Уақыттың факторлары, белгi және екiұштылықты есепке алу.Табиғатты пайдаланудың төңiрек және айналадағы ортаны қорғаулар екiұштылықты дәреже және белгi өсiретiн факторлар жұмыс iстейдi. Оларға жатады: • мүмкiн еместiк келешек ұрпақтардың жоғары бағалауы болжау; • биiгi халық динамикаға екiталайлықты; • табиғи ортаны қорғау шығындары, технологиялық мүмкiндiктер, өндiрiстiк функциялардың түрi және тағы басқалар туралы екiұштылық., мерзiмдi ҒТДы; - жасанды әсерге табиғи процесстер, ассимиляция потенциал, экологиялық жүйелердiң реакциясының екiұштылығы. Тәуекелдермен басқару бiртұтас әсерлер жиынтығы және ерекшелiк немесе негативтi экологиялық зардаптардың минимизациялауының мақсаты бар жобаларының түзету бағытталған процедуралар болады. Тест сұрақтары: 1. Әдiстің қайсысы қабылдаушылардың күйiне қоршаған орта өзгерiстердiң ықпалы ретiнде бағалауға мүмкiндiк береді? А) доза әдiс В) адам капиталды бағаның әдiсi С) өндiрiстiк функцияның әдiсi. Д) бағаның әдiсi Е) ережелердiң әдiсi 2.Осы әдiс ластану шақырылған қоршаған ортаның тұрғынның денсаулығының нашарлауын бағалауға мүмкiндiк бередi, еңбектiң өнiмдiлiктi төмендетуi арқылы. А) адам капиталды бағаның әдiсi В) доза әдiс С) өндiрiстiк функцияның әдiсi. Д) бағаның әдiсi Е) ережелердiң әдiсi 3.Қандай әдіс өндiрiс табиғи қорлар және экологиялық игiлiктердiң тиесiлi қарастыру факторлар ретiнде қарастырады? А) өндiрiстiк функцияның әдiсi. В) доза әдiс С) адам капиталды бағаның әдiсi Д) бағаның әдiсi Е) ережелердiң әдiсi 4. Бiртұтас әсерлер жиынтығы және ерекшелiк әлде негативтi экологиялық зардаптардың минимизациялауының мақсаты бар жобаларының түзету бағытталған процедуралар болады ма? А) тәуекелдермен басқару В) доза әдiс С) адам капиталды бағаның әдiсi Д) бағаның әдiсi Е) ережелердiң әдiсi 5. Не табиғатты пайдаланудың төңiрегiдегiн тәуекел дәреже өсiретiн факторларға жатпайды? А) тұрғынның бiлiмдарлығының деңгейi В) мүмкiн еместiк келешек ұрпақтардың жоғары бағалауы болжау; С) халық динамикаға екiталайлықты; Д) табиғи ортаны қорғау шығындары, технологиялық мүмкiндiктер, өндiрiстiк функциялардың түрi және тағы басқалар туралы екiұштылық., мерзiмдi ҒТПы; Е) жасанды әсерге табиғи процесстер, ассимиляция потенциал, экологиялық жүйелердiң реакциясының екiұштылығы6. Толық экономикалық құндылық келесi компоненттер қоспайды: А) құндылық В) жанама қолданудан құндылық С) жанама қолданудан құндылық Д) бөлiп қойылған екiнiң бiрiнiң құндылығы Е) мұрагер болудың құндылығы 7. Әдiс ластану шақырылған қоршаған орталар тұрғынның денсаулығының нашарлауынан залалды ақшалай формада бағалауға мүмкiндiк бередi, еңбектiң өнiмдiлiктi төмендетуi арқылы А) адам капиталды бағаның әдiсi В) өндiрiстiк функцияның әдiсi. С) доза әдiс Д) адам капиталды бағаның әдiсi Е) бағаның әдiсi Тақырып. Қолдану және қайта басталатын табиғи қорлардың қорғауы. Ауыл шаруашылығының дамытуы үшiн жер қорлары және олар қолдану. Жер қорларының құрылымы және динамикасы. Орман қорлары. Орман қоры және оның құрылымы. Қорлардың құрлымы, түрлері және орман қорларының орналасуы. 1.Тиiмдi қолдану жер қорлары тиiмдi қолдану шаруашылық және елдiң ауыл экономикасында негiзiнен үлкен мәндi алады. Өнiмнiң алуы ауыл шаруашылығында жердi сапалы күймен, сипатпен және оның қолдануының шарттарымен байланған. Ол ауылшаруашылық өндiрiс мүмкiн емес процесс маңызды өндiргiш күш болып табылады. Ауыл шаруашылығындағы жер адам оның жоғарғы көкжиегiне әсер ететiнде еңбек топырақты және өсу және ауылшаруашылық мәдениеттердiң дамытуы үшiн керектi шартты құрады зат ретiнде жұмыс iстейдi. Ауыл шаруашылығындағы жер қорлары олардың басқа өндiрiстiң құралдарынан айтарлықтай айыратын және ауылшаруашылық өндiрiстiң экономикаларына үлкен ықпалы тятын қасында ерекше ерекшелiктер ие болады. Жердiң ерекшелiктерi бұл өндiрiстiң құралы: 1) жер - табиғаттың өнiмi. 2) жер территориялық шектелген. Оны үлкейтуге немесе қайта жасала алмайды. 3) жер басқа өндiрiстiң құралымен алмастыра алмайды. 4) жер өз бөлiмшелерiнiң сапасы бойынша бiртектi емес. 5) жер бiр орыннан басқасына мүмкiн емес орын алмастыру. 6) жер мәңгi өндiрiстiң құралы болып табылады, дұрыс қолдануда, ескiрмегенiнде емес, өз қасиеттерiн керiсiнше жақсартқанында. Жер бұл өзi табиғаттың өнiмi.
2.Жер - қоршаған ортаның компоненттердiң бiрлерi, әр түрлi қажеттiктi қанағаттандыру үшiн тарих бойы қолданылатын ең маңызды табиғи қор. Адам баяғы заманнан ауыл шаруашылығы жерде бұйырды, тұрғын және өндiрiстiк объекттердi орналастырды, басқа табиғи объекттерге рұқсат одан кейiн алды - ормандарға, жер қойнауларына. Кең тарату жер ұғымды алады - жер қабыршағының шалағай жiгi жер қойнауы, жабулы топырақ жiктiң үстiнде орналасқан. Топырақ жамылғысы осы жағдайда болатын өсiмдiк және әлемнiң малының болуы үшiн мән негiзiн қалайтын табиғи бiлiм сияқты ұғылады. Қоғамның өмiрiндегi оның рөлi топырақ ғаламшардың тұрғыны үшiн 95-97% азық-түлiк қор қамтамасыз ететiн азық-түлiктер негiзгi көз болатын анықталады. Жер бұл заңға сүйенген реттеудi объект үш түрлi рөлдi орындайды: - экологиялық түсiнуде - бұл ормандармен, жер қойнауы, суларды табиғи ортаның табиғи объект, табиғаттың басқа объекттерiмен өзара жұмыс iсте құрама бөлiгi, кең мағынада - қамтитын барлық табиғи қорлар; - жердiң экономикалық тарабынан шаруашылық және басқа қызметтiң объектiн сияқты сөз сөйлейдi - әр түрлi өндiрiстiң материалдық базасы болып табылады. Ол - қор көз - адамның өзi түрлi қажеттiктердiң қанағаттандыруы үшiн; - әлеуметтiк қатынаста - бұл меншiктiң объектi. Жер қатынастарының реттеуi үшiн жердi шешушi мән капитализмда жер әлеуметтiк функциясы болады. Мемлекеттiң ерекше меншiгiнiң бiр елдерiнде жер Социализмда болып табылады, басқа - қатар мемлекеттiк, кооперативтiк, дербес және өз меншiгiмен. Әлемнiң ормандарының жалпы ауданы ағаштың га, қоры 400 миллионнан артық құрайды текше молардың 5700 миллиардқа текше молары 330 миллиард толқиды. Өзi биiк қор потенциал еуразияда болады - 40% барлық дүниелiк ормандар және ағаштың 42% ортақ қоры. Негiзiнен, әлемде өнеркәсiптiк ағаштың тұтынуын абсолюттi көлемнiң өсуi бәсеңдiкте оны қарқын байқалады. Ормандардың Қазақстанында аз, аумақ олар 3 пайыздан аспайтын орналасады. Негiзiнде тау Алтай аудандарында, Алатау Жунгарскийi, және Тянь-Шаньнiң шығыс шанышқыларында жұмылдырған. Солтүстiктерде орналасады қайың қыршаңқы, Ертiс сомы және Тобыл бойлай күресiп көзойнақ қарағай аман сақталды, құмдардағы отынға және құмдардың бекiтуi үшiн қолданылатын сексеуiл өседi.
Тест тапсырмалары: 1.Бiрқалыпты дамудың стратегиясы гармонияның табысына бағытталған: А. экономикамен және өндiрiстiң аралығында; В. қоғаммен және табиғаттың аралығында; Смежду адамдар, экономикамен және өндiрiспен; Д. адамдардың арасындағы, экономикамен және қоғаммен; Е. адамдардың арасындағы және қоғаммен, және саясат. 2. Қазақстан территориясының неше % орман алқаптары алып жатыр? А. 3% В. 16%С. 25% D. 11% Е. 20% 3.Ғаламшардың әр-түрлi тiршiлiгiнiң мәселелердiң жарық шұғылданатын сақтаулары халықаралық коммерциялық емес ұйым: А.ЮНЕП. В.ВОЗ. С.МКОСР. D. Юнеско Е.ВВФ. 4. Гринпистiң ұйымының басты мақсаты: А) Халықтың көбін экологтар қатарына қосу В) Радиоактивтi қалдықтардың Дүниелiк мұхитiнiң ластанумен күресi С) Мұнайды Дүниелiк мұхиттiң ластанумен күресi D. Браконьерлермен күрес Е) Таза ауаға күрес 5. Қоршаған ортаны жақсарту мақсатында бағыттылған бағдарламасы БҰҰ-ң қандай ұйымымен қабылданған? А) МОТ.; В.ЮНЕСКО.; С.ЮНЕП.; Д.МАГАТЭ.; Е.ГОФ. 6. Әлемдегi ағаштың жиынтық тұтынуы дәл қазiр неше құрайды? барлық ормандарды 7% жылғы өнiмге сәйкес келетiн егденiң текше молары 3 шақты миллиард құрайды. ) жылдың текше молары 3 миллиард ) жылдың текше молары 15 миллиард ) жылдың текше молары 25 миллиард Д) жылдың текше молары 30 миллиард Е) жылдың текше молары 10 миллиард 7. Әлем ормандарының жалпы ауданы? А) га 400 миллион. В) га 2 миллиард. С) га 200 миллион. Д) 10 мың га. Е) 100 мың га. 8.Ормандардың % аудандары неше соңғы 150 жылдарда жойылған? А) 35% В) 10% С) 5% Д) 15% Е) 20% 9.Қандай ормандар Жердің өкпесі деп атылады? А) Латынша Американың тропиялық ормандары В) Шығыс Азиясының тропиялық ормандары С) Шығыс және Орталық Африканың тропиялық ормандары Д) қарағай Канадалық ормандары Е) еуразияның жолағының Северндерiн жапырақты ормандар 10. Қазақстан аумағындағы сатысы жұмылдырған ба? А) тау Алтай аудандары, Жоңғар Алатау, Тянь-Шань, Шығыс Қазақстаны В) Оңтүстiк және Қазақстан Севернiне С) Орталық және Батыс Қазақстанында Д) Орал, маңғыстау Е) Солтүстiк Қазақстаны, Орталық Қазақстан
5. Адам күрделі қандай жүйенің бір бөлігіне жатады? A) Табиғат - қоғам B) Радиация. C) Температура. D) Жарық. E) Барлық аталғандар. 6. Қоғамның материалдық, мәдени, тағы да басқа мұқтаждығын қанағаттандыру үшін қазіргі кезеңде немесе болашақта колданылатын табиғи ортаның құрауыштары мен табиғи құбылыстарды не деп атаймыз? A) Табиғи ресурстар B) Радиация. C) Температура. D) Жарық. E) Барлық аталғандар.
7. Табиғи ресурстар әртүрлі жолмен жіктеледі? A) Химиялық табиғатына, қолодану міндетіне, пайда болуына B) Радиация. C) Температура. D) Жарық. E) Барлық аталғандар.
8. Табиғат ресурстары қаншаға бөлінеді? А. 2 В. 1 С. 6 Д. 7 Е. 8
9. Сарқылмайтын ресурстарға қандай ресурстарды жатқызамыз? А. Шексіз ұзақ уақыт пайдалануға болатын ресурстар В. Тірі табиғат ресурстарын С. Мұнай байлықтарын Д. Қазба байлықтар Е. Барлығы
14. Табиғи ресурстарды кешенді пайдалану: С) Ұтымды пайдалану. Д ) Барлық түрлерін біркелкі пайдалану. Е) Табиғат ресурстарын қорғау. 15. Тұрақты даму түсінігі қай жылдары кеңінен тарала басталды А) 80-90жж В) хх1 ғ С) 1990ж Д) 90-95жж Е) хх-хх1 ғ
16. Тұрақты даму түсінігі қай тілден алынды? А) Ағылшын В) Араб С) Грек Д) Латын Е) Қазақ
17. Тұрақты даму үлкен жетістіктерге жету экономикалық дамуы мен қоршаған ортаны қорғау,бірігу қажет-деген ұран ұстанған қай ел? А) Ақш В) Франция С) Қазақстан Д) Жапония Е) Қытай
18. Тұрақты даму туралы концепция қай жылы қабылданды? А) 2003ж 3-желтоқсан В) 1999ж 3-желтоқсан С) 2005ж 8-қаңтар Д) 1980ж 3-қыркүйек Е) 1989ж 3-қазан
19. Тұрақты даму туралы қабылданған концепция неше бөлімнен тұрады? А) 5 В) 3 С) 2 Д) 6 Е) 8
20. Рио-де-Жанейро БҰҰ-ның қоршаған ортаны қорғау ж/е дамыту туралы шешім қай жылы қабылданды? А) 1992ж В) 1989ж С) 2000ж Д) 2002ж Е) 2004ж
21. Эколог,социологтар тұрақты даму концепциясын қай жылдары қолға ала бастады? А) 70ж 2-ші жартысында В) хх ғ басында С) 2000-2001жж Д) 91ж 2-ші жартысында Е) 70 ж басында
22. Тұрақты даму түсінгі ағылшын терминінен аударғанда қандай мағына береді? А) Қолдаушы, үздіксіз, тұрақты В) Бір орында тұрып қалу Б) Антропогенді, жасанды жолмен даму С) Тұрақты көп мөлшерде Д) Демография
|
