Беларусь у пачатку Другой сусветнай вайны.
Беларусь у пачатку Другой сусветнай вайны. 23 жніўня 1939 г. быў падпісаны савецка-германскі дагавор аб ненападзенні тэрмінам на 10 гадоў. 17 верасня 1939 г. злучэнні Чырвонай Арміі пачалі паход у Заходнюю Беларусь і Заходнюю Украіну. У першы дзень былі вызвалены Баранавічы, 18 верасня — Навагрудак, Ліда, Слонім, 19 — Вільня, Пружаны, 20 — Гродна, 21 — Пінск, 22 верасня — Беласток і Брэст. Найбольш жорсткая бітва адбылася ў раёне Гродна. 28 верасня 1939 г. кіраўніцтва СССР заключыла з Германіяй дагавор аб дружбе і граніцы паміж гэтымі дзяржавамі. Да яго быў прыкладзены сакрэтны дадатковы пратакол за подпісамі I. Рыбентропа і В.Молатава.
3.Вынікі развіцця БССР у канцы 1930-х – пачатку 1940-х гг.
4.Беларусь на пачатку Вялікай Айчыннай вайны. Абарончыя баі летам 1941 г. 22 чэрвеня 1941 года ў 3:15 раніцы нацысцкая Германія напала на Савецкі Саюз.
У гэты ж дзень на базе Заходняй асобай ваеннай акругі быў створаны Заходні фронт. У яго склад увайшлі 3, 4, 10, 13-я арміі. З першых дзён вайны войскі Заходняга фронту прынялі на сябе ўдар перавышаючых сіл ворага. Галоўны ўдар па савецкіх войсках у Беларусі германская армія нанесла ў раёнах Брэста і Гродна ў паласе абароны 3-й і 4-й савецкіх армій. Тут колькасць нямецкіх войскаў у жывой сіле і тэхніцы пераўзыходзіла савецкія войскі ў 5 разоў. Гэтыя два ўдарныя кулакі павінны былі зламаць супраціўленне Чырвонай Арміі з наступным выхадам на аператыўную прастору і авалоданнем гарадамі Мінск і Смаленск. 12-16 ліпеня цяжкія баі за Оршу вялі войскі 18-й (палкоўніка П.К.Жывалёва) і 73-й (палкоўніка А.І.Акімава) стралковых дывізій са складу 20-й арміі Заходняга фронту, а таксама знішчальны батальён з ліку 1200 мясцовых жыхароў. Пад Оршай 14 ліпеня ўпершыню нанесла ўдар па ворагу батарэя рэактыўных установак пад камандаваннем капітана І.А.Флёрава. Адначасова з абарончымі баямі камандаванне Чырвонай Арміі летам 1941 г. правяло шэраг наступальных аперацый. 6 ліпеня 1941 г. войскі 20-й арміі генерал-лейтэнанта П.А.Курачкіна сіламі 5-га і 7-га механізаваных корпусаў нанеслі контрудар у напрамку Сянно-Лепель. Другой наступальнай аперацыяй савецкіх войскаў на Беларусі летам 1941 г. з’яўляецца Рагачоўска-Жлобінская аперацыя, праведзеная войскамі 21-й арміі генерал-палкоўніка Ф.І.Кузняцова. 13 ліпеня 63-ці стралковы корпус генерал-лейтэнанта Л.Р.Пятроўскага правёў контрудар, вызваліў гарады Рагачоў і Жлобін. Нямецкія войскі былі адкінуты на 20-30 кіламетраў у напрамку Бабруйска.
5.Мерапрыемствы КП(б)Б і ўрада рэспублікі па мабілізацыі насельніцтва на адпор ворагу. 30 чэрвеня 1941 г. ствараецца Дзяржаўны Камітэт Абароны (ДКА) ў наступным складзе: І. Сталін (старшыня), В. Молатаў (намеснік старшыні), К. Варашылаў, Г. Маленкоў, Л. Берыя. Пазней у яго склад былі ўведзены М. Булганін, М. Вазнесенскі, Л. Кагановіч і А. Мікаян. Ужо 24 чэрвеня 1941 г. СНК СССР прымае пастанову аб стварэнні на добраахвотных пачатках у прыфрантавой паласе знішчальных батальёнаў для барацьбы з дыверсійнымі і дэсантнымі групамі праціўніка. ЦК ВКП(б) прыняў меры па ўзмацненні партыйна-палітычнага ўплыву ў дзеючай арміі. 27 і 29 чэрвеня 1941 г. ён прыняў рашэнні аб мабілізацыі камуністаў і камсамольцаў на фронт у якасці палітбайцоў.
6.Устанаўленне акупацыйнага рэжыму, яго сутнасць, мэты. Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел. Сістэма акупацыйнай улады і яе органаў. Тэрытарыяльнае адзінства Беларусі перастала існаваць, яна была падзелена на пять частак. Буйнейшай часткай, больш за трэць БССР, стаў утвораны акупантамі на тэрыторыі Віцебскай, Магілёўскай, амаль усёй Гомельскай, ўсходніх раёнаў Мінскай і некалькіх раёнаў Палескай вобласці Тылавы раён групы армій "Цэнтр", які падпарадкоўваўся нямецкай ваеннай адміністрацыі. Ваенна-адміністрацыйныя функцыі тут выконвалі створаныя вермахтам палявыя і мясцовыя камендатуры Менш за трэць даваеннай тэр Бел складала так званая Генеральная акруга "Беларусь", у якую былі ўключаны былыя вобласці: Баранавіцкая, Вілейская, заходнія і паўночныя раёны Мінскай і паўночныя раёны Пінскай (усяго 68 раёнаў з 192, што былі ў складзе БССР перад пачаткам вайны. Уся тэрыторыя так званай Генеральнай акругі была падзелена на 10 акругоў (гебітскамісарыятаў). У якасці дапаможных мясцовых устаноў акупанты стварылі гарадскія і раённыя ўправы, у якіх працавалі прадстаўнікі мясцовай калабарацыі.
7.Палітыка генацыду і яе рэалізацыя на Беларусі У межах рэспублікі было арганізавана 260 лагераў смерці, іх філіялаў і аддзяленняў, з якіх мала хто вярнуўся жывым. Мінску і яго ваколіцах было размешчана 5 такіх лагераў, адзін з якіх – Малы Трасцянец – па колькасці знішчаных людзей стаяў на трэцім месцы пасля Асвенціма і Майданака. За гады акупацыі ў Беларусі разам з жыхарамі спалена 628 вёсак, 186 з якіх так і не адноўлены пасля вайны.
8.Калабарацыянізм: вытокі, сутнасць. Дзейнасць калабаранцкіх арганізацый ў Беларусі.
Да калабарацыяністаў адносяць супрацоўнікаў інстытутаў мясцовага самакіравання і паліцыі, у іх ліку Беларускай народнай самапомачы (БНС), Беларускага корпуса самааховы (БКС), Саюза беларускай моладзі (СБМ), Беларускай цэнтральнай рады (БЦР) і Беларускай краёвай абароны (БКА). Па розных звестках, калабарацыянісцкі рух на Беларусі налічваў каля 100 тыс. чалавек, значная колькасць з якіх была вымушана далучыцца да яго акупантамі і іх памагатымі шляхам прымусу. Калабарацыянізм: вытокі, сутнасць. Дзейнасць калабаранцкіх арганізацый ў Беларусі. Актыўную працу сярод моладзі праводзіў Ф.Акінчыц, які стварыў у Берліне Беларускую нацыянал-сацыялістычную партыю.
9. Беларуская Праваслаўная Царква, Рымска-каталіцкі Касцёл у перыяд Другой сусветнай вайны. У час Другое сусьветнае вайны нямецкія акупацыйныя ўлады (асабліва Вільгельм Кубэ) праводзілі ў дачыненьні да Каталіцкай Царквы ў Беларусі палітыку лавіраваньня. Беларускія каталікі ў 1942 у лісьце да Кубэ прасілі дазволу, каб правесьці беларусізацыю Каталіцкай Царквы. У час акупацыі Беларусі нямецкімі войскамі ў 1942 г. адноўлена 6 епархій: Мінская, Віцебская, Гродзенская, Магілёўская, Навагрудская і Смаленская. Девятнадцатого января 1945 года архиепископ Василий обратился к председателю Совета Народных Комиссаров БССР П.К. Пономаренко с просьбой разрешить открыть церковный завод.
10.Стварэнне і дзейнасць падпольных партыйных арганізацый і партызанскіх атрадаў на акупіраванай тэрыторыі Беларусі (чэрвень 1941 – май 1942 гг.). Первый этап включает в себя период с июня 1941 по ноябрь 1942 года. Образование отрядов и соединений С самых первых дней войны начали образовываться партизанские отряды. 22-23 июня 1941 года появились первые донесения опартизанских вылазок и диверсий против немецких войск в западных районах Белоруссии. Одним из первых партизанских отрядов стал отряд «Красный Октябрь» под командованием Ф. И. Павловского и Т. П. Бумажкова. За время первого этапа на территории Белоруссии действовало свыше 56 тыс. партизан, состоящих в 417 отрядах, имелось 150 тыс. партизанских резервов. За 1941 году были подготовлены и направлены в Белоруссию отряды, организаторские и диверсионные группы, насчитывавшие свыше 7200 человек. 11. Арганізацыйная структура савецкага партызанскага руху. ЦШПР і БШПР, іх роля ў арганізацыі партызанскай барацьбы. На вясну-лета 1942 г. прыпадае ўздым партызанскага руху ў Бел., у асаблівасці, усходняй яе часткі. Гэты ўздым звязаны з паступова растучым разуменнем важнасці правільнай і дакладнай арганізацыі і кіравання падпольным і партызанскім рухам. Але толькі 20 сакавіка 1942 г. была створана Паўночна-Заходняя аператыўная група пры штабе фронту, і толькі пазней, ў маі 1942 г. будзе створаны Цэнтральны штаб партызанскага руху (ЦШПР) пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакаманд. На чале ЦШПР быў пастаўлены кіраўнік ЦК КП(б)Б П.К.Панамарэнка. У верасні 1942 г., разумеючы важнасць беларускай складаючай партызанкі, ствараецца Бел. штаб партызанскага руху (БШПР) (кіраўнік - сакратарЦК КП(б)Б П.З.Калінін). Цэнтрам партызанскага руху ў Магілёўскай вобласці з вясны 1942 г. стаў Клічаўскі раён. 20 сакавіка 1942 г. партызанскія атрады пасля напружанага 12-гадзіннага бою авалодалі раённым цэнтрам Клічаў і завяршылі поўнае вызваленне раёна ад акупантаў. Створаная структура прафесійных дыверсанцкіх групаў і атрадаў – гэта касцяк будучага ўсенароднага супраціўлення.
12 Дзейнасць партызанскіх фарміраванняў і падпольных арганізацый (чэрвень 1942 – жнівень 1944 гг.). К осени 1942 года только в партизанских формированиях в Белоруссии действовали 57 тысяч бойцов. Руководящие кадры подбирались из числа проверенных коммунистов и комсомольцев, которые знали условия Белоруссии. В январе 1942 года по решению Государственного Комитета Обороны были сформированы 3 специальные школы, где курсанты получали теоретические знания и навыки партизанской борьбы. В сентябре 1942 года начал функционировать Белорусский штаб партизанского движения (БШПД). БШПД сразу же развернул активную боевую деятельность, создавал партизанские отряды, планировал и осуществлял боевые действия партизан, совершенствовал структуру партизанских формирований. В середине 1942 года по решению ЦК партии при Ставке Верховного главнокомандования советских войск создается Центральный штаб, а на местах республиканские и областные штабы партизанского движения и представительства при военных советах фронтов и армий. В конце 1943 — начале 1944 года в Белоруссии действовало 144 — 148 партизанских бригад, объединяющих до 700 партизанских отрядов. В 1943 году для развертывания партизанской борьбы в Западную Белоруссию было направлено 9 партизанских бригад, 10 отдельных отрядов и 15 организаторских групп. Осенью 1943 года началось освобождение белорусской земли от немецких оккупантов. 10 — 30 ноября войска Белорусского фронта провели Гомельско-Речицкую операцию. В ходе операции партизаны парализовали движение на железных дорогах, освободили и удерживали до подхода советских войск 34 населенных пункта и переправу через реку Березина. С 8 по 20 января 1944 года Белорусский фронт осуществил Мозырско-Калинковичскую операцию. В период осеннего наступления Красной Армии с 25 сентября по 1 ноября проводилась вторая операция «Рельсовая война» под кодовым названием «Концерт». Решающую роль сыграли в ней белорусские партизаны. Они подорвали десятки тысяч рельсов, пустили под откос более тысячи эшелонов, уничтожили 72 железнодорожных моста, истребили более 30 тысяч вражеских солдат и офицеров. Это была одна из самых значимых и ярких операций в партизанской деятельности.». С 20 июня 1944 года до полного освобождения Белоруссии продолжался 3-й этап операции «Рельсовая война». 13Супраціўленне насельніцтва акупантам, зрыў іх палітычных і эканамічных мерапрыемстваў. У 1943-1944 гадах адбылася аперацыя, у якоў удзельнічалі ўсе партызанскія атрады і злучэнні. Гэтая аперацыя – “Рэйкавая вай- на” – была распрацавана ў Маскве і была прызвана паралізаваць камунікацыі германскай арміі пад час бітвы пад Курскам і далейшага наступлення Чырвонай Арміі. Пад час правядзення “Рэйкавай вайны” вылучаецца тры этапы. 20 чэрвеня 1944 года, быў звязаны з пачаткам аперацыі “Багратыён” па канчатковаму вызваленню Беларусі. Пад час толькі першых двух этапаў было ўзарвана 200 тыс. рэек, цалкам разбурана некалькі чыгуначных ліній. У 1942 гадах на тэрыторыі Заходняй Беларусі так сама ўзніклі і польскія арганізацыя падпольнага характару. Большая частка з іх належыла Арміі Краёвай – партызанскай ваеннай арганізацыі, якая з 1943 года падпарадкоўвалася эмігранцкаму польскаму ўраду ў Лондане На пачатак 1944 года Армія Краёва налічвала на тэрыторыі Беларусі каля 10 атрадаў (1266 чэлавек), якія былі арганізаваны ў Навагрудскую акругу. Вясной 1944 года навагрудская акруга АК мела значныя сілы, арганізаваныя ў некалькі злучэнняў – “Наднёманскае”, “Поўнач”, “Захад”, “Стоўбцы”, агульнай колькасцю 7 тыс. штыкоў. 20 лістапада 1943 года камандуючы АК зацвердзіў план “Бура” – сутнасцю якога было недапусціць Чырвоную Армію за польскую мяжу 1939 года.
14Дзейнасць фарміраванняў Арміі Краёвай на Беларусі, яе мэты і тактыка, узаемаадносіны з савецкімі партызанамі. У лютым 1942 на базе Саюзу ўзброенай барацьбы загадам Сікорскага была ўтворана Армія Краёва, у якую ўвайшлі раней створаныя арганізацыі, што падтрымлівалі эміграцыйны ўрад у Лондане. На тэрыторыі Беларусі існавалі тры акругі АК: Навагрудская, Палеская і Віленская, а таксама інспектарат Гродна, якія падпарадкоўваліся абшару АК Беласток. У чэрвені 1943 была прынята пастанова ЦК КП(б)Б «Аб далейшым развіцці партызанскага руху ў заходніх абласцях Беларусі», а таксама закрыты ліст ЦК КП(б)Б «Аб ваенна-палітычных задачах работы ў заходніх абласцях БССР». Усё разам названае прывяло да непазбежных сутыкненняў паміж савецкімі партызанамі і акаўцамі. Паводле звестак Я.Эрдмана, з 185 баявых аперацый, праведзеных аддзеламі Навагрудскай акругі АК за перыяд з 1 студзеня 1942 па ліпень 1944, 102 былі супраць немцаў (55 %) і 81 (45 %) супраць савецкіх партызанаў. Звычайнымі былі з’явы, калі з адной вёскі частка жыхароў была ў савецкіх партызанах, а частка — у АК. Частка былых членаў АК перайшла да ўзброенай барацьбы супраць савецкай улады. У 1944-45 у Заходняй Беларусі адбываліся шматлікія напады на вайскоўцаў, савецкіх актывістаў, мясцовых жыхароў, якія падтрымалі савецкую ўладу, перасяленцаў з усходніх рэгіёнаў. Асобныя акцыі зафіксаваны аж да пачатку 1950-х гадоў. 15 Пачатак вызвалення Беларусі ў канцы 1943 – вясна 1944 гг. Разгром нямецкіх войскаў летам 1943 г. на Курскай дузе дазволіў Чырвонай Арміі перайсці ў стратэгічнае наступленне і ўжо ў верасні 1943 г. распачаць шырокамаштабную аперацыю па вызваленню Украіны і Беларусі. 23 верасня 1943 г. часці 15-га стралковага корпуса Цэнтральнага фронту фарсіравалі Днепр і вызвалілі ад нямецкіх акупантаў першы раённы цэнтр Палескай вобласці – гарадскі пасёлак Камарын. фарсіраванні Дняпра ў раёне Камарына, было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. У ходзе правядзення Смаленскай аперацыі войскі Заходняга і Бранскага франтоў 26 верасня ўступілі на зямлю Беларусі і вызвалілі раённы цэнтр Хоцімск Магілёўскай вобласці, а праз два дні Мсціслаў. 29 верасня войскі 50-й арміі Бранскага фронту авалодалі г. Крычавам. 1 кастрычніка былі вызвалены райцэнтры Магілёўскай вобласці Чэрыкаў і Краснаполле. 6 кастрычніка 1943 г. пачалося наступленне савецкіх войскаў на Віцебскім напрамку. Ужо на другі дзень часці 3-й і 4-й савецкіх армій вызвалілі ад немцаў Невель і 320 іншых населеных пунктаў. У асенне-зімовай кампаніі 1943-1944 гг. войскі Беларускага фронту (камандуючы генерал арміі К.К. Ракасоўскі) удала правялі Гомельска-Рэчыцкую і Калінкавіцка-Мазырскую аперацыі. 1944 г. пачалася Беларуская наступальная аперацыя «Баграціён». Наступленне савецкіх войск на беларускай зямлі праходзіла ва ўмовах усеагульнай падтрымкі і дапамогі з боку партызан і ўсяго насельніцтва рэспублікі.
16Беларуская наступальная аперацыя “Баграціён”: падрыхтоўка, ход, вынікі, значэнне. Пасля перамогі Чырвонай Арміі пад Курскам пад час імклівага наступлення савецкія войскі ў верасні 1943 года вызвалілі першыя райцэнтры на Беларусі – Камарын, Хоцімск, Клімавічы, Касцюковічы, Крычаў. 26 лістапада быў вызвалены Гомель, а ў студзені 1944 года Мазыр і Калінкавічы. Супрацьстаялі немцам войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту (І.Баграмян), 1-га, 2-га і 3-га Беларускіх франтоў (К.Ракасоўскі, г.Захараў, І.Чырняхоўскі). каардынавалі дзеянні франтоў маршалы А.Васілеўскі і г.Жукаў. Аперацыя “Багратыён” пачалася раніцай 23 чэрвеня 1944 года, і ўжо 24 чэрвеня лінія абароны была прарвана. 26 чэрвеня былі вызваленя Віцебск і Жлобін, 27 – Орша, 28 – Магілёў, Шклоў, Быхаў, Асіповічы. Савецкія войскі імкліва набліжаліся да Мінска, і 3 ліпеня 1944 года ён быў вызвалены. Адначова была вызвалена Вілейка і перарэзана дарога на Брэст – шляхі адступлення для немцаў былі адрэзаны, у “кацёл” папала каля 100 тыс. салдат і афіцэраў. Першы этап аперацыі быў завершаны 4 ліпеня, група армій “Цэнтр” пацярпела сакрушальнае паражэнне, але наступленне на гэтым не спынілася. 4 ліпеня былі вызвалены Полацк, 9 ліпеня – Навагрудак, 14 – Пінск і Ваўкавыск, 16 – Гродна. 17Перамога над фашысцкай Германіяй. Уклад беларускага народа ў разгром фашысцкай Германіі і мілітарысцкай Японіі. Уклад беларускага народа ў ВялікуюПерамогу, у справу разгрому фашызмуатрымаўпрызнанневаўсімсвеце. Улічваючыгэта, 27 красавіка 1945 г. міжнароднаяканферэнцыя, скліканая для ўтварэння ААН, прыняларашэннеабуключэнні БССР у ліккраін-заснавальніцгэтайновай і самайаўтарытэтнайміжнароднайарганізацыі, якая і сённяахоўваемір і бяспекународаў.
18Агляд айчыннай і замежнай гістарыяграфіі і крыніц па перыядзе “Беларусь у пасляваенны перыяд (другая палова 1940-х – першая палова 1950-х гг.). У 1974 г. выйшла калектыуная праца пад кірауніцтвам А.Н.Аксёнава «Возрастание руководящей роли партии в коммунистическом строительстве (на материалах Компартии Белоруссии. 1959 - 1973 гг.)». Раней былі апублікава-ны зборнікі артыкулау: «КПБ в борьбе за дальнейшее развитие народного хозяйства республики в послевоенные годы» (1961 г.), «Деятельность Компартии Белоруссии в период социализма и коммунистического строительства» (1 969 г.). Адной з першых спробау абагульнення дзейнасці КПБ у галі-не эканамічнай палітыкі стала манаграфія Г.Д.Мацюшэнкі «Коммунистическая партия Белоруссии в борьбе за восстановление и развитие промышленности в послевоенные годы (1946 -1950 гг.)» (1962 г.). Шэраг даследаванняу былі прысвечаны арганізацыйна-кадравай дзейнасці партыйных органау. У 70-я гг. савецкія гісторыкі пачалі актыуную распрацоуку праблемы «развітога сацыялізму» на прыкладах адносна блізкага мінулага - фактычна сучаснага этапа развіцця краіны. Прадметам даследавання сталі кірауніцтва КПСС эканомікай і сацыяльнымі адносінамі, грамадска-палітычным і культурным жыццём, нацыя-нальнай палітыкай. У «авангардзе» ішлі маскоускія гісторыкі (В.Ка-сьяненка, П.Ігнатоускі, В.Стараверау, І.Берхін і інш.). Ужо у пачат-ку 80-х гг. была зроблена выснова аб канцэпцыі «развітога сацыя-лізму» як найбольш буйнога укладу у развіццё марксісцка-ленінс-кай тэорыі пасля ХХ з'езда КПСС. На сучасным этапе гістарычнай навукі працы па гэтай праблематыцы ацэньваюцца як «міфатвор-часць».
19Страты, нанесеныя нямецка-фашысцкімі акупантамі народнай гаспадарцы і культуры Беларусі. Аднаўленчыя работы. Людскія страты згодна з афіцыйнымі дадзенымі, склалі 2 млн. 220 тыс. грамадзян. 209 з 270 гарадоў і 9.200 вёсак было спалена і разбурана. У вялікіх гарадах – Мінску, Віцебску, Оршы, Гомелі, Полацку разбурэнні жыллёвага фонду складалі 70-90%. Трэцяя частка насельніцтва засталася без прытулку. Па агульным узроўні развіцця Беларусь вярнулася да 1928 г. У першую чаргу аднаўлялася цяжкая прамысловасць і транспарт, якія задавальнялі патрэбы арміі. У маі-жніўні 1944 г. уступілі ў дзеянне гомельскія прадпрыемствы, у Мінску да жніўня 1944 г. далі прадукцыю 13 фабрык і заводаў. Да мая 1945 г. па БССР было ўведзена ў строй 8.000 прадпрыемстваў і 4.000 арцеляў і майстэрань. Аб’ём іх прадукцыі складаў 20,4% даваеннага ўзроўню. Пачалася падрыхтоўка будаўніцтва ў Мінску аўтамабільнага, трактарнага, веласіпеднага заводаў, у Гродзенскай вобласці – першага ў Беларусі цукровага завода і інш. Аднаўленню гаспадаркі значна паспрыяла дапамога ад цэнтра. Да вясны 1945 г. 95% даваенных калгасаў і саўгасаў былі адноўлены, працавала 300 МТС. Памеры пасяўных плошчаў вясной 1945 г. складалі 73,8% ад даваенных. У 1946 годзе пачалася чацьвёртая пяцігодка, якая цягнулася да 1950 г. Яе мэтамі было аднаўленне народнай гаспадаркі ў межах даваеннага ўзроўню і перавышэнне даваеннага ўзроўню вытворчасці на 16%.
20 Развіццё прамысловасці (другая палова 1940-х – першая палова 1950-х гг.). У. Сайкоў за 4 гады і 4 месяцы выканаў 12 гадавых нормаў. Крычаўскім цэментным заводзе, імя С. М. Кірава, Магілёўскім метала-апрацоўчым камбінаце, аўтамабільным і трактарным заводах у Мінску і многіх іншых.Быў асвоены выпуск веласіпедаў. Ствараліся новыя буйныя прадпрыемствы лёгкай прамысловасці. Сярод іх Віцебскі дыванова-плюшавы камбінат і шаўкаткацкая фабрыка, Мінскі і Гродзенскі тонкасуконныя камбінаты. Асабліва высокімі тэмпамі ішло аднаўленне і развіццё прамысловасці ў зах абла БССР. У 1950 г. выпуск прамысловай прадукцыі тут амаль удвая перавысіў узровень 1940 г. У 1950 г. даўжыня адноўленай чыгункі склала 93 % ад даваеннай. Вызначальнай у замацаванні курсу пасляваеннай мадэрнізацыі БССР стала пятая пяцігодка (1951—1955). У выніку яе выканання аб’ём прамысловай прадукцыі павялічыўся ў 2,1 раза, у тым ліку прадукцыі машынабудавання — у 3,6, хімічнай і нафтахімічнай прамысло—у3,5, электраэнергет — амаль што ў 3 разы.
21Аднаўленне і развіццё сельскай гаспадаркі (другая палова 1940-х – першая палова 1950-х гг.). Калектывізацыя ў заходніх абласцях БССР.
Да канца 1950 г. калектывізацыя ў заходніх абласцях Беларусі амаль што завяршылася. Становішча ў с/г рэспублікі было складаным. У параўнанні з даваенным перыядам у 1950 г. пасяўныя плошчы складалі 94 %. У выніку выканання пяцігадовага плана пасяўныя плошчы павялічыліся на 28%, але гэта толькі 94,3% ад 1940 г. Пагалоўе буйной рагатай жывёлы дасягнула ўзровень 96,5%, коней – 62%, свіней – 64,4%, авечак – 55% ад 1940 г. У 3 разы павялічыліся плошчы пад тэхнічнымі культурамі. Умацавалася матэр.-тэхнічная база – было атрымана 8.612 трактароў, 1.555 камбайнаў. Дзейнічала 381 МТС.
22Матэрыяльнае становішча насельніцтва. Вырашэнне сацыяльных праблем (другая палова 1940-х – першая палова 1950-х гг.).
Более 3 миллионов человек оказались без крова. Их необходимо было обеспечить жильем, питанием, медицинским обслуживанием, создать условия для учебы. За короткий срок было создано 252 детских дома, в них воспитывались около 27 тысяч детей. Более 31 тысячи сирот разместили в семьях. К середине 50-х годов в основном по многим показателям был достигнут довоенный уровень жизни народа.
23Аднаўленне і развіццё адукацыі, культуры, навукі (другая палова 1940-х – першая палова 1950-х гг.). ўжо ў 1945/46 навучальным годзе ўвесці ў дзеянне 80 % ад даваеннай колькасці школ. У 1950/51 навучальным год школьная сетка ў рэспубл перавысіла даваенную. Але колькасць вучняў была меншай, чым у перадваенныя гады -вынік страт у вайне.У пачатковыя школы прымалі дзяцей да 15-гадовага ўзросту. Не ўсе школы, размясціліся ў нармальных памяшканнях.Некаторыя працавалі ў прыватных дамах і у зямлянках. ўжо ў 1946 г. колькасць настаўнікаў у Бел. звыш 80% ад даваеннай. А на працягу 1949—1952 гг. уводзілася абавязковае сямігадовае навучанне.Ствараліся ўмовы для адукацыі моладзі, якая працавала - адкрываліся школы рабочай і сельскай моладзі. Была ўведзена здача экзаменаў у 4-х і 7-х класах,а ў 10-м класе — экзамен на атэстат сталасці.У да сярэдзіны 1950-х г. пераход да ўсеагульнага сямігадовага навучання (замест 8г.) У зах. абл Бел грамаце было навучана больш за 370 тыс. непісьменных і звыш 500тыс. малапісьменных. У час акупацыі прыпынілі сваю дзейнасць вышэйшыя і сярэднія спецыяльныя ўстановы. Працягвалі дейнічаць у эвакуацыі толькі Бел дзярж універ, і Мінскі медыцынскі інстытут. ў першай палове 1950-х гг. былі адкрыты новыя ВНУ: Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут, Беларускі інстытут інжынераў чыгуначнага транспарту ў Гомелі, Бел інстытут механізацыі і электрыфікацыі с/г ў Мінску, а таксама Брэсцкі, Мазырскі і Полацкі педагагічныя інстытуты. У выніку выпуск спецыялістаў з ВНУ у 1955 г. перавысіў даваенны амаль у 2,5раза.
24Развіццё беларускай літаратуры, тэатра, музыкі, выяўленчага мастацтва і архітэктуры (другая палова 1940-х – першая палова 1950-х гг.). У 1945 г.у складзе Саюза савецкіх пісьменнікаў БССР налічвалася ўсяго 47 чалавек. Пераход да мірнага жыцця спрыяў таму, што ў літ. прыйшлі новыя таленты. Ужо ў 1950 г. каля 120 чалавек. Сярод іх І.Мележ, І.Шамякін, А.Макаёнак, Я.Брыль. Былі беспадстаўна арыштаваны і асуджаны У.Дубоўка, С. Грахоўскі. Бел літаратура пасляваенных гадоў была прысвечана пераважна вайне. Асэнсаваннем вайны раман «Млечны Шлях» К.Чорнага— роздум пра лёс народа ў час вайны. Ваенныя падзеі выяўлены ў рамане М. Лынькова «Векапомныя дні». І.Шамякіна за партызанскі раман «Глыбокая плынь» быў узнагародж Дзярж прэміяй СССР. Аперацыі «Баграціён»,прысвечаны раман І.Мележа «Мінскі напрамак»- у ім рэальныя гіст асобы І.Д.Чарняхоўскі. У творах адлюстраване гераізма,настрой народа-пераможцы, які мірнага жыцця.Я.Колас у 1947г.выйшла паэма «Рыбакова хата». Ужо ў сезоне 1944/45 г. у Беларусі працавала 12 тэатраў. Пры тэатрах імя Я.Купалы і імя Я.Коласа былі створаны студыі для падрыхтоўкі акцёраў.Рэпертуар тэатраў у гэты час складалі лепшыя спектаклі мінулых гадоў і спектаклі ваеннага часу. У 1945 г. у Купалаўскім тэатры пастаўлена п’еса А. Кучара «Заложнікі» пра Бацьку Міная. Ставіліся п’есы «К.Заслонаў» А.Маўзона, «Брэсцкая крэпасць»К.Губарэвіча. У 1952 г. быў створаны новы музычны калектыў-Дзяржаўны акадэмічны народны хор БССР на чале з Г.Цітовічам. мастакоў Бел. Карціны «Палонных вядуць» А.Шыбнёва, «К.Заслонаў» У.Хрусталёва. Зайцаў палатно «Абарона Брэсц крэпасці ў 1941г». Адлюстр гераічнага духу сав народа карціна «За родную Бел» У. Сухаверхава. Моманту сустрэчы насельніцтвам Мінска воінаў Сав.Арміі палатно В.Волкава «Мінск. 3ліп1944 г». 25Грамадска-палітычнае жыццё ў рэспубліцы. Дзейнасць партыйных, савецкіх, прафсаюзных, камсамольскіх арганізацый (другая палова 1940-х – першая палова 1950-х гг.). Бел было вывезена каля 380 тыс. чалавек,24тыс. з іх дзеці. Першым сакратаром ЦК КП(б)Б у пасляваен г. з’яўляўся Панамарэнка. Пасля Панамарэнкі у1947—1950 г. М.І.Гусараў, а ў 1950—1956г.М.С.Патолічаў, якіх накір ў БССР з Масквы. Прафсаюзы Бел ўносілі свой уклад у аднаўленне эканомікі.У 1950г. у БССР наліч звыш 11 тыс. прафсаюзных арганіз,=92% рабочых і служачых рэспубл. У жыцці моладзі вызнач ролю адыгрываў Ленінскі Камуністычны Саюз Моладзі Беларусі. Ён 1945г. быў узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга за мужнасць,праяўлен у гады ВАв. 26Выхад Беларусі на міжнародную арэну. Удзел БССР у стварэнні ААН, ва ўстанаўленні савецка-польскай граніцы, абмене насельніцтвам паміж СССР і ПНР. 30 августа 1945 г. Президиум Верховного Совета БССР ратифицировал Устав ООН. Делегации БССР с первых дней деятельности ООН принимали активное участие в работе сессий ее Генеральной Ассамблеи, последовательно защищали принципы устава этой международной организации. В результате значительно вырос международный авторитет Беларуси, расширились ее политические и культурные связи. В 1946 г. делегация Беларуси участвовала в работе Парижской мирной конференции. В феврале 1947 г. БССР подписала мирный договор с Болгарией, Италией, Румынией, Венгрией и Финляндией. Всего с 1944 г. по 1955 г. БССР подписала более 30 междунар. Па стане на 31 кастрычніка 1946 г. з Польшчы ў СССР перасялілася каля 518 тыс. чал., а з СССР у Польшчу — каля 1090 тыс. чал.
27 Антысавецкія падпольныя арганізацыі ў заходніх абласцях БССР. Рэпрэсіўная палітыка органаў НКУС – МДБ. Па рашэнні НКУС СССР па справах ваеннапалонных і арыштаваных у красавіку – маі 1940 г. былі расстраляны 21 857 чалавек, у тым ліку 14 700 тых, хто знаходзіўся ў лагерах для ваеннапалонных у Казельску, Старабельску, Асташкаве, і 7305 – у іншых лагерах і турмах Заходняй Беларусі і Заходняй Ўкраіны. 5 снежня 1939 г. СНК СССР прыняў сакрэтную пастанову аб высяленні з заходніх абласцей Ўкраіны і Беларусі асаднікаў і работнікаў лясной аховы. 1940 г., у якой удзельнічала 16 279 чалавек аператыўна-каманднага саставу, было рэпрэсіра-вана 9584 гаспадаркі 50 732 чалавекі. У красавіку было рэпрэсіравана 26 777 чалавек. 29 чэрвеня 1940 г. органы НКУС БССР правялі трэцюю аперацыю, на гэты раз па высяленні бежанцаў з заходніх абласцей. У 1939 – 1941 гг. на тэрыторыі заходніх абласцей існавалі польскія падпольныя арганізацыі Саюз барацьбы за незалежнасць Полыпчы, Саюз узброенай барацьбы, Саюз польскіх патрыётаў, Стральцы, Сокал, Вызваленцы, Партызанка і інш. Яны назапашвалі зброю, мелі радыёпрыёмнікі, пісалі і распаўсюджвалі антысавецкія лістоўкі, у якіх заклікалі палякаў да супраціўлення акулантам-бальшавікам, да падрыхтоўкі ўзброенага паўстання за аднаўленне Польшчы, у складзе якой яны бачылі і Заходнюю Беларусь. За перыяд з кастрычніка 1939 г. па ліпень 1940 г. было раскрыта і ліквідавана 109 падпольных арганізацый, якія абядноўвалі 3231 чалавека. У гэты час былі арыштаваны 5587 членаў партыі ППС, Бунда, Стронніцтва народова, ПОВ і інш. У ноч з 19 на 20 чэрвеня 1941 г. была праведзена аперацыя па арышце ўдзельнікаў паўстанцкіх арганізацый і выяўленні членаў іх сямей.
28Агляд айчыннай і замежнай гістарыяграфіі, крыніц па перыядзе “Беларусь у перыяд спроб рэформаў і крызісу адміністрацыйна-каманднай сістэмы (сярэдзіна 1950-х – 1980-я гг.). Больш актыўна распрацоўвалася гісторыка-партыйная тэматыка, прыярэтэт якой у тых умовах быў відавочным. Перш за ўсё яна датычылася ідэалагічнай дзейнасці кампартыі Беларусі,у тым ліку яе кіраўніцтва культурным будаўніцтвам. У рэчышчы гісторыка-партыйных даследаванняў важнае месца займала тэма камсамола. У надзвычай аб’ёмным выданні ўтрымліваецца вялікі дакументальны матэрыял, які шырока адлюстроўвае станоўчыя бакі жыцця беларускага народа. Цяжкасці аднаўлкння гаспадаркі і наступнага развіцця грамадства паказаны фрагментарна. Курс на дэмакратызацыю, галоснасць прывёў да выбараў на альтэрнатыўнай аснове,пераадолення аднапартыйнасці і як вынік-да прыпыння дзейнасці КПСС-КПБ, распаду СССР і усяго сацыялістычнага лагера.
29Грамадска-палітычнае жыццё. Дзейнасць партыйных, савецкіх, камсамольскіх, прафсаюзных арганізацый (сярэдзіна 1950-х – 1980-я гг.). «Хрушчоўская адліга», ХХ з'езд КПСС /1956 г./ з яго выкрываннямі культу асобы выклікалі глыбокія змены ў грамадска-палітычнай свядомасці.Пасля ХХ з'езд КПСС на Беларусі пачалася рэабілітацыя ахвяр сталінскіх рэпрэсій. З 1956 па 1962г. у рэспубліцы было рэабілітавана 29 012 чалавек. У 1957 г. у СССР была ажыццеўлена перабудова кіравання прамысловасцю и будаўництвам. Змест сістэмы міністэрстваў, арганізаваных па галіновым прынцыпе, для кіраўніцтва народнай гаспадаркай была створана сістэма саўнаргасаў, пабудаваных на тэрытарыяльнай аснове. У 1965 г. саўнаргасы былі скасаваны. Замест іх зноў пачалі стварацца агульнасаюзныя, саюзна – рэспубліканскія і рэспубліканскія галіновыя міністэрствы і ведамствы Кастрычніцкі /1964 г./ пленум ЦК КПСС абраў першым сакратаром партыі Л.І. Брэжнева (з 1966 г. – генеральны сакратар ЦК КПСС). Пры ім партыя ўмацоўвала сябе як вядучае звяно адміністратыўна – каманднай сістэмы. Завяршыла гэту палітыку замацаваная ў 6 –ым артыкуле Канстытуціі СССР, прынятай ў 1977 г.. палажэнне аб кіруючай ролі КПСС у грамадстве. Рэальная паўната ўлады знаходзілася ў руках партыйных органаў.Першым сакратаром ЦК КПБ з 1965 па 1980 гг. з'яўляўся П.М. Машэраў. Колькасць членаў прафсаюзаў узрасла з 350 тыс. у пасляваенны час, да 5 млн. у сярэдзіне 1980-х гг, членаў ЛКСМБ адпаведна з 200 тыс. да 1,5 млн. чалавек.Адміністратыўныя метады кіравання не спрыялі дынамічнаму развіццю грамдства. Пачатак пошукаў выхаду з такога становішча быў зроблены пасля лістападаўскага (1982г.) пленума ЦК КПСС, які выбраў Ю.У. Андропава генеральным сакратаром ЦК КПСС. Аднак пасля смерці Андропова ў лютым 1964 г. на пасаду генеральнага сакратара ЦК КПСС быў абраны К.У. Чарненка, які стаў звяртаць дзейнасць партыі і савецкіх органаў улады да часоў Л. Брэжнева.
30Развіццё прамысловасці і транспарту (сярэдзіна 1950-х – 1980-я гг.). Рэформа 1965 г. у прамысловасці і яе ажыццяўленне ў Беларусі. Пад час сямігодкі (1959-1965 гг.) хуткае развіццё павінна была атрымаць хімічная прамысловасць (асабліва вытворчасці мінеральных угнаенняў). Быў уведзены першы Салігорскі калійны камбінат, будаваліся другі і трэці камбінаты, азотна-тукавы завод у Гродна, суперфасфатны ў Гомелі. Пабудаваныя комплекс Светлагорскага завода штучнага валакна, Магілёўскі камбінат па вытворчасці лаўсану, Новаполацкі нафтаперапрацоўчы завод, Пінскі завод штучнай скуры, Лідскі завод па вытворчасці лакаў і фарбаў. Вераснёўскі (1965 г.) пленум ЦК КПСС прыняў пастанову “Аб паляпшэнні кіравання прамысловасцю, удасканаленні планавання і ўзмацненні эканамічнага стымулявання прамысловай вытворчасці”. Удасканальвалася сістэма планавання ў прамысловасці, скарачаліся планавыя паказчыкі. Асноўным зараз лічыўся аб’ём рэалізаванай прадукцыі, а не аб’ём валавай прадукцыі. За годы пяцігодак было ўведзена 170 буйных прадпрыемстваў, у тым ліку шынны камбінат у Бабруйску, нафтаперапрацоўчы завод у Мазыры, металургічны ў Жлобіне, сінтэтычных валокнаў у Гродна, інструментальны ў Оршы, чацвёрты калійны камбінат у Салігорску, дзесяткі прадпрыемстваў лёгкай і харчовай прамысловасці. Прадукцыя прамысловасці Беларусі ў 1985 г. павялічылася больш чым у 3 разы (ад 1970 г.), вытворчасць сродкаў вытворчасці ў 3,3 разоў, прадметаў спажывання ў 2,6 разоў. 31Развіццё сельскай гаспадаркі (сярэдзіна 1950-х – 1980-я гг.). Рэформа 1965 г. у сельскай гаспадарцы і яе ажыццяўленне ў Беларусі. 1953 па 1958 г. павялічылася вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі. Тут мелі найбольшае значэнне стымуляванне калгасна-саўгаснай вытворчасці, зьніжэньне падаткаў з аднаасобных гаспадарак. У 1970 г. 80% таварнай прадукцыі саўгасаў і больш за 60% гэтай прадукцыі калгасаў складала жывёлагадоўчая. Адной з прычын яе нізкай рэнтабельнасці была перш за ўсё недахоп фуражнага збожжа. 1965орма касыгина.
32Сацыяльная палітыка і яе ажыццяўленне ў Беларусі (сярэдзіна 1950-х – 1980-я гг.). В 50-60-е годы повышение благосостояния народа и развитие социальной сферы осуществлялось в следующих основных формах: 1) повышение реальных доходов населения; 2) усовершенствование социального обеспечения; 3) развитие торговли и бытового обслуживания; 4) ускорениежилищногостроительства; 5) улучшениеохраныздоровья.
33Развіццё народнай адукацыі і навукі (сярэдзіна 1950-х – 1980-я гг.). У 1970-х гг. быў завершаны пераход да ўсеагульнай сярэд-няй адукацыі моладзі. Дзеля атрымання сярэдняй адукацыі ў 10-гадовай школе, а таксама ў сярэдніх спецыяльных навучальных установах і ПТВ прадоўжылі вучобу 98 % выпускні-коў 8-х класаў. 1958 па 1965 г. павялічыўся больш як у 2 разы. Былі адкрыты і новыя навучальныя ўстановы: Магілёўскі машынабудаўнічы інстытут, Віцебскі тэхналагічны інстытут лёгкай прамысловасці, Мінскі радыётэхнічны інстытут, Магілёўскі тэхналагічны інстытут і інш. У хімічнай навуцы найбольш важнымі былі дасягненні ў галіне палімераў, якія з’явіліся асновай для атрымання пластмасы і сінтэтычных валокнаў. У біялогіі асаблівае значэнне мелі адкрыцці ў галінах генетыкі і геннай інжынерыі, якія знайшлі выкарыстанне ў вывядзенні новых сартоў сельскагаспадарчых раслін і парод жывёл.
34Развіццё літаратуры, тэатру, музыкі, выяўленчага мастацтва, архітэктуры. Дзейнасць культурна-асветных устаноў (сярэдзіна 1950-х – 1980-я гг.). У цэнтры ўвагі літаратараў знаходзілася новая гістарычная супольнасць людзей -савецкі народ.. У 1970—1980-я гг. з’явілісятворы «Дажыць да світання», «Пайсці і не вярнуцца», «Знак бяды».Дасягненнем у творчасці беларускіх пісьменнікаў стала тое, што яны імкнуліся адлюстроўваць падзеі тагачаснага жы
|
