Сандық айнымалыларды түрлендіру функциясы

Функция	Қойылуы	Аргумент типі	Функция типі
trunc(x)	Санның бүтін бөлігін есептеу	Нақты Бүтін	Бүтін
int(x)	Нақты санның О ге ұмтылғандағы мәні	Нақты	Нақты
round(x)	Санды дөңгелектеу	Нақты Бүтін	Бүтін
Frac(x)	Санның бөлшегі	Бүтін	Нақты

Мысалы:

Y:=trunc(13.999); (айнымалы Y меншіктейді 13), Y:=trunc(13.111); (айнымалы Y меншіктейді 13).

Y:=round(3.145); (айнымалы Y меншіктейді 3), Y:=round(23.5); (айнымалы Y меншіктейді 24), Y:=round(-12.5); (айнымалы Y меншіктейді -13).

Y:=int(2.7) (айнымалы Y меншіктейді 2), Y:=int(-32.3) (айнымалы Y -32).

Сандық айнымалылардан басқа символды және логикалық айнымалылар қолданылады. Символды айнымалылар CHAR операторымен жазылады және берілгендердің типі жазылады. CHAR типті айнымалы бір байт орын алады.

Логикалық айнымалылар ( тип Boolean) – бұл айнымалы, екі мәнді қабылдайды ақиқат - true (1) немесе жалған - false (0).

Логикалық операциялар	Атаулары
=	Тең
<>	Тең емес
And	Логикалық және (логикалық көбейту, конъюнкция)
Or	Логикалық немесе (логикалық қосу, дизъюнкция)
Xor	Логикалық немесе (нәтиже 1,)
Not	Логикалық НЕ

Реттелген айнымалы шамалармен жұмыс жасайтын функциялар:

Функция аты	Қойылымы	Аргумент типі	Функция типі
Pred(x)	Алдыңғыэлементтің мәнін табу
Succ(x)	Келесі элементтің мәнін табу
Ord(x)	Саналатын тип мәнінің реттік нөмірін анықтау	Саналатын тип	integer
Chr(x)	Реттік нөмірі арқылы символды анықтау	integer	CHAR

 

Программалар мысалдары:

Функцияның мәнін табу үшін қажет айнымалыларды атаңыз, y=x2.	Var x:real, y:real;
Дөңгелектің ауданын есептеудегі қажет айнымалыларды ата.	Var r1,r2,s:real;
Паскаль тілінде жаз: Y=-2,7x3+0,23x2-1,4	Y:=-2.7*x*x*x+0.23*x*x-1.4
Бөліндіден қалған қалдықты және екі санның бөліндісінің дөңгелектенген нәтижесін табу:	Var a,b,c,d:integer; Begin Writeln(‘Екі бүтін сан енгіз’); Readln(a,b); с:= a div b; d:= a mod b; Writeln(‘дөңгелектенген нөтиже - ’, c); Writeln(‘бөліндіден қалған қалдық - ’,d); Readln; end.
Функция мәнін есептеңіз:	Var Y,x:integer; Begin Write(‘x=’); Readln(x); Y:=5*x*x+9*x+12; Writeln(‘Y=’,Y); End.
Шеңбер радиусы R (l=2πR)болса, l шеңберінің ұзындығын табыңыз	Const π=3.14; Var R:integer; L:Real; Begin Write(‘R =’); Readln(R); L:= 2*π*R; Writeln(‘L =’, L); End.

Басқару операторлары

Паскаль тілінің басқару операторларына шартсыз өту, шартты өту және цикл операторлары жатады.

Шартты оператор (екі бағыттың біреуін таңдау)

Тармақталған есептеу үдерістерінде есептеудің бөлек сатылары барлық жағдайда бірінен соң бірі орындала бермейді, ол қандай да бір шарттардың орындалу ретіне байланысты таңдалынады.

Құрылымдық операторлар. Құрылымдық операторлар басқа операторларды белгілі бір ереже бойынша біріктіру жолымен құрылады. Олар үш топқа – құрама, шартты және қайталану операторларына жіктеледі.

Құрама оператор. Құрама оператор бір-бірінен нүктелі үтір арқылы бөлінген бірнеше операторларды begin және end түйінді сөздерімен шектеледі. Құрама операторлар тілдің ережесіне сәйкес программаның кез келген жерінде тұра береді де, бір оператор сияқты орындалады.

Begin

1-оператор;

2-оператор;

..................

n-1-оператор;

n-оператор;

End.

Мұндағы операторды шектеп тұратын Begin (басы), end (соңы) түйінді сөздері операторлық жақшалар деп аталады, Begin сөзінің соңына және end сөзінің алдындағы оператордан кейін нүктелі үтір «;» қойылмайды. Құрама оператордың ішінде тағы да құрама оператор болуы мүмкін.

Құрама операторлар шартты өту, таңдау және қайталау операторлары құрамында жиі кездеседі.

Шартты операторлар. Тармақталу процестері бар алгоримтдерді ұйымдастыру үшін шартты операторлар пайдаланылады. Тармақталу белгілі бір шарттың орындалуы немесе орындалмауына тәуелді атқарылады. Кейде бір тармақ ішінде ешбір амал орындалмай да қала береді. Шарт ретінде логикалық өрнектің мәні пайдаланылады. Турбо Паскалда екі шартты оператор бар, олар: if және case.

If шартты операторы. If (егер) операторы программадағы іс-әрекеттердің орындалу реттілігін өзгертетін мүмкіндіктің кең тараған тәсілі болып табылады.

жоқ

иә

Шарт

оператор 2

оператор 1

 

IF операторының блок-схемасы.

Оператордың жазылу форматы: if <шарт> then <оператор 1> [ else <оператор 2> ];

егер онда әйтпесе

 

Шарт – логикалық өрнек, ол ақиқат және жалған бола алады.

оператор 1, оператор 2 –қандай да бір оператор, құрамдас оператор, яғни бірнеше оператордың begin end жақша операторларымен бірігуі.

 

Оператордың жұмыс істеу принципі:

¨ шарт тексеріледі

¨ егер шарт ақиқат болса, онда бірінші оператор орындалады

¨ егер шарт жалған болса, онда екінші оператор орындалады

¨ егер else <оператор 2> жоқ болса, онда if операторынан кейінгі шарт орындалады.

Мысалы, a және b екі сан берілген, экранға осы екі санның үлкенін табу программасын жазу керек.

if a > b then writeln (‘үлкен сан a - ’, a) else writeln (‘үлкен сан b - ’, b);

Ескерту! Else операторының алдында нүктелі үтір қоюға болмайды. Операторлар мен қызметші сөздердің жазылуына назар аударыңыз.

Мүмкін болатын оператор формасы: if <шарт> then <оператор 1>;;

Операторды қолдануға мысал: f(x) функциясының мәнін х аргументіне тәуелді есептеу керек.

if x<0 then y=x; if x=0 then y=0; if x>0 then y=sqr(x);