Билет № 15. 1. Татарстан Республикасы турында сөйлә

1. Татарстан Республикасы турында сөйлә;.

Татарстан Идел буенда урнашкан. Аның мәйданы - 68 мең кв. км. Хәзерге вакытта Татарстанда 4 миллионга якын 100 дән артык милләт кешесе яши Республикабызның иң күпсьнлы халыклары - татарлар һәм руслар. Республикада барлыгы 20 шәһәр, 20 поселок, 43 район, 3000 гә якын авыл исәпләнә. Татарстанда Казан, Алабуга, Яр Чаллы кебек зур һәм борынгы шәһәрләр дә, Тубән Кама, Әлмәт, Яшел Үзән кебек кечкенәрәк һәм яшьрәк шәһәрләр дә бар.

Татарстан 1920 елның 27 маенда Россия Федерациясе составында барлыкка килә. 1990 нчы елдан республиканың рәсми исеме - Татарстан Республикасы. Татарстанда Конституция нигезендә дәүләт телләре булып татар һәм рус телләре санала. Татарстанның иң югары органы - Дәүләт Советы. Ул 5 елга сайлана.

Республикабызның рәсми символлары: дәүләт гербы, дәүләт флагы һәм дәүләт гимны бар.

Татарстанның башкаласы - Казан шәһәре 2005 елда бу борынгы шәһәр үзенең 1000 еллыгын бәйрәм итте.

Татарстанда уртача климат. Республика аша 4 зур елга: Идел, Кама, Нократ, Агыйдел елгалары ага. Кечкенәрәк елгалар һәм күлләр дә күп. Республикабыз урманнарга бай. Бездә бик биек таулар юк.

Татарстанда нефть чыга, промышленность зур үсеш алган. Казан шәһәрендә самолетлар, вертолетлар, медицина җиһазлары, мех һәм тегү әйберләре җитештерелә. Яр Чаллы шәһәрендә бөтен дөньяда билгеле КамАЗ машиналары эшләнә. Түбән Камадагы шин заводы һәм химия комбинаты, Алабугадагы автомобиль заводы илебездә иң зур предприятиеләрдән санала. Яшел Үзәндә теплоходлар, суыткычлар ясыйлар. Татарстанда эшләнгән югары сыйфатлы товарлар төрле республикаларга, чит илләргә чыгарыла.

Бүгенге кендә Татарстан - зур сәяси, икътисадый, фәнни, мәдәни

үзәк.

Тема буенча сораулар.

• Татарстан Республикасы кайда урнашкан?

• Аның мәйданы күпме?

• Татарстанда нинди милләт вәкилләре яши?

• Татарстанда нинди борынгы/яшь шәһәрләр бар?

• Ничәнче елдан республиканың рәсми исеме - Татарстан Республикасы?

• Республикабызда кайсы телләр -дәүләт телләре?

• Республиканың символларын беләсеңме?

• Башкалабыз турында нәрсә әйтә аласың?

• Татарстанның табигате нинди?

■ Республикабызда нәрсәләр җитештерелә?

• Бүгенге көндә Татарстан нинди?

2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә;.

Чәчәкләр

Уку елы тәмамланырга аз гына вакыт калган иде. Дамир белән Диләрә мәктәптән бергә кайттылар. Дамир кызга бакчадагы язгы эшләр турында сөйләде. Диләрә белә: Дамир бакчада эшләргә ярата. Кайчан җир казырга, нәрсәне кайчан утыртырга кирәклеге турында малай мавыгып сөйләде. Диләрә аны гаҗәпләнеп тыңлады: Дамир һәр эшнең тәртибен белә иде.

- Ә хәзер нәрсә утырту вакыты? - дип сорады ул малайдан.

- Бүген чәчәкләр утыртам. Телисеңме, кил, бергә утыртырбыз, -дип, ул Диләрәне үзләренә чакырды.

Диләрә белә: беренче сентябрьдә иң матур чәчәкләрне мәктәпкә һәрвакыт Дамир алып килә. Малай аларны ничек утырта икән? Бәлки Диләрә дә шундый матур чәчәкләр үстерә алыр? Классташлары Диләрә үзе үстергән чәчәкләрне күреп сокланыр? Шул турында уйлап, кыз ризалашты.

Дамир, өйгә кайтып, киемнәрен алыштырды, ашады -эчте, өйдәге эшләрне бетерде. Ә Диләрә һаман юк. Кызны көтә-көтә, ул бакчага чыкты. Чәчәкләр утыртыр өчен җир йомшартты, түтәл ясады.

Диләрә килгәч, алар икәү эшләделәр. Дамир кызга эшнең тәртибен күрсәтеп, аңлатып барды Чәчәкләр матур булып үссен өчен, җәй буе аларга көн саен су сибәргә, җирне йомшартырга кирәклеген дә әйтте.

Эш беткәч, Диләрә өйләренә кайтып китте. Ул, бакчаларына чыгып, чәчәкләр утырту өчен урын сайлады. Дамир биргән орлыкларны утырту өчен түтәл ясады.

Шул вакыт дус кызлары кереп, Диләрәне урамга чакырдылар... Диләрә, нишләргә дә белмичә, әле чәчәкләр утыртасы түтәлгә, әле дусларына карады. Кыз бакчадан дуслары бепән чыгып йөгергәндә, чәчәк орлыклары түтәл янында калды.

Ул өйгә кич белән кайтты. Бик арыган иде. Ашады да ятып йоклады. Ә иртәгесен кыз чәчәкләр турында бөтенләй онытты.

Дамир чәчәкләренә көн дә су сипте. Чәчәкләр берсеннән-берсе матур булып үстеләр. Көн артыннан көн үтте. Алтын көз килеп җитте. Беренче сентябрьдә Дамир, үзе үстергән чәчәкләрне кулына тотып, мәктәпкә килде. Диләрәгә шул чакта бик кыен булды. Нәкъ шундый матур чәчәкләрне ул да үстерә ала иде.

(Л. Саматовадан)

3. Фигыльләрнең юклык формаларын яз.

барлык формасы юклык формасы

уйнар________________________________________

уйнасын_____________________________________

уйнау________________________________________

уйнаячак____________________________________

уйнап________________________________________

уйнарга ______________________________________