Атмосфера ластануының салдары
Адам денсаулығына әсері. Адамның тыныс алу жүйесінде ауаны ластаушыларының әсерінен организмді қорғауға көмектесетін механизмдер қатары бар. Бірақ ауа ластағыштарының әсері осы табиғи қорғаныш механизмдерін жүктеуі немесе бұзуы мүмкін, ол тыныс жүйесінің өкпе ісігі, созылмалы бронхит және өкпе эмфиземасы сияқты көптеген ауруларды тудырады немесе бұл аурулардың дамуына мүмкіндік береді. Ауаның ластануына әсіресе жасы келген адамдар, балалар, жүкті әйелдер және жүрек, астма немесе басқа респираторлық аурулармен ауыратын адамдар сезімтал болып келеді. Адам организмі басқа тірі организм сияқты өзіне қауіпсіз болатындай белгілі мөлшерде ластағыш заттарға төзе алады. Олардың аурулық реакциялар байқалмайтын құрамын шекті деңгей деп атайды. Көп мөлшерде денсаулыққа зянды салдарлар байқалады. Олар зат концентрациясымен қатар оның әсер ету ұзақтығына (экспозициялар) да байланысты. Қысқа экспозиция кезінде ластағыштардың жоғары деңгейлері өте алады (сурет 3). Ластану жоғары деңгейге жеткен аралықта көптеген адамдар бас ауруына, көздің және мұрын қуысының тітіркенуіне, жүрек айнуына және жалпы өзін нашар сезінуіне шағым жасайды. Қышқылдың, басты кейіпте күкірт қышқылының болуы астманың жиілеуіне әкеледі, ал улы газдың әсерінен ми жұмысының әлсіреуі, ұйқысырау және бас ауруы болады. Ұзақ уақыт бойы әсер ететін аэрозольдердің жоғары деңгейімен респираторлық аурулар мен өкпе ісігін байланыстырады. Ауыр металдар, сонымен қатар ауаны ластайтын органикалық заттар ішінде көбісі жоғары дозада концерогенді болып табылады. Әдетте, олардың атмосферадағы болмашы мөлшері адамдарда ісік ауруларының себебі болып саналады. Өсімдікке әсері. Өсімдік, адамдарға қарағанда ауаның ластануына сезімтал болып келеді. Бұл ауылшаруалық мәдениетпен қатар безендіруші түрлерге де қатысты.
Сурет 3 - Ластаушылардың шекті деңгейі
Ауа ластағыштардың үнемі болуы фотосинтезге және өсімдіктің өсуіне, құнарлы заттарды сіңіруге кедергі жасайды және жапырақтары сарғайып, түсуіне әкеледі. Сонымен қатар ластағыштардың әсеріне ұшыраған ормандар құрт-құмырсқалардың және патогендердің қаптауына сезімтал болып кетеді. Мысалы, АҚШ-та сары және Жеффрея қайындарының өлуі негізінде әлсіреген ағаштарға орналасатын қайың жук-лубоедттарды тудырады. Зиянсыз құрт-құмырсақалардың өзі улағыш заттары бар ортада болса, ол өте қауіпті болып кетуі мүмкін. Өсімдіктердің толықтай апаттық өлуі болмаса да, біріншілік өнімділігінің төмендеуі болады, ол басқа экожүйеде сонымен қатар олардың топырағында байқалуы керек. Сезімтал түрлер өлген кезде, олардың орнын экологиялық сукцессия барысында тұрақтылары басады. Таза ауада өсімдіктер ластанған ауаға қарағанда ірі болып өседі. Бұл ластану деңгейі олардың өсуіне нормадан анық зақымдаулар немесе ауытқуларсыз кері әсерін тигізеді. Сөйтіп, кейбір мәліметтер бойынша озонмен ластанбаған өнімдер: жүгеріде – 3%, бидайда - 8%, сояда - 17%, арахиста – 30%-ға көтеріледі. Өсімдіктердің ластаушы әрекеттеріне жауапты реакциясы ортаның сапасын интегралды бақылау кезінде – биотестілеуде қолданылатынын атап өту керек. Материалдарға әсері. Қабырғалар, терезелер және де басқа беттерге қоспалар түскен кезде сұр және лас болып кетеді. Бояулар мен беттік материалдар тез ескіреді. Теміржол рельстерін, көпірдің тіреулерін және эстакад жасауда қолданылатын темір мен болат материалдары сай күтім мен бояусыз коррозияға ұшырайды және ластанған ауа есебінен беріктігін жоғалтады. Ауаны ластағыштардың әр түрлі түрлері тері, резеңке, қағаз, бояу мен маталар, негізінде мақта маталарының, вискозалар мен нейлонның сапасын нашарлатады. Баға жетпес мраморлы ескерткіштер, тарихи ғимараттар мен витраждар ластанған ауаның әсеріне ұшырайды (қышқыл жаңбырлар). Сонымен қатар, ашық аспан және жақсы көрініс өзінің эстетикалық бағасын және психологиялық мағынасын жоғалтады.
|
