Бiрқалыпты дамудың ұғымы және белгiлерi. Бiрқалыпты дамудың негiзгi индикаторлары.

Адам баласы тарих бойы өз болулары қоршаған ортаның игiлiктермен және қызметтерiмен пайдаланды. Олардан сiңiрушi түрдi палеолиттiң дәуiрлерi қоспағанда

сипат. Өркениеттiң дамытуы экономикалық дамуды техногендi түрдiң құрастыруы, бастаушы ластануға және қоршаған табиғи ортаның жүдеуiне жарысады.

Экономиканың өзара әрекеттесуi және қоршаған ортаның пiшiндеуiне әр түрлi жолдар бар болады. Қорлардың адамның нәтижеде экономикалық қызметiнiң қоршаған орта түсетiн қалдықтардың ағынына тең бол болу мiндеттi қоршаған ортадан экономикасына болу мiндеттi түсетiн ағыны зат және энергияның сақталу заңдары жылу динамиканың көздiң нүктесiмен бiрiншi заңы. Қалдықтардың бiр бөлiгi қайта айналатын душар болып және өндiрiстiк және жеке тұтыну, қоршаған ортаға қайтарылып тек қана қайта өңдемеген қалдықтардың бiр бөлiгi түсетiндiгi.

Қалдықтардың қайта айналатынын мән ол алғашқы қорларды сығымдап ұстайтын және экономикалық даму үшiн қоршаған ортаның ластануы келеңсiз салдарысыз сақтап қалуға мүмкiндiк бергендiгiнде. Қайта айналатынды мүмкiндiктiң энтропияларын заңның жылу динамикасының екiншi заңына сәйкес дегенмен шектелген. Бұл заңның мәнi энергияның бiр бөлiгiнiң заттар және табиғат күштерi өрнектеу барысында бiржолата бiткендiгiнде.

Екiншi шарттың мағынасы өндiрiс және тұтынудың жеткен деңгейлерi тек қана алғашқы қорлардың экономикалық қолданудың көлемiнiң қысқартуын жағдайларда сақталынатындығында.

Қайта басталатын және қайта басталмайтынға бөлшектенетiн табиғи қорлар. Қайта басталатын қорлардың орнын толтыруының орнықтылықтары үшiн олардың олжасының көлемi жыл сайын қайта басталатын қорды аспау үшiн керек. Егер бұл шарттар сақталмаса, онда олар келешек ұрпақтардың қажеттiлiктi қанағаттандыруына негативтi ықпал ететiн кiшiсi көлемде шығарады.

Осы уақытқа қоғамның эколог-экономикалық дамытуының бiрнеше тұжырымдамалары орын алды. Өте белгiлi олардың iшiнен болып табылады: қоғамның дамытуы және табиғаттың гармосы қарсы алдынан экономика, айналадағы ортаны қорғауды эктопия, тұжырымдама, шамалы дамытуды тұжырымдама және тұжырымдама.

Қарсы алдынан экономика - бұл үш негiздi жорамалдармен дамытуды классикалық экономикалық үлк:

1) табиғат таусылмайтын қорлардың көзi және қалдықтардың шексiз сорғышы болып табылады;

2) өндiру көлемдерiнiң салыстыруында және олардың қорлары бар қорлардың қолдануы қажетi жоқты;

3) негiзгi факторлар, шектейтiн экономикалық дамулар, еңбек және капиталдар болып табылады.

Қоршаған ортаға және дамыту бойынша оонның комиссияның 1987 Бүкiләлемдiк жылында бiз Харлем Гру Брутланды баяндама бiрқалыпты дамудың тұжырымдамасы негiз қалайтын ортақ келешек жариялады. Бiрқалыпты даму осы уақыттан терминмен мұндай адам баласы өз қанағаттандырады келешек ұрпақтар бұл мүмкiндiк айырмай ағатында дамытуды түр түсiне бастады - қажеттiктiң щиесi.

ООН дамытуға және қоршаған орта бойынша рио-де-жанейроға конференцияларға 1992 жылда глобалдi экологиялық дағдарыстың жеңуi үшiн ретiнде басшылық етушi идеяның бiрқалыпты дамуының тұжырымдамасын ұсынды. Конференцияларға бiрқалыпты дамудың ұлттық стратегияларының оонның ел-мүшелерiмен өндiрудiң негiз болуы керек болатын XXI-шi күн тәртiбi қабылданды.

 

Тест сұрақтары:

1.Тиiмдi шаруашылықтың көрсеткiштерiне нені жатқызпайды?

А) қолдануы қайта басталмайтын қорлар

В) өнiм бiрлiгiне көп заттылықтың қысқартуы және әр адамға шаққанда;

С) қалдықтардың қысқартуы;

Д) өндiрiстiң энергия сыйымдылығының кiшiрейтуi;

Е) тиiмдi қолдануы қайта басталатын қорлар.

2. Табиғаттың сақтауының көрсеткiштерiне нені жатқызпаймыз?

А) рационал емес қолдануы қайта басталмайтын қорлар

В) жасанды сипаттың топырақтарының жоғалтуын кiшiрейту;

С) ормандардың ауданы және биологиялық әр түрлiлiктiң үлкеюi;

Д) жоғалуды байбалам болатын түрлердiң санының кiшiрейтуi.

Е) ластайтын заттардың лақтырулары және тыңайтқыштардың енгiзуiн қысқарту;

3. Мемлекеттiң дамыуының экономикалық көрсеткiштерiне нені жатқызуға болмайды?

А) ІЖӨ әр адамға шаққанда көрсеткіші;

В) жұмыс орындарының санның үлкеюi және сапаны жақсартуы;

С) кедейлiк шек өмiршең адамдардың санының кiшiрейтуi;

Д) жинақтар және инвестициялардың өсуi әр адамға шаққанда;

Е) табиғи ортаны қорғау шығындарының өсуi.

4. БҰҰ ұйымдастырған қоршаған орта бойынша бiрiншi конференция қай жылы өттіi?

А) 1992 ж

В) 2002 ж

С) 1999 ж

Д) 1989 ж

Е) 2010 ж

5. 1992 ж. Рио-де Жанейро конференциясында қабылданған бағдарлама?

А) «XXIғ. күн тәртiбi»

В) экологиялық дамытуды бағдарламасы

С) Экологиялық конвенция

Д) Киото хаттамасы

Е) Монреалдiк хаттама

8.Тұжырымдамалардың қандайы дамытуды индустриалдануға дейiнгi кезеңге адам баласының қайтуы табиғатпен қайта бiрiгуге жолымен дабылдайды?

А) экотопия

В) шамалы дамытуды тұжырымдамасы

С) қоғамның гармониялық дамытуы және табиғаттың тұжырымдамасы

Д) қарсы алдынан экономика

Е) нарықтық экономика

9. Ноосфераның идеясы тұжырымдама шеңберiнде дамиды ма?

А) қоғамдар және қоғам және табиғатты қарама-қарсы қойып салыстырмайтын табиғаттың гармониялық дамытуы

В) экотопия

С) шамалы дамытуды тұжырымдама

Д) қарсы алдынан экономика

Е) нарықтық экономика

10. Классикалық экономикалық үлгісі үш негiздi жорамалдармен дамыған:

А) қарсы алдынан экономика

В) жоспарлысы

С) нарықтығы

Д) аралас

Е) дәстүрлi