Текстік редактор

Прграмманы енгізу компюьтерде текстерді енгізу болып табылады. Программа текстерін теруде мынадай пернелердің қызметін пайдаланамыз:

 

Ins (Ctrl+V)	«Вставка/Замена» өзгерту режімі
Del	курсордан кейінгі символды өшіру
BackSpase	курсордың алдындағы символды өшіру
Home/ End	курсорды ағымдағы жолды, басына немесе соңына келтіру
PgUp/PgDn (Ctrl+R/C)	курсорды файлдың(программаның) алдыңғы және келесі беттеріне ауыстыру
Ctrl+PgUp/PgDn	курсорды файлдың басына немесе соңына келтіру
Ctrl+ Home/ End	курсорды экранның басына немесе соңына келтіру
Left/ Right	курсорды бір белгіге қатысты оңға және солға ауыстыру
Ctrl+ Left/ Right	курсорды бір мәтінге қатысты оңға және солға келтіру
Ctrl+W/Z	экран жоғары және төмен қозғалады
Shift+Left/ Right	символдарды белгілеу оңға және солға қарай
Shift +Up/Dn	ағымдағы жолды белгілеу жоғары және төмен
Ctrl+Y	ағымдағы жолды жою
Alt+ BackSpase	жойылған ақпаратты қайта келтіру
Ctrl+T	курсордың оң жағында тұрған сөзді жою
Ctrl+Q+Y	жолдың курсор тұрған жерінен бастап соңына дейін жою
Ctrl+N	жол қою
Ctrl+Ins	белгіленген бөліктің көшірмесін алу
Shift+Ins	көшірмесі алынған ақпаратты буферден қою
Shift+ Del	белгіленген блокты буферге ауыстыру
Ctrl+ Del	белгіленген блокты өшіру
F5/F6	программамен ашық терезелерге көшу
Alt+ F3	ағымдағы терезені жаб
F5	терезені бүкіл экран бетіне толық ашу
Ctrl-F2	көгілдір жолақты өшіру
Ctrl+F8	қызыл жолақты өшіру

Программаның орындалуы

Турбо-Паскаль программасы экранға бірнеше терезені программасымен бір уақытта ашуға мүмкіндік береді. Орындау кезінде бірінші ағымдағы терезедегі программа орындалады. Активті терезенің белгісі – терезе рамкасы қосарланған сызықтармен беріледі.

Жазылған программаны орындау үшін меню жүйесіндегі Run бөліміне ену керек немесе қос перенені бір уақытта Ctrl + F9 басу арқылы орындайды. Программаны орындауға бергеннен кейін жүйе транслятор (интерпретатор) арқылы Паскаль тілінде жазылған программаны машина тілінде жазылған кодтарға ауыстырады да программадан синтаксистік қателерді іздейді. Егер программа ішінде қате болса, онда программа орындалмайды, қайтадан программаны түзетуге ашады.Программаның жоғарғы жағында қызыл жолмен жазылған хабарлама шығады. Esc пернесін басқан соң ол жол кетеді де курсор қатесі бар жолда орналасады. Қате туралы мәлімет алу үшін Ctrl+F1. пернелерін бірге басады.

Қателер түзетілгеннен кейін ғана программа орындауды бастайды.Нәтижесін көру үшін Alt+F5 пернелерін бірге басу керек. Қайтадан редактірлеу терезесіне шығу кез-келген пернені басу арқылы орындалады.

Негізгі түсініктері:

алфавит Turbo Pascal:

ü латын әріптері A дан Z дейін

ü араб сандары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

ü тыныс белгілірі .,:;..

ü арифметикалық операция белгілері + – * /

ü логикалық операция белгілері > < = >= <= <>;

ü арнайы символдар () { } [ ] ':= (* *)

Паскаль тілінің негізгі элементтері:

Идентификатор – латын әріптерінің, араб сандарының, сызу белгілерінің реттелген тізбегі. Программа латын әріптерінен басталады. Символдардың ұзындығы 127 ге дейін. Айнымалылардың аты ретінде белгілер, программалар және ішкі программалар пайдаланылады. Идентификатор ретінде тұрақты белгі сөздерін алуға болмайды.

Тұрақты белгі сөздері – операторларда, операция аттарында функциялар және т.б. қолданылатын сөздер. Ондай сөздер 80 ге жуық. Мысалы, begin, sin, while.

Константы – бұл шама, программаны орындау барысында өзінің мәнін өзгертпейтін тұрақты шама.

Тұрақтылар ретінде логикалық, тұрақты, символды және жолдық символды пайдаланады.

Бүтін сандар белгімен немесе белгісіз өз ережесімен жазылып мына түрде болады: –2147483648 ден бастап +2147483647 дейін.

Нақты сандар белгімен немесе белгісіз ондық нүктелерді және экспоненциалды бөлігі бойынша жазылады. Экспоненциалды бөлім е және Е, символдармен «+»және «-», ондық ереже бойынша жазылады. е (Е) символы ондық ережедегідей 10 дық дәрежеге көбейту. Мысалы, 3.14Е5 десек 3,14 × 10⁵, -17е-2 бұл -17× 10^-2.

Логикалық тұрақты – бұл кез-келген сөз FALSE (жалған) немесе TRUE (ақиқат)сөздері.

Символды тұрақтылар – бұл кез-келген апострофтағы символ:

'z' – символ z;

'ф' – символ ф.

Жолдық тұрақтылар – символдар тізбегі, апострофта жазылған. Егер жолда апостровтағы символды ғана көрсетсе, онда ол еселеніп кетеді, мысалы:

' Бұл - символдар жолы ';

' That''s string'.

Тұрақтыларды жазу const деген қызыметші сөзімен, соңында аты жазылады. Мысалы:

Const

<Тұрақтының аты >=<Тұрақтының мәні>;;

Айнымалылар – бұл шама программаны орындау барысында өзінің мәнін өзгертетін немесе олардың нақты мәні басында белгісіз болатын шама.

Өрнектер – бұл айнымалы және сандық тұрақтылар, арифметикалық, логикалық операциялардың белгілерінің біріккен реті мысалы: Pi*r+1/2.5, Х/5 + 2.5 0) Комментария – программа текстіне қойылатын түсініктеме. Комментарии программада орындалмайды.

Оператор – Turbo Pascal программасында орындалатын жолдардың сипатталуы. Әр программа операторлар тізбегінен тұрады.

Операторлар. Орындалатын операторлар мына белгімен аяқталады -; Операторлардың бірнеше түрі бар:

Меншіктеу операторы – бұл оператор мына түрде жазылады

<айнымалы>:= <өрнек> мұндағы:= меншіктеу белгісі, яғни айнымалының мәні өрнектің есептелген сан мәніне тең болуы тиіс. Мысалы, x:=x+1;

Құрылымдық оператор – бұл оператор резервтелген бірнеше сөзден және логикалық тексеруден тұрады. Ол операторға шартты және циклді операторлар жатады.

Стандартты емес операторлар – бұл программалар стандартты үлгіде жазылады.ол аты мен параметрі көрсетілгенде орындалады.

Құрамдылық оператор – бұл оператор тобы begin … end арқылы беріледі;

Begin

Оператор 1; Оператор 2; … Оператор n;

End;

Бос оператор – оператор Begin End;, ешқандай іс-әрекетті орындамайтын оператор.

Операторлар

Меншіктеу операторлары присваивания

Енгізу-шығару операторлары

Басқару операторлары

Функция мен процедураны анықтау операторлары

 

 

1-сурет. Операторлар классификациясы

Turbo Pascal программалау тілінде стандартты математикалық функциялардың қолданылуы.

Арифметикалық өрнектерде қолданылуы.

Функция	Қойылулары	Аргументтің типі	Функция типі
Abs(x)	Х-тың абсолютті мәнін есептеу	Нақты Бүтін	Нақты Бүтін
sqr(x)	Х-тың квадратын анықтау	Нақты Бүтін	Нақты Бүтін
Sqrt(x)	Түбір астындағы Х есептеу	Нақты Бүтін	Нақты Нақты
sin(x)	Синус Х мәнін есептеу	Нақты Бүтін	Нақты Нақты
Cos(x)	Косинус Х мәнін есептеу	Нақты Бүтін	Нақты Нақты
arctan(x)	Аргтангенс Х мәнін есептеу	Нақты Бүтін	Нақты Нақты
Exp(x)	Экспонент Х тің мәнін есептеу (e=2,71828…) x- дәрежесі	Нақты Бүтін	Нақты Нақты
ln(x)	Натурал логарифм Х тің мәнін есептеу	Нақты Бүтін	Нақты Нақты
log(x)	Ондық логарифм Х тің мәнін есептеу	Нақты Бүтін	Нақты Нақты
Pi	p санын	жоқ	Нақты Нақты

Программа құрылымы:

Программа тақырыбы (міндетті емес)	Program <имя>;
	Қолданылатын модульдер	Uses...;
Белгілер	Label...;
Тұрақтылар	Const...;
Типтері	Type...;
Айнымалылар	Var...;
Процедуралар	Procedure...;
Функциялар	Function...;
Операторлар бөлімі	Begin   <Программа операторлары>   End.