Увядзенне хрысціянства. Культура беларускіх зямель ІХ – першай паловы ХІІІ ст

Хрысціянства прыйшло на ўсходнеславянскія землі. Даследчыкі мяркуюць, што ўжо ў ІХ ст. у Полацкай зямлі былі хрысціяне. У 988 г. вялікі кіеўскі князь Уладзімір пачаў хрышчэнне Русі. Услед за Кіевам прымусова пападала пад абрад хрышчэння насельніцтва 2 іншых важных цэнтраў – Полацка і Ноўгарада. Язычніцкае насельніцтва хрысцілася прымусова. Забаранялася старая (язычніцкая) абраднасць і ўводзілася новая, падлягалі забыццю імёны старых божастваў, месцы язычніцкіх маленняў разбураліся. Хрысціянства стала дзяржаўнай рэлігіяй. З прыняццем хрысціянства разумовы, духоўны, рэлігійны стан грамадства зазнаў істотныя змены. Пасля прыняцця хрысціянства ў буйных гарадах і княствах пачалі стварацца епархіі. У 992 г. узнікла епархія ў Полацку. У ХІІ ст. каля Полацка ўзнікаюць манастыры.

Культура старажытных беларускіх зямель мае шмат агульнага з культурай іншых усходнеславянскіх народаў. Аднак пры ўсёй агульнасці культуры Старажытнай Русі на тэрыторыі сучаснай Беларусі яна мела сваю спецыфіку. Найбольш яскрава гэта выявілася ў матэрыяльнай і духоўнай культуры Полацкай зямлі. У ІХ–ХІІІ стст. у Полацку развівалася пісьменства, вялося летапісанне, шырока распаўсюджваліся рамёствы. Полацк уплываў на гаспадарчае і культурнае развіццё суседніх неславянскіх народаў.

З прыняццем хрысціянства ў архітэктуры Беларусі бярэ пачатак узвядзенне манументальных культавых пабудоў. У сярэдзіне ХІ ст. у Полацку ўслед за Ноўгарадам і Кіевам быў пабудаваны Сафійскі сабор. У ХІІ ст. у Віцебску была пабудавана Благавешчанская царква, у Бельчыцах былі ўзведзены 4 мураваныя саборы, у Полацку быў узведзены Спаса-Праабражэнскі сабор. Помнікам манументальнай архітэктуры Гродна з’яўляецца Барысаглебская (Каложская) царква, пабудаваная ў ХІІ ст.

На Беларусі развівалася пісьменства. Разам з перакладнымі літаратурнымі творамі тут з’яўляюцца і арыгінальныя. Маюцца звесткі аб тым, што летапісы складаліся ў Полацку, Тураве, Новагародку. З прадстаўнікоў кніжнай асветы гэтага перыяду трэба адзначыць Клімента Смаляціча, Кірылу Тураўскага, Ефрасінню Полацкую. Клімент Смаляціч напісаў шмат кніг, казанняў (пропаведзяў), пасланняў, тлумачэнняў. Кірыла Тураўскі з’яўляўся епіскапам г.Турава. Ён быў выдатным царкоўным аратарам. Прамовы Кірылы Тураўскага уяўляюць сабой узоры царкоўнага красамоўства. Ефрасіння Полацкая паходзіла з сям’і полацкіх князёў. Прыняўшы манаства, яна пачала працаваць над перапісваннем кніг. Манастыр, у якім знаходзілася Ефрасіння, хутка стаў буйным культурным і рэлігійным цэнтрам. Аб высокім узроўні прыкладнога мастацтва сведчыць крыж, які заказала Ефрасіння таленавітаму мясцоваму майстру Лазару Богшы.