық процестерде шешуші кезең және жалпы Еуразия даласындағы шешуші кезең түркілердің біздің ғасырдың басында батысқа жаппай қоныстануымен байланысты. Нақтап айтқанда этнодемографиялық жағдай Қазақстан даласында түркітенді. Солтүстік Монголиядан Амурдарияның төменгі далабына дейінгі жерлерді түркітер қоныстанды. Түркілер тек далаларда емес, қалалар мен басқа елді мекендерде де қоныстанды. Сақ, үйсін, қаңлылар ұрпақтарының араласуы күшейді. Түркі тілі басым болды.

VI ғасырдың басында Қазақстан даласында көшіп жүрген көптеген түркі тайпалары бірігудің қажет екендігін түсінді. Көшпелі мал шаруашылығы жайылымдарды жыл мезгіліне қарай тиімді пайдалануды қажет етті. Бір биліктің жоқтығы көшпелі тайпалардың арасында кикілжің туғызып, оларды әлсіретті, егіншілікпен шұғылданатын халықпен дұрыс экономикалық араласуды қиындатты.

VI ғасырдың ортасында бұндай бірігу пайда болды. Ол түркі қағанаты болды, кейіннен Батыс және Шығысқа бөлінді. Жаңа әлеуметтік қатынастардың қалыптасуы және VI ғасырда ежелгі түрік мемлекетінің құрылуы, түркі тілдес тайпалардың батыс жерлерге көптеп көшуіне, Қазақстанның жергілікті халқының түркіленуіне антропологиялық тектердің біртіндеп монғолдануына, түркі тайпаларының белгілі аймақтарда бекуіне әсерін тигізді.

Түркі мемлекеттерінің біртұтас қатарының пайда болу дәуірінде Қазақстан аумағындағы этникалық процестерде интеграциялық сипаттар күшейді. Бұл мемлекеттер жергілікті және келмесек халықтардың саяси бірігуіне мүмкіндің туғызды, жеке аймақтарда этномәдениет ерекшеліктерін сақтады, аймақтарды игеруде тұрақтылық жағдай туғызды.







Дата добавления: 2015-12-04; просмотров: 211. Нарушение авторских прав; Мы поможем в написании вашей работы!



Шрифт зодчего Шрифт зодчего состоит из прописных (заглавных), строчных букв и цифр...

Картограммы и картодиаграммы Картограммы и картодиаграммы применяются для изображения географической характеристики изучаемых явлений...

Практические расчеты на срез и смятие При изучении темы обратите внимание на основные расчетные предпосылки и условности расчета...

Функция спроса населения на данный товар Функция спроса населения на данный товар: Qd=7-Р. Функция предложения: Qs= -5+2Р,где...

Анализ микросреды предприятия Анализ микросреды направлен на анализ состояния тех со­ставляющих внешней среды, с которыми предприятие нахо­дится в непосредственном взаимодействии...

Типы конфликтных личностей (Дж. Скотт) Дж. Г. Скотт опирается на типологию Р. М. Брансом, но дополняет её. Они убеждены в своей абсолютной правоте и хотят, чтобы...

Гносеологический оптимизм, скептицизм, агностицизм.разновидности агностицизма Позицию Агностицизм защищает и критический реализм. Один из главных представителей этого направления...

Менадиона натрия бисульфит (Викасол) Групповая принадлежность •Синтетический аналог витамина K, жирорастворимый, коагулянт...

Разновидности сальников для насосов и правильный уход за ними   Сальники, используемые в насосном оборудовании, служат для герметизации пространства образованного кожухом и рабочим валом, выходящим через корпус наружу...

Дренирование желчных протоков Показаниями к дренированию желчных протоков являются декомпрессия на фоне внутрипротоковой гипертензии, интраоперационная холангиография, контроль за динамикой восстановления пассажа желчи в 12-перстную кишку...

Studopedia.info - Студопедия - 2014-2024 год . (0.009 сек.) русская версия | украинская версия